Η αρχή στα Ιωάννινα
Ο Γεώργιος Χατζηκώνστας γεννήθηκε το 1753 στα Ιωάννινα της Ηπείρου. Πατέρας του ήταν ο εύπορος Γιαννιώτης έμπορος Κωνσταντίνος Χατζηκώνστας και μητέρα του η Μαργαρίτα. Ήταν το τριτότοκο παιδί της οικογένειας ανάμεσα σε τρία αγόρια κι ένα κορίτσι. Τα δύο μεγαλύτερα αδέλφια ήταν ο Ιωάννης και ο Αναστάσιος, ενώ τα δύο μικρότερα λέγονταν Παύλος και Αικατερίνη.
Τη μόρφωσή του επιμελήθηκε ο γνωστός κληρικός δάσκαλος Μπαλάνος Βασιλόπουλος, όμως ο Γεώργιος έδειξε από πολύ νωρίς την προτίμησή του στο εμπόριο παρά στα γράμματα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το προσωνύμιο «Χατζής» του επωνύμου του δεν δόθηκε στον ίδιο αλλά ούτε στον πατέρα του. Δόθηκε παλαιότερα σε κάποιον προηγούμενο πρόγονό του και διατηρήθηκε μετέπειτα. Ως γνωστόν, το προσωνύμιο αυτό συνηθιζόταν να τίθεται προ του ονόματος κάθε ορθόδοξου χριστιανού που επισκεπτόταν τους Αγίους Τόπους και βαφτιζόταν στον Ιορδάνη ποταμό.
Η συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη
Υπό την καθοδήγηση του πατέρα του, το 1768, ο Γεώργιος στάλθηκε χάριν εμπορίου στην Κωνσταντινούπολη, ο δε μεγαλύτερος κατά δέκα έτη αδελφός του Αναστάσιος στη Μόσχα. Ο μεν Αναστάσιος έστελνε όποια ρωσικά προϊόντα πίστευε πως θα ήταν άμεσα εμπορεύσιμα στον Γεώργιο, ο δε Γεώργιος έστελνε στον αδελφό του προϊόντα εξ Ανατολής. Αργότερα επικεντρώθηκαν στο εμπόριο πολύτιμων ειδών, το οποίο θα τους απέφερε ακόμα μεγαλύτερα κέρδη.
Βαδίζοντας στα ίχνη της Ζωσιμαίας αδελφότητας, αφοσιώθηκαν πλήρως στην εργασία τους. Αγοράζοντας φθηνά και πουλώντας ακριβά, δεν άργησαν να αποκτήσουν μεγάλη περιουσία. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Αναστάσιος Γούδας στους «Βίους Παράλληλους» για τους αδελφούς Χατζηκώνστα, την πληρέστερη ίσως βιογραφία τους, «…απασχολημένοι δε όντες ανενδότως μόνον εις το εμπόριον, είχαν σχεδόν λησμονήσει καθ’ ολοκληρίαν απάσας τα λοιπάς εν τω κόσμω τούτω τέρψεις…».
Το 1801, σε ηλικία 48 ετών, συνήψε γάμο με την Αικατερίνη, κόρη του άρχοντα Γεωργίου Μελαχρινού-Καμινάρη, αξιωματούχου των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών. Απέκτησαν τέσσερις γιους και ισάριθμες κόρες: τους Κωνσταντίνο, Ιωάννη, Αναστάσιο, Παύλο και τις Μαρία, Μαργαρίτα, Ταρσία και Ζαφείρα. Μετά τον γάμο αυτό, πέρα από τη σημαντική προίκα που έδωσαν οι συγγενείς της Αικατερίνης στον Γεώργιο, οι οικονομικές και κοινωνικές διασυνδέσεις του αυξήθηκαν σημαντικά.
Το τέλος στη Μόσχα
Το 1815 ο Αναστάσιος πεθαίνει σε ηλικία 72 ετών στη Μόσχα και ο Γεώργιος μετοικεί εκεί μαζί με την οικογένειά του. Άλλωστε, το κλίμα στην Κωνσταντινούπολη είχε γίνει ιδιαίτερα βαρύ και θα επακολουθούσαν σφαγές Ελλήνων ορθοδόξων, καθώς προπαρασκευαζόταν ο Εθνικοαπελευθερωτικός μας Αγώνας. Τότε η Μόσχα αποτελούσε το ορμητήριο της Φιλικής Εταιρείας και τα μέλη της Ελληνικής Κοινότητας απολάμβαναν πλήρη ελευθερία.
Την 31η Αυγούστου του 1845, ο Χατζηκώνστας πέθανε στη Μόσχα έχοντας ξεπεράσει το 90ό έτος της ηλικίας του. Ο τάφος του βρίσκεται στο κοιμητήριο της μονής Ντονσκόι της Μόσχας. Στο συγκεκριμένο μοναστήρι βρίσκονται ενταφιασμένοι πολλοί επιφανείς κάτοικοι της Μόσχας κατά το 18ο και 19ο αιώνα και τα μνήματά τους κοσμούνται από αγάλματα ή ολόκληρα γλυπτά συμπλέγματα. Πολλά από αυτά τα μνήματα ανήκουν σε εύπορους Έλληνες εμπόρους, μεταξύ των οποίων των οικογενειών Ζωσιμά, Χατζηκώστα, Ριζάρη κ.ά. Στη συγκεκριμένη μονή φυλάσσονται επίσης τα λείψανα του μαρτυρικού πατριάρχη Τύχωνα, της μεγαλύτερης ίσως προσωπικότητας της Ρωσικής Εκκλησίας κατά τον 20ό αιώνα, που ανακηρύχτηκε πρόσφατα άγιος.
Οι ευεργεσίες
Ανάμεσα στα πλούτη και τα παιδιά του ο Χατζηκώνστας δεν φαινόταν τελείως ικανοποιημένος. Σαν κάτι να του έλειπε. Λες και κάποιος κρυφός πόθος σιγόκαιγε τα στήθη του. Ο Χατζηκώνστας φλεγόταν από τον πόθο να προσφέρει κάτι στη γενέτειρα. Η φιλάνθρωπη και πατριωτική του ψυχή έμελλε να αγκαλιάσει ολόκληρη την Ελλάδα, μα ειδικότερα τον τόπο που γεννήθηκε, την όμορφη πόλη των Ιωαννίνων.
Ο Χατζηκώνστας παρότι είχε πολυμελή οικογένεια, έθεσε ως πρωταρχικό σκοπό της ζωής του να απλώσει μια χείρα βοηθείας προς τη νεοσύστατη τότε Ελλάδα. Το γεγονός αυτό κάνει ακόμα πιο αξιοθαύμαστη κάθε είδους βοήθεια που πρόσφερε. Ο συγκεκριμένος ανήκει στη σαφώς μικρότερη εκείνη κατηγορία των εθνικών ευεργετών, οι οποίοι δεν πέθαναν άκληροι, γεγονός που να δικαιολογεί κατά κάποιο τρόπο τη διάθεση της περιουσίας τους για εθνικούς σκοπούς.
Ο Χατζηκώνστας υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα των Ελλήνων. Ήδη από τον πρώτο χρόνο της Επανάστασης του 1821 ενίσχυσε, μαζί με άλλους Έλληνες της διασποράς, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Συμμετείχε στην αποστολή εφοδίων προς τις επαναστατημένες επαρχίες και στην εξαγορά ομογενών αιχμαλώτων από τους Οθωμανούς.
Ένα μήνα περίπου πριν από το θάνατό του κληροδότησε 10.000 ρούβλια στην πόλη του Μεσολογγίου, προκειμένου να ιδρυθεί νοσοκομείο και επιπλέον 60.000 δραχμές για τη μελλοντική του συντήρηση. Επίσης άφησε μεγάλο χρηματικό ποσό στο αυτοκρατορικό ορφανοτροφείο της Μόσχας. Το 1840 διέθεσε 2.500 γρόσια υπέρ του δημοτικού σχολείου των Δερβιλιάνων Ιωαννίνων για την εκπαίδευση των νέων.
Με 28.571 ρούβλια ανέγειρε νοσοκομείο στη γενέτειρά του, τα Ιωάννινα. Ήταν τέτοιας υφής η ευσέβεια του ευεργέτη, ώστε στη δωρεά του για το νοσοκομείο Ιωαννίνων άφησε όρο να διορισθεί ένας ιερέας που θα κατοικεί στο νοσοκομείο, ώστε να εκπληρώνει αδιάκοπα τα χριστιανικά του χρέη προς τους ασθενείς. Σήμερα το Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων φέρει το όνομα του μεγάλου ευεργέτη.
Το 1840 ο Γεώργιος Χατζηκώνστας επιχορήγησε με 25.000 ρούβλια την αποπεράτωση του ιερού ναού Αγίου Νικολάου Ιωαννίνων, την ανακατασκευή του οποίου είχαν ξεκινήσει οι Ζωσιμάδες το 1837. Έκτοτε μνημονεύεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους ευεργέτες της συγκεκριμένης εκκλησίας. Σε δύο πλάκες που είναι εντοιχισμένες στη δυτική είσοδο του ναού αναφέρεται η δωρεά του εις μνήμη των γονέων και των αδελφών του.
Δωρεές υπήρξαν επίσης στη μητροπολιτική εκκλησία του Αγίου Αθανασίου και σε πλήθος άλλων εκκλησιών και μονών, όπως την ηπειρωτική μονή Σωσίνου που έτυχε της ευεργεσίας του το 1838. Στη διαθήκη του άφησε 5.000 ρούβλια, για να ανεγερθεί η εκκλησία του προφήτη Ηλία στα Καρδαμίτσια Ιωαννίνων και 2.500 ρούβλια, για να διατηρείται από τους τόκους τους. Άφησε επίσης 5.000 ρούβλια για την κατασκευή της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στο Κοτόρτσι (σημερινή Αετοράχη) των Κατσανοχωρίων Ιωαννίνων. Με προσθήκη στη διαθήκη του, στις 23 Αυγούστου του 1945, άφησε 3.000 γρόσια στην εκκλησία Αγία Παρασκευή στον Κατσικά Ιωαννίνων, 30.000 ρούβλια στον Άγιο Νικόλαο στο χωριό Κοπάνη Ιωαννίνων και 10.000 ρούβλια στην Αγία Βαρβάρα στον Σωτήρα.
Σε όλες τις φιλάνθρωπες πράξεις του μνημόνευε το όνομα του μεγαλύτερου του αδελφού Αναστάσιου, επιμερίζοντας έτσι τη συμβολή στην επιχειρηματική τους επιτυχία.
Αυτό όμως για το οποίο πέρασε στην ιστορία ήταν το άρθρο της διαθήκης του, σύμφωνα με το οποίο διέταζε τους εκτελεστές (τη γυναίκα του και τα παιδιά του) να ιδρύσουν ορφανοτροφείο στην Αθήνα. Σύμφωνα με τη διαθήκη του όριζε τα εξής: «Οι εκτελεσταί αφού φέρουν είς φώς άπασαν την περιουσίαν μου, όσα περισσεύουν, με αυτά επιθυμώ και θέλω να αποκαταστήσουν εν καλόν κατάστημα, όπου και όπως το εγκρίνουν εύλογον, πρός όφελος των πτωχών». Αυτή ίσως ήταν η κορωνίδα των ευεργεσιών του. Στη δύσκολη εκείνη εποχή, ο αείμνηστος ιδρυτής του φερώνυμου ιδρύματος συνειδητοποίησε ότι για να επιζήσει ο τόπος στα πρώτα του βήματα χρειαζόταν ένα σταθερό υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα οικοδομούσε το μέλλον του και αυτό μόνο η παιδεία μπορούσε να το πετύχει.
Το Ίδρυμα Χατζηκώνστα
Το ίδρυμα Γεωργίου και Αικατερίνης Χατζηκώνστα συστήθηκε με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα το 1853. Είναι το παλαιότερο φιλανθρωπικό κατάστημα του νεοελληνικού κράτους, το οποίο παραμένει σε λειτουργία, και το τρίτο που ιδρύθηκε μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους. Απώτερος σκοπός του Ιδρύματος είναι η περίθαλψη, η ανατροφή και η εκπαίδευση άπορων αγοριών ηλικίας 6 ως 18 ετών.
Αρχικά το Ορφανοτροφείο εγκαταστάθηκε με ενοίκιο στην οικία Ν. Κύκλου στον Κεραμεικό. Το 1856 παραχωρήθηκε από τους κληρονόμους του Κ. Βράνη η οικία τους στη γωνία Μυλλέρου και Πειραιώς 68. Στη θέση εκείνη παλαιότερα διατηρούσε εξοχική κατοικία η Δούκισσα της Πλακεντίας.
Το 1901, με δαπάνη της Ελένης Γεωργίου Χατζηκώνστα, συζύγου του εγγονού του ιδρυτή, οικοδομήθηκε στον περίβολο του καταστήματος, με αρχιτεκτονική μελέτη του Ερνέστου Τσίλλερ, εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Ο ιερός ναός είναι το μοναδικό κτίσμα που σώζεται από το αρχικό κτίριο, καθώς το υπόλοιπο κατεδαφίσθηκε το 1963, και από το 1972 υπάγεται στα διατηρητέα.
Τον Οκτώβρη του 1972 αποπερατώθηκαν οι νέες ιδιόκτητες εγκαταστάσεις του ιδρύματος στη Λεωφόρο Κηφισίας 374, απέναντι από το Ολυμπιακό Στάδιο, και έτσι το ορφανοτροφείο συνεχίζει απτόητο την αποστολή του. Δίχως να λαμβάνει κανενός είδους οικονομική επιχορήγηση από το κράτος, το ίδρυμα υποστηρίζει περισσότερα από 40 παιδιά ηλικίας από 6 έως 18 ετών ως οικότροφους και 240 παιδιά αντίστοιχης ηλικίας εκτός ιδρύματος.
* Επιχειρηματίας, αντιπρόεδρος Δ.Σ. της DMN A.E., κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στο Μάνατζμεντ και στη Στρατηγική Επιχειρήσεων από το LSE.