Η αδυναμία του συστήματος ήταν -και εξακολουθεί να είναι- η δομή της ΟΝΕ και η ατελής εναρμόνιση του τραπεζικού τομέα. Οι συνθήκες του Μάαστριχτ θεμελίωσαν τη Νομισματική Ένωση, με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σε ρόλο βασικού ρυθμιστή. Από την άλλη μεριά όμως, η οικονομική πολιτική όχι μόνο παρέμεινε στην αρμοδιότητα των κρατών-μελών, αλλά επιπλέον απαγόρευε μία ενδεχόμενη διάσωση κρατών-μελών από την Ένωση (non bail-out close). Σε ότι αφορά τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις στη δομή της ΟΝΕ, θα επιχειρηθεί -σε βάθος χρόνου- μια σειρά αλλαγών. Προς το παρόν, δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε επακριβώς ποιές θα είναι αυτές που τελικά θα συμφωνηθούν. Ο Γιούνκερ όμως ήδη έδωσε τη δική του εκδοχή κατά τη διάρκεια ομιλίας του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Και αφορούν, π.χ., τη δημιουργία θέσης υπουργού Οικονομικών της ευρωζώνης, την πιο σφιχτή δημοσιονομική πολιτική των κρατών-μελών, την εναρμόνιση φορολογικών συστημάτων, κ.λπ.
Σε ότι αφορά τις τράπεζες, από το 2013 άρχισε η διαδικασία της δημιουργίας της Eυρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης. Η Τραπεζική Ένωση θεωρείται -και όχι άδικα- από πολλούς ως το κλειδί για την ανάπτυξη, μιά που από τις τράπεζες -και βέβαια από τις καταθέσεις μας- περνάει ο απαραίτητος δανεισμός των επιχειρήσεων. Η Τραπεζική Ένωση έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να υπάρχει διαφάνεια στις εργασίες των τραπεζών, έλεγχος και εποπτεία από την Κεντρική Τράπεζα και διασφάλιση των καταθέσεων. Η Eυρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση περιλαμβάνει -αλλά και υποστηρίζεται από- τρεις πυλώνες: Α) Τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (SSM), που εποπτεύει και ελέγχει προληπτικά τις περισσότερες από 150 τράπεζες που θεωρούνται "πολύ μεγάλες για να πέσουν". Διενεργεί ελέγχους σε τακτά χρονικά διαστήματα -μέσω των ευρωπαϊκών θεσμών-, ενώ οι μη-συστημικές τράπεζες εποπτεύονται από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες. Β) Τον ενιαίο μηχανισμό εξυγίανσης, που επεμβαίνει στη διαδικασία εξυγίανσης των τραπεζών σε κρίση μέχρι την πτώχευσή τους, αν χρειαστεί. Η διαδικασία είναι γνωστή σε όλους μας. Η προσπάθεια είναι να καλυφθούν οι ανάγκες χωρίς να χρειαστούν χρήματα φορολογουμένων, όπως συνέβη στην κρίση του 2008. Πρώτα λοιπόν πτωχεύουν οι μέτοχοι, μετά οι ομολογιούχοι και τελευταίοι οι καταθέτες. Γ) Το ευρωπαϊκό σύστημα καταθέσεων, τέλος, που εγγυάται τις καταθέσεις μέχρι τα 100.000 ευρώ.
Ενώ τα δύο πρώτα σκέλη της Τραπεζικής Ένωσης βρίσκονται πλέον σε λειτουργία, το τρίτο -και πιο ευαίσθητο από κάθε άποψη- βρίσκεται ακόμη στον αέρα. Γιατί όμως αυτή η καθυστέρηση της ολοκλήρωσης της Eυρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης, που με τόση επιμονή ζητούν ο Μακρόν και η Επιτροπή; Διότι η Γερμανία, καθώς και άλλες χώρες-δορυφόροι της, δεν έχουν εμπιστοσύνη στη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών ορισμένων κρατών-μελών, και ως εκ τούτου, στη μεγάλου μεγέθους έκθεση ευρωπαϊκών τραπεζών σε ομόλογα του Δημοσίου. Το παράδειγμα της Ελλάδας -και εν μέρει της Ιταλίας και της Κύπρου- βρίσκεται διαρκώς στο μυαλό τους. Οι χώρες αυτές δεν επλήγησαν από την έκθεση των τραπεζών στο γλέντι κερδοσκοπίας (με τα αφερέγγυα στεγαστικά δάνεια και τα άλλα "δημιουργικής συλλήψεως" χρηματοοικονομικά προϊόντα), αλλά από την αθρόα αγορά κρατικών ομολόγων. Ο τρόπος με τον οποίο ο νομοθέτης θεώρησε ότι θα σπάσει ο φαύλος κύκλος κρατικών ομολόγων - συστημικών τραπεζών είναι οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές. Και αυτό γιατί οι μέτοχοι σε διασυνοριακές τράπεζες θα είχαν κάθε λόγο να περιορίσουν την τοξική σχέση κρατών - τραπεζών σε επίπεδα που δεν θα έθεταν σε κίνδυνο τη σταθερότητά τους σε περίπτωση που τα κράτη θα είχαν πρόβλημα χρέους. Με άλλα λόγια, θα αυτορρυθμίζονταν.
Τέτοιες συγχωνεύσεις και εξαγορές πραγματοποιήθηκαν μεν πολλές στην ευρωζώνη, αλλά οι συντριπτικά περισσότερες έλαβαν χώρα σε εθνικό επίπεδο. Δεν πραγματοποιήθηκαν δηλαδή σε ικανοποιητικό βαθμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της ευρωπαϊκής δεξαμενής σκέψης (think tank) Breughel, η Τραπεζική Ένωση -μεχρι στιγμής τουλάχιστον- δεν έχει καταφέρει να βελτιώσει αυτή την εικόνα. Οι αναδιαρθρώσεις μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων παρέμειναν κυρίως στα χέρια μετόχων μίας χώρας σε ποσοστό 71%. Και φυσικά, αυτό εκλαμβάνεται ως αποτυχία της Τραπεζικής Ένωσης. Στο ερώτημα "γιατί οι νομοθέτες δεν πέτυχαν στην επίτευξη του στόχου τους;", οι μελετητές απαντούν με.. ερωτηματικό: "... Η αποτυχία οφείλεται στο ατελές νομοθετικό πλαίσιο και αν ναι, ποιο είναι το ανασταλτικό στοιχείο; Η επιτήρηση, η έλλειψη εμπιστοσύνης των καταθετών; Ή δεν βρισκόμαστε ακόμη σε ένα τραπεζικό επενδυτικό κλίμα στην ευρωζώνη; Το μέλλον θα το δείξει...". Μιά θετικότερη απάντηση από τους ειδικούς ερευνητές στο παραπάνω ερώτημα θα ήταν σίγουρα επιθυμητή από όλους τους ενδιαφερόμενους, καθώς θεωρείται κρίσιμη και αναγκαία.
Να αναφερθούμε και σε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα; Πρόσφατα, η τράπεζα NORDEA, ένας σκανδιναβικός κολοσσός, αποφάσισε να μεταφέρει την έδρα της από τη Στοκχόλμη στο Ελσίνκι. Ο λόγος -που επικαλείται η ίδια η τράπεζα- είναι ότι επιθυμεί να βρίσκεται σε χώρα της ευρωζώνης, για να έχει πρόσβαση στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθεροποίησης (ESM) - στο παρόντα χρόνο έχει τη δυνατότητα αγοράς μετοχών στη δευτερογενή αγορά, αλλά και για το μέλλον, με την αναμενόμενη εξέλιξη του ESM σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο. Σε κάθε περίπτωση, η τράπεζα θεωρεί ότι έχει μεγαλύτερη ασφάλεια όταν λειτουργεί εντός της Eυρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης.
Η παραπάνω συνοπτική περιγραφή καταδεικνύει ότι η Eυρωπαϊκή Ένωση (EE), εκ των πραγμάτων, ωθείται από την οικονομία σε υψηλότερα επίπεδα ολοκλήρωσης. Αλλά, επίσης, κάνει εντελώς ξεκάθαρο ότι η διαδικασία οικονομικής ολοκλήρωσης αποτελεί μία εξαιρετικά πολύπλοκη και δύσκολη πολιτικά υπόθεση εντός της ΕΕ. Ευελπιστούμε ότι, τελικά, οι ορθές επιλογές θα υλοποιηθούν από τους αρμόδιους - και κατά προτίμηση σε σύντομο χρονικό διάστημα. Διότι η επόμενη κρίση καιροφυλακτεί. Και, κατά πάσα πιθανότητα, θα είναι αυτή που θα καθορίσει το μέλλον του ευρώ -πιθανώς και της ΕΕ- και όχι οι ατέρμονες φιλοσοφικές και διαδικαστικές θεωρητικολογίες του τύπου.. "τι είν' η πατρίδα μας; μην είν' οι κάμποι; μην είναι τ' άσπαρτα ψηλά βουνά;" μεταξύ Γερμανών, Γάλλων και όλων των λοιπών εταίρων περί θεμάτων ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.