Ο Ζακ Ντεριντά συνήθιζε να τονίζει τη σημασία του πανεπιστημίου χωρίς προϋποθέσεις, δηλαδή του πανεπιστημίου της πλήρους ελευθερίας στη διακίνηση των ιδεών, στην κριτική σκέψη και στην αποδόμηση των αξιωμάτων. Όμως, επειδή ακριβώς αυτό το πανεπιστήμιο δεν πρέπει να έχει ¨επιστάτες¨, η ελευθερία του βάλλεται εύκολα και συστηματικά από κάθε φορέα που το απαρτίζει. Στη σημερινή Ελλάδα το δημόσιο πανεπιστήμιο επιβουλεύονται βάναυσα τρεις βασικοί παίκτες. Οι κυβερνήσεις, με τις αλλεπάλληλες και αλλοπρόσαλλες μεταρρυθμίσεις και τη συνεχή συμμετοχή στις αποφάσεις και στην εκπαιδευτική διαδικασία καθυστερούν ως και την πιο απλή αλλαγή στα προγράμματα σπουδών. Το διδακτικό προσωπικό, με την περιορισμένη ευθύνη του για δράσεις καινοτομίας και έρευνας και τη χαμηλή ποιότητα διδασκαλίας, καταστρέφει ότι έχει απομείνει από τη συμμετοχή του κυβερνητικού εταίρου. Οι φοιτητές, με τις σαθρές εκπροσωπήσεις τους και τις συνεχόμενες καταλήψεις διαβάλουν το ίδιο το πλαίσιο της ελεύθερης διακίνησης ιδεών. Οι εξαιρέσεις στα παραπάνω υπάρχουν απλώς προς επιβεβαίωση του κανόνα.
Ακριβώς για να είναι χωρίς προϋποθέσεις, το δημόσιο πανεπιστήμιο δυστυχώς χρειάζεται ένα πλαίσιο φιλελεύθερης και δημοκρατικής λειτουργίας. Δυστυχώς, διότι το ίδιο το πλαίσιο σημαίνει εκπτώσεις στον ορισμό του πανεπιστημίου χωρίς προϋποθέσεις. Στο κείμενο αυτό διατυπώνεται η άποψη πως το πλαίσιο λειτουργίας του πανεπιστημίου πρέπει να στηρίζεται στο δίπτυχο της πλήρους αποκέντρωσης των λειτουργικών αποφάσεων των ιδρυμάτων και της αξιολόγησης του έργου τους ως τη μοναδική συνεισφορά του κυβερνητικού εταίρου.
Πλήρης αποκέντρωση των αποφάσεων
Το όραμα για το πανεπιστήμιο είναι η μηδενική συμμετοχή της κυβέρνησης στη λήψη των λειτουργικών αποφάσεων των πανεπιστημίων. Με άλλα λόγια η κυβέρνηση δεν θα πρέπει να επιβάλλει τη λειτουργική δομή των ιδρυμάτων ή να καθορίζει τον τρόπο ανάδειξης των διοικητικών οργάνων, δεν εγκρίνει προσλήψεις ακαδημαϊκού προσωπικού και αλλαγές στα προγράμματα σπουδών, δεν ορίζει τη μισθοδοσία του προσωπικού, δεν ορίζει τους κανόνες διδασκαλίας και μάθησης ή τη διάρκεια των σπουδών, δεν καθορίζει τη χρηματοδότηση των ιδρυμάτων από τρίτους φορείς, δεν επεμβαίνει τελικά σε καμία εσωτερική λειτουργία των ιδρυμάτων. Για όλα αυτά δεν απαιτείται ούτε καν να γνωρίζει η κυβέρνηση τι θέλει να κάνει ή να επιτύχει το κάθε ίδρυμα ή να υπογράφει ΦΕΚ. Η κυβέρνηση καθορίζει μόνο το επίπεδο της χρηματοδότησης των ιδρυμάτων ανάλογα με την επίδοση του κάθε ιδρύματος, όπως αυτή προκύπτει από μια απλή και αδιάβλητη αξιολόγηση. Τα υπόλοιπα καθορίζονται από το κάθε πανεπιστήμιο χωριστά με τον τρόπο που αυτό επιθυμεί ώστε να επιτύχει τους στόχους του.
Πυλώνες αξιολόγησης
Το προτεινόμενο μοντέλο αξιολόγησης των πανεπιστημίων έχει δύο βασικούς πυλώνες, οι οποίοι θα καθορίζουν απόλυτα το μερίδιο της χρηματοδότησης των ιδρυμάτων από τη συνολική πίτα του κονδυλίου για τα δημόσια πανεπιστήμια.
Ο πρώτος πυλώνας αφορά την αριστεία στην ερευνητική δραστηριότητα των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Η αξιολόγηση της ποιότητας της έρευνας είναι ιδιαίτερα εύκολη σήμερα λόγω της ύπαρξης απλών δεικτών αξιολόγησης των επιστημονικών περιοδικών και της επίδρασης των επιστημονικών συγγραμμάτων για όλες τις επιστήμες. Η κυβέρνηση οφείλει να κάνει χρήση αυτών των δεικτών, κατά το πρότυπο άλλων χωρών, για να αξιολογεί το ερευνητικό έργο των ιδρυμάτων σε βάθος πενταετίας. Με αυτό τον τρόπο τα πανεπιστήμια θα επιθυμούν να προσλαμβάνουν (εύκολα και άμεσα) και να αμείβουν καλύτερα τους άριστους διότι διαφορετικά θα λαμβάνουν μικρότερο ύψος χρηματοδότησης.
Ο δεύτερος πυλώνας αφορά την ποιότητα της διδασκαλίας και των προγραμμάτων σπουδών. Η αξιολόγηση σε αυτόν τον πυλώνα μπορεί να γίνεται με τρεις απλούς τρόπους. Ο πρώτος αφορά τη ζήτηση που έχουν τα πανεπιστήμια όπως αυτή διαφαίνεται από τη συμπλήρωση των μηχανογραφικών (σταθμισμένη για την τοποθεσία του πανεπιστημίου ώστε να μην αδικούνται τα περιφερειακά πανεπιστήμια). Ο δεύτερος αφορά την απορρόφηση των φοιτητών στη αγορά εργασίας τα πρώτα δύο χρόνια μετά την αποφοίτηση και ο τρίτος την αξιολόγηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας από τους φοιτητές. Η σύνδεση των παραπάνω με τη χρηματοδότηση των ιδρυμάτων θα δώσει κίνητρο στα πανεπιστήμια να βελτιώσουν την ποιότητα των σπουδών τους, θα ενδυναμώσει το ρόλο των φοιτητών εκεί που πραγματικά είναι σημαντικός και θα συμβάλλει στη μείωση της ανεργίας των νέων.
ΥΓ. Επισημαίνεται ότι το προτεινόμενο πλαίσιο αξιολόγησης είναι εμπνευσμένο από τα αντίστοιχα συστήματα ανεπτυγμένων χωρών, δεν αποτελεί δηλαδή ουτοπική σκέψη του υπογράφοντα.