Αυτή η τάση των επιχειρήσεων να δείχνουν κέρδη (στην ουσία να μεταφέρουν τα κέρδη) στις χώρες που επιβάλλουν μηδαμινό φόρο στα εταιρικά έσοδα, είναι ένα αγκάθι στα πλευρά των κυβερνήσεων (κυρίως των βιομηχανικών χωρών όπου τα έσοδα αυτά κατά κύριο λόγο παράγονται). Οι βασικοί λόγοι είναι δύο: Πρώτον, επειδή κάθε χώρα έχει συμφέρον να προστατεύει τα δικά της φορολογικά έσοδα και δεύτερον, επειδή η συγκεκριμένη πρακτική πραγματοποιείται εν αγνοία των απλών φορολογουμένων. Επιπλέον, με το internet είναι ακόμη πιο εύκολο στις πολυεθνικές να μετακινούν τα κέρδη τους και να διατηρούν σε χαμηλά επίπεδα τη συνολική φορολογική επιβάρυνσή τους.
Φαίνεται όμως ότι αυτά τα φορολογικά κενά θα εκλείψουν σχετικά σύντομα. Οι G20 προωθούν ένα project με στόχο την καταπολέμηση (1)της φοροδιαφυγής και (2) των ανταγωνιστικών στρεβλώσεων μεταξύ των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε τοπικό και σε διεθνές επίπεδο αλλά και μεταξύ των ίδιων των χωρών (‘The Base Erosion & Profit Shifting’project (BEPS)). To 2013 ο ΟΟΣΑ συγκρότησε ένα σχέδιο δράσης 15 σημείων το οποίο είναι η βάση για την ανάπτυξη διεθνώς ευθυγραμμισμένων κανόνων σε ότι αφορά την μετακίνηση κερδών.
Αντίθετα με τις παραδοσιακές μορφές φοροδιαφυγής, οι επιχειρήσεις μπορούν ελεύθερα να επωφεληθούν από την ισχύουσα κατάσταση στα φορολογικά συστήματα των διαφόρων χωρών για να μειώσουν τη φορολογική τους επιβάρυνση. Εξάλλου, οι ίδιες οι κυβερνήσεις έχουν δημιουργήσει σκόπιμα φορολογικά παραθυράκια, προκειμένου να προσελκύσουν εταιρείες. Αλλά και οι εταιρείες έχουν εντοπίσει ακούσια φορολογικά κενά τα οποία και εκμεταλλεύονται κατάλληλα (π.χ. αυτό που ονομάζεται ‘Double Irish Dutch Sandwich’, κλπ). Ολλανδία και Ιρλανδία είναι δύο από τις χώρες που ελκύουν εταιρείες που θέλουν να αποφύγουν φόρους.
Παρόλο που η πολυεθνική συνεργασία είναι προϋπόθεση για τη δημιουργία ισότιμων όρων ανταγωνισμού στο ζήτημα των φορολογικών εσόδων, οι διμερείς συμφωνίες αναμένεται να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στο μέλλον, ειδικά οι ‘Συμφωνίες Αποφυγής Διπλής Φορολογίας’ (DTAAs). Οι συμφωνίες αυτές έχουν σχεδιαστεί για να σταματήσουν τις επιχειρήσεις που κάνουν διασυνοριακό εμπόριο από τη μη πληρωμή φόρων στα λεγόμενα ‘λευκά έσοδα’ (έσοδα που δεν φορολογήθηκαν ούτε από τη χώρα στην οποία έχουν παραχθεί, ούτε από την χώρα στην οποία εδρεύουν). Οι αναθεωρημένες DTAAs προβλέπουν να επιστρέφεται πίσω το φορολογικό δικαίωμα επί ‘λευκού εσόδου’, αν η χώρα που ασκεί το δικαίωμα φορολόγησης - βάσει του εθνικού της δικαίου - δεν επιβάλλει φόρο.
Πίσω από αυτές τις αποφάσεις, κρύβεται ο σκληρός ανταγωνισμός μεταξύ των χωρών για την εξασφάλιση φορολογικών εσόδων. Να ληφθεί υπόψη ότι αν οι μεγάλες εταιρείες πληρώνουν μηδαμινούς φόρους, μπορεί να γίνουν απρόθυμες οι υπόλοιπες επιχειρήσεις στην καταβολή των δικών τους υποχρεώσεων, γεγονός που δεν θέλει κανείς να συμβεί.
Το σχέδιο δράσης 15 σημείων του ΟΟΣΑ εξασφαλίζει ότι τα κέρδη φορολογούνται στη χώρα όπου παράγονται. Βεβαίως, εντός της ΕΕ λαμβάνονται υπόψη οι κανονισμοί που αφορούν την ελευθερία εγκατάστασης και την ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων.
Το μείζον ζήτημα είναι ο ορισμός των μόνιμων εγκαταστάσεων. Μόνο εάν οι δραστηριότητες μιας επιχείρησης σε κάποια χώρα μπορούν να χαρακτηριστούν ως μόνιμη εγκατάσταση, η επιχείρηση θα καθίσταται υπόχρεη σε φόρο στη χώρα αυτή. Μόνο εάν τα κριτήρια της μόνιμης εγκατάστασης είναι σαφή, οι επιχειρήσεις θα μπορούν να εκτελούν διασυνοριακές δραστηριότητες. Όμως, για τα κέρδη που προκύπτουν μέσω της χρήσης του internet, θα πρέπει να καθοριστούν ξεχωριστά κριτήρια.
Ενώ ο αγώνας κατά της φοροδιαφυγής απαιτεί τη συνεργασία όλων των χωρών, η κατάργηση του φορολογικού ανταγωνισμού μεταξύ των χωρών συνολικά, δεν είναι σκόπιμη. Για τις χώρες με οικονομικά προβλήματα (ή μειονεκτήματα) η δυνατότητα δημιουργίας ελκυστικών επενδυτικών κινήτρων μέσω της σκόπιμης επιβολής μηδενικού (ή ελάχιστου) φόρου επί ορισμένων εισοδημάτων για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα θα πρέπει να διατηρηθεί και στο μέλλον.
Τελικά, στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η επιθυμία για δίκαιη και ισότιμη φορολόγηση εμποδίζει ή διευκολύνει το διεθνές εμπόριο;
Ο Κωνσταντίνος Σταμπόλας είναι ManagementConsultant.