Καταρχάς, ας ξεκινήσουμε με μερικές παραδοχές. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα κάνει ο Trump αυτή τη στιγμή, μπορούμε απλώς να κάνουμε υποθέσεις με βάση τις προεκλογικές του εξαγγελίες. Δεύτερον, άλλο οι προεκλογικές εξαγγελίες και άλλο η πράξη, συνεπώς ας αποφύγουμε τις προβλέψεις μέχρι να δούμε.
Τι προκύπτει λοιπόν από όσα έχει πει ο Trump μέχρι σήμερα σχετικά με τα γεωπολιτικά ζητήματα;
1. Είπε πως θέλει να βελτιώσει τη σχέση του με τη Ρωσία. Αυτό φάνηκε και από τη θετική υποδοχή που είχε η νίκη του στη Ρωσία και από τον Πούτιν. Ας θυμηθούμε πως η σχέση της Χίλαρι με τον Πούτιν ήταν ψυχρή και η στάση της άκρως επιθετική. Αρκεί κανείς να δει τη δήλωση της “Ο Πούτιν ήταν πράκτορας της Κα Γκε Μπε, άρα δεν έχει ψυχή” και την απάντηση του Πούτιν σε αυτή τη δήλωση “το ελάχιστο που πρέπει να περιμένει κανείς από ένα πολιτικό ηγέτη είναι να έχει εγκέφαλο”.
Ο Trump έχει δηλώσει ευθέως ότι θέλει να φτιάξει τις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας. Αυτό μέχρι στιγμής έχει φανεί σε έναν τομέα, στο τι σκέπτεται να κάνει στο ζήτημα του πολέμου στη Συρία. Επαναλαμβάνει διαρκώς ότι στόχος δεν πρέπει να είναι ο Assad, αλλά τοISIS και ότι “εάν εξαπολύσουμε επίθεση εναντίον του Assad, θα καταλήξουμε να πολεμούμε τους Ρώσους”.
Έτσι, στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε ο νέος Αμερικανός Πρόεδρος προχθές στηWall Street Journal, δήλωσε τα εξής:
«Η θέση μου είναι πως (...) η Συρία πολεμά το Ισλαμικό Κράτος και εμείς πρέπει να απαλλαγούμε από αυτό. Η Ρωσία βρίσκεται τώρα σε συμμαχία με τη Συρία, και τώρα έχουμε το Ιράν, που γίνεται ισχυρό, εξαιτίας μας, σε συμμαχία με τη Συρία (...).Υποστηρίζουμε αντάρτες εναντίον της Συρίας και δεν έχουμε ιδέα ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι».
Οι θέσεις Trump στο ζήτημα της Συρίας και η στάση του έναντι της Ρωσίας είναι εκ διαμέτρου αντίθετες με τις θέσεις και τη στάση της Χίλαρι, αλλά και την πολιτική που ακολουθούσαν οι Αμερικανοί έως τώρα.
2. Όταν αναφερόμαστε όμως στη Συρία, αναφερόμαστε σε ένα ευρύτερο πρόβλημα στην περιοχή που καλώς ή κακώς περιλαμβάνει και την Τουρκία. Και πάλι ο Trump εμφανίζεται διαφοροποιημένος από τον Ομπάμα και τη Χίλαρι. Θέτοντας ως στόχο το ISIS, αναγκαστικά αναζητά και άλλους συμμάχους, εκτός της Ρωσίας. Και αυτός δεν είναι (και δεν μπορεί να είναι) άλλος από την Τουρκία. Γιατί; Γιατί δεν έχει τη δυνατότητα να στηριχθεί σε μια άλλη δύναμη στην περιοχή, που είναι το Ιράν, ούτε και είναι δυνατόν να στηριχθεί στο Ισραήλ. Τέλος, η Σαουδική Αραβία είναι ιδιαίτερα ευάλωτη για να μπορεί να στηριχθεί σε αυτήν. Ποιο θα είναι το αντάλλαγμα που θα ζητήσουν οι Τούρκοι για να βοηθήσουν τις ΗΠΑ; Αυτό θα δούμε παρακάτω.
Η σχέση του Trump με την Τουρκία παρουσιάζεται από τους Τούρκους ως ιδιαίτερα καλή. Οι ίδιοι οι Τούρκοι διέρρευσαν ότι σε προχθεσινή συνομιλία Trump-Erdogan, ο πρώτος λέει στον Τούρκο ηγέτη ότι η σύζυγός του Μελάνια είναι θαυμάστριά του. Πέραν του «macho» τύπου που ο Πρόεδρος της γείτονος θέλει να περάσει στις μάζες της τουρκικής νεολαίας, είναι γεγονός ότι τελικά η νίκη Trump στην Τουρκία έγινε αποδεκτή με αυθόρμητη θέρμη από τις τουρκικές μάζες.
Η συμμαχία ΗΠΑ – Τουρκίας, εφόσον εξελιχθεί θετικά, σημαίνει ότι αλλάζουν τα αμερικανικά σχέδια για την περιοχή. Η απερχόμενη αμερικανική Κυβέρνηση Obamaφάνηκε στην αρχή ότι είχε ως στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους που θα περιλάμβανε το σημερινό ιρακινό Κουρδιστάν, αλλά θα απλώνονταν κατά μήκος της νότιας γραμμής της τουρκο-συριακής μεθορίου μέχρι και το Χαλέπι, άρα θα είχε έξοδο στη Μεσόγειο. Αυτό είχε κάνει έξαλλους τους Τούρκους, οι οποίοι έβλεπαν τον θανάσιμο κίνδυνο οι Κούρδοι της Τουρκίας που διαβιούν βορείως της συρο-τουρκικής μεθορίου να θελήσουν να ενωθούν με τους αδελφούς τους νοτίως των συνόρων, παίρνοντας όμως μαζί τους και τα εδάφη τους, άρα θα άρχιζε ο διαμελισμός της Τουρκίας.
Επί Trump το σχέδιο αυτό μάλλον εγκαταλείπεται. Εάν και εφόσον υπάρξει Κουρδικό κράτος, αυτό πάντως δεν προβλέπεται να περιλαμβάνει τουρκικά εδάφη, ενδέχεται μάλιστα, εφόσον στηριχθεί ο Assad, να μην διαμελιστεί ούτε η Συρία και τα πράγματα να επιστρέψουν στο status quo ante. Πότε ante; Προ της έναρξης των προβλημάτων στη Συρία το 2011.
Το τελευταίο αυτό μπορεί και να αποκαρδιώσει κάποιους δικούς μας, που ανοήτως – πιστεύω – εύχονται το κακό της γείτονος. Πέραν του ότι πρέπει όλοι να παραδεχθούμε ότι επί Erdogan, κατά τα τελευταία 12 χρόνια, ο «ακήρυκτος ελληνο-τουρκικός πόλεμος» με το τουρκικό κατεστημένο και τους στρατηγούς δεν εξελίχθηκε επικίνδυνα, αντίθετα καταλάγιασε σημαντικά (και μάλιστα σε καιρούς οικονομικά χαλεπούς για την Ελλάδα), ας μη ξεχνάμε ότι τυχόν διαμελισμός της Τουρκίας είτε λόγω Κούρδων είτε λόγω εμπλοκής της σε πόλεμο στη Συρία θα προκαλέσει τεράστιο «τσουνάμι», από το οποίο ενδεχομένως και να μη γλυτώναμε. Απλώς ας φανταστούμε τους εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες να διέρχονται το Αιγαίο. Τίποτα άλλο…
Εάν οι παραπάνω υποθέσεις περί Trump είναι σωστές, αυτό θα σημαίνει πως η νέα αμερικανική Κυβέρνηση θα επιδιώξει να δημιουργήσει ένα νέο καθεστώς στη Συρία, με παρουσία Assad και ήττα των ανταρτών (πρώτα του Χαλεπίου) και ότι αυτό το καθεστώς θα το επιβάλει προς όλους, από κοινού με τη Ρωσία. Αυτό το συμφωνημένο καθεστώς ειρήνης είναι ίσως προτιμότερο για την ηρεμία στην περιοχή, για την επιστροφή των προσφύγων από την Ευρώπη στη χώρα τους, αλλά και για την έναρξη κάποιας οικονομικής ανάκαμψης, που δεν θα έχει ως υπόβαθρο την ανασφάλεια των ανοικτών αυτών θεμάτων σε εξαιρετικά επικίνδυνες περιοχές, όπως της γειτονιάς μας. Και αυτό αφορά και όλους εμάς.
3. Και έτσι φτάνουμε στα δικά μας. Η επίσκεψη Ομπάμα υποδηλώνει την καλή σχέση που έχουν παραδοσιακά οι Δημοκρατικοί με την Ελλάδα. Ιστορικά οι Ρεπουμπλικάνοι δεν έχουν να επιδείξουν τόσο καλή σχέση με τη χώρα μας, με εξαίρεση την εποχή του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, και τούτο λόγω της προσωπικής φιλίας που συνέδεε τον ίδιο με τον τότε Πρόεδρο George Bush Sr. Το αλάνθαστο ένστικτο του λαού κάτι έδειξε στην περίπτωση της νίκης Trump: τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και η ελληνική κοινή γνώμη έδειξαν να “παγώνουν” από τη νίκη του, όπως εξάλλου και οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, κατά πάσα πιθανότητα η Ελλάδα δεν θα είναι στις άμεσες προτεραιότητες του νέου Αμερικανού Προέδρου. Μέχρι στιγμής δείχνει να θέλει να στραφεί περισσότερο προς την Τουρκία. Αυτό σημαίνει ότι η προσπάθεια των Αμερικανών για τη ρύθμιση του ελληνικού χρέους δεν θα συνεχίσει, ίσως και η συμμετοχή του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα να μην έχει τους Αμερικανούς ένθερμους υποστηρικτές της διευθέτησης του ελληνικού χρέους.
Οι θέσεις του Trump για το ΝΑΤΟ επίσης δεν μας ευνοούν. Ο νέος Αμερικανός Πρόεδρος έχει πει ότι δεν θέλει η αμερικανική Κυβέρνηση να πληρώνει το ΝΑΤΟ για να φυλάει άλλους (και εμείς είμαστε κάποιοι από τους άλλους που νοιώθουν ασφάλεια με το ΝΑΤΟ). Η σιγουριά του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο μπορεί να μην υπάρχει σε λίγα χρόνια και ας κρίνει ο καθένας τι σημαίνει αυτό, ιδιαίτερα αν δεν υπάρχει και η ψευδαίσθηση της ασφάλειας που παρέχει η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Γιατί ψευδαίσθηση;
4. Διότι η Ευρώπη είναι ουσιαστικά άοπλη, ιδίως μετά την έξοδο των Βρετανών από αυτή. Η Γαλλία είναι η βασική στρατιωτική δύναμη στην Ευρώπη, η Γερμανία δεν έχει στρατό. Αν και είναι πανίσχυρη σε περιόδους ειρήνης, λόγω της ισχυρής της οικονομίας, όταν τα πράγματα αγριεύουν η θέση της υποβαθμίζεται - εφόσον δεν συμμετέχουν οι Αμερικανοί στο παιχνίδι, ή όταν οι τελευταίοι αδιαφορούν. Και με τον Trump είναι πολύ πιθανό να συμβεί τουλάχιστον ένα από τα δυο. Ήδη έχουν ξεκινήσει γαλλο-γερμανικές συνομιλίες για τη δημιουργία ενός νέου ευρωπαϊκού στρατού, και μάλιστα με συνοπτικές διαδικασίες, στον οποίο ο γερμανικός στρατιωτικός παράγοντας δεν θα βγει μεν από τις μεταπολεμικές του υποχρεώσεις και δεσμεύσεις, μπορεί όμως να αναλάβει ρόλους εξαιρετικά σοβαρούς σε διάφορους τομείς, από το intelligence μέχρι και την πληρωμή κατασκοπευτικών δορυφόρων που θα ενημερώνουν τον νέο ευρωπαϊκό στρατό...
Όσον αφορά στα γεωπολιτικά της Ευρώπης γενικότερα, η διάρρηξη των σχέσεων με τις ΗΠΑ (αν συμβεί) που υπονοούν οι δηλώσεις Γιούνκερ (προς το παρόν), είναι βέβαιο πως θα προκαλέσει άλυτα προβλήματα και στις οικονομίες, αλλά και στην ενότητα της Ευρώπης. Και οι μεγαλοστομίες καλό είναι να αποφεύγονται, ιδίως σε τέτοιες εποχές. Το BREXIT μπορεί να στοιχίσει πολύ ακριβά και στην ευρωπαϊκή οικονομία αλλά και στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Δεν είμαι βέβαιος πώς η ολοκλήρωση θα συμβεί όσο η Βρετανία είναι εκτός Ευρώπης.
5. Η νίκη Trump πρέπει να ιδωθεί ως ένα follow-up του BREXIT. Πρέπει να το δούμε – γιατί είναι – ως αποτέλεσμα μιας “αντι-συστημικής” ψήφου. Γιατί; Στο παρελθόν, η Δύση ζούσε ευτυχής με την κοινωνία των 2/3. Ένα τρίτο είχε την απαραίτητη μόρφωση και εύρισκε τις καλές δουλειές, είχε περάσει σιγά-σιγά σε μια μεσοαστική έως και μεγαλοαστική κατάσταση, και τα υπόλοιπα 2/3 ανέβαιναν την κοινωνική και οικονομική σκάλα με αργότερους ρυθμούς μεν, αλλά πάντως είχαν την ψευδαίσθηση της ευδαιμονίας. Η οικονομική κρίση όμως μετέτρεψε το εύπορο 1/3 και το μετακίνησε στα 2/3, με αποτέλεσμα 6 χρόνια μετά την έναρξη της οικονομικής κρίσης να βλέπει κανείς μια ευρωπαϊκή κοινωνία 6/7 ή ακόμα χειρότερα 7/8. Μπορεί όμως το 1/8 να στηρίξει τα άλλα 7/8; Και γιατί όσοι προσοντούχοι που ανήκαν στο 1/3 να μη θέλουν τώρα να τιμωρήσουν τις κάστες εκείνες των πολιτικών που θεωρούν ότι τους έφτασαν στο χείλος της καταστροφής; Να πώς μπορεί να εξηγηθεί το «ανεξήγητο» BREXIT, να πώς ένας Trump, γέννημα θρέμμα του συστήματος, εξελέγη ως «αντι-συστημικός».
Η Ευρώπη της ευμάρειας, της αξιοπρέπειας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κλπ. δεν έπαψε ποτέ να δοκιμάζεται από τους κακούς της δαίμονες. Ιστορικά, μια βαθιά οικονομική κρίση τους βγάζει από το ντουλάπι. Και πάλι ιστορικά έχει φανεί ότι από τη στιγμή που βγήκαν, δεν θα μαζευτούν χωρίς να γίνει κάποιο κακό. Η νέα αμερικανική πραγματικότητα δεν προμηνύει κάτι καλό, φοβάμαι.
Η Ευρώπη έχει μπροστά της πολλές δοκιμασίες με εκλογές. Οι Ολλανδοί εθνικιστές είναι ισχυροί, οι Γάλλοι εθνικιστές είναι ισχυροί, οι Podemos είναι ισχυροί, οι Αυστριακοί εθνικιστές το ίδιο, η διάθεση πολλών όπως πχ των Ιταλών να παραμείνουν στο Ευρώ με λιτότητα είναι μειωμένη, οι οπαδοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να βρίσκονται μπροστά σε πολλές εκπλήξεις. Και δεν θα φταίει μόνο η οικονομία, θα φταίει και το προσφυγικό και το μεταναστευτικό, δυο ζητήματα που τα έκανε σημαία οTrump και μάλλον αυτό θα το εκμεταλλευτούν πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες που κάνουν καριέρα πάνω στον αντι-ευρωπαϊσμό.
Με λίγα λόγια η Ευρώπη έχει μπροστά της δύσκολους κάβους στην οικονομία, στην πολιτική και στα στρατιωτικά ζητήματα και η εκλογή Trump δεν διευκολύνει καθόλου την κατάσταση.
Ας κλείσουμε λοιπόν με μια επανάληψη της αρχικής παραδοχής: δεν ξέρουμε τι θα γίνει. Υπάρχουν καλά και κακά από την εκλογή Trump, δεν ξέρουμε πώς θα αντιδράσει το πανίσχυρο λόμπι των αμερικανικών βιομηχανιών όπλων στην αλλαγή πολιτικής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και στη μείωση της συμμετοχής των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, πρέπει να περιμένουμε για να δούμε.
Κανείς δεν μπορεί να κάνει πρόβλεψη, μπορούμε απλώς να ελπίζουμε για το καλύτερο ή τουλάχιστον για το μη χείρον.