Οι δηλώσεις του Τραμπ αναφορικά για την Γροιλανδία και τον Καναδά, καθώς και η διαβόητη διαπραγμάτευση για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της Ουκρανίας ως προκαταβολή για την παροχή εξασφαλίσεων από τις ΗΠΑ, είναι ενδεικτικές μιας ευρύτερης τάσης. Βρισκόμαστε σε έναν καινούργιο ‘πυρετό του χρυσού’, μόνο που αυτή τη φορά το πολυπόθητο μέταλλο δεν είναι ένα, αλλά πολλά, και ονομάζονται κρίσιμες πρώτες ύλες.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ακούτε για αυτά τα υλικά. Οι σπάνιες γαίες και τα κρίσιμα μέταλλα, για παράδειγμα,  δεν είναι ένας νέος όρος. Όμως αυτό το οποίο δεν έχει αξιολογηθεί ακόμα στο βαθμό που αρμόζει, είναι η γεωπολιτική σημασία τους. Η βιώσιμη και μακροπρόθεσμη πρόσβαση σε αυτές τις πρώτες ύλες έχει μείζων σημασία για τα συμφέροντα τόσο των ΗΠΑ, όσο και την Κίνας, της Ρωσίας, της Ινδίας και φυσικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τι είναι όμως οι κρίσιμες πρώτες ύλες? Με απλά λόγια είναι μέταλλα και ύλες τα οποία είναι απαραίτητα για την παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας που είναι αναγκαία για τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την τεχνητή νοημοσύνη, την πράσινη μετάβαση αλλά και την άμυνα. Η παραγωγή ενός μεγάλου φάσματος βιομηχανικών προϊόντων, από τα microchips και τις μπαταρίες μέχρι τα τανκς και τους πυραύλους, εξαρτάται από τις μοναδικές φυσικές ιδιότητες συγκεκριμένων critical raw materials.

Η ζήτηση τους έχει εκτοξευθεί σε βαθμό που υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσει την προσφορά τους. Συνεπώς, η σταθερή πρόσβαση σε αυτά έχει στρατηγική σημασία και αδιαμφισβήτητες γεωπολιτικές προεκτάσεις.

Σε ότι αφορά την πράσινη μετάβαση των Ευρωπαϊκών οικονομιών, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΙΕΑ), η μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050 απαιτεί την εξαπλάσια χρήση των σχετικών υλών μέχρι το 2040 σε σχέση με σήμερα. Το 2023, η αγορά των ορυκτών που χρειάζονταν για την ενεργειακή μετάβαση υπολογιζόταν στα 325 δισεκατομμύρια δολάρια.

Αξίζει μόνο να σκεφτεί κανείς ότι η παραγωγή ενός ηλεκτρικού αυτοκινήτου χρειάζεται περίπου 126 κιλά αλουμίνιο, 71 κιλά γραφίτη καθώς και 8 κιλά λίθιο. Το λίθιο χρειάζεται και για την παραγωγή μπαταριών, χωρίς τις οποίες θα είναι αδύνατο να φτάσουμε στο σημείο να αποθηκεύουμε την ενέργεια που παράγουν  οι ανεμογεννήτριες και τα ηλιακά πάρκα.

Ο IEA εκτιμά ότι η ζήτηση για λίθιο θα αυξηθεί παγκοσμίως 42 φορές έως το 2040 σε σύγκριση με σήμερα, ο γραφίτης 25 φορές, το κοβάλτιο 21 φορές και νικέλιο 19 φορές.

Στην αμυντική παραγωγή, ένα τομέα που εσχάτως έχει αποκτήσει υπαρξιακή σημασία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, το κοβάλτιο και το αλουμίνιο είναι αναγκαία για την παραγωγή πυραύλων αλλά και αντι-πυραυλικών συστημάτων, όπως για παράδειγμα ο αμυντικός θόλος που η Ελληνική και η Πολωνική κυβέρνηση έχουν προτείνει. 

Η παραγωγή των τανκς καθώς και τον υποβρυχίων χρειάζεται γραφίτη. Δεν είναι τυχαίο ότι τον Δεκέμβριο του 2024, το ΝΑΤΟ εξέδωσε τη δική του λίστα κρίσιμων πρώτων υλών, η οποία συμπεριλαμβάνει μεταξύ άλλων και το γάλλιο, προκειμένου να προσδώσει στα μέλη του την απαραίτητη σημασία της ανθεκτικότητας και της ασφάλειας των εφοδιαστικών αλυσίδων για την προστασία της Συμμαχίας αλλά και την διασφάλιση των στρατιωτικών δυνατοτήτων του. 

Με βάση τα παραπάνω, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι δυνάμεις όπως η Κίνα και η Ρωσία έχουν δουλέψει με μεθοδικότητα και έχουν επενδύσει στις διμερείς σχέσεις τους με βασικό γνώμονα την εξασφάλιση πρόσβασης σε πηγές κρίσιμων πρώτων υλών.

 Τα ‘ανοίγματα’ της Κίνας προς την Αφρικανική Ήπειρο, όπως και την Λατινική Αμερική έχουν αυτήν ακριβώς την στόχευση η οποία έχει έμπρακτα αποτελέσματα. Η Κίνα ελέγχει κοντά στο 75% του λιθίου παγκοσμίως, 90% της παγκόσμιας προμήθειας σπάνιων γαιών και 95% των σπάνιων γαιών με μαγνητικές ιδιότητες.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι και η Ρωσία εξάγει κρίσιμες πρώτες ύλες όπως το παλλάδιο, το οποίο χρησιμοποιείται για την κατασκευή των καταλυτών αυτοκινήτων, και του οποίου η Ρωσία ελέγχει σχεδόν 42% των παγκόσμιας παραγωγής αλλά και βανάδιο που χρησιμοποιείται για την κατασκευή κραμάτων χάλυβα, για χρήση σε διαστημικά οχήματα, πυρηνικούς αντιδραστήρες και αεροπλανοφόρα, με την Ρωσία να παράγει το λίγο πάνω από το 20% της παγκόσμιας παραγωγής.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Ένωση, αναγνωρίζοντας ότι εξαρτάται από εισαγωγές προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες τις σε κρίσιμες πρώτες ύλες, προσπαθεί να ενισχύσει την Ευρωπαϊκή εφοδιαστική αλυσίδα και να ενδυναμώσει τις σχέσεις τις με τρίτες χώρες που παράγουν σπάνιες γαίες και κρίσιμα ορυκτά. Κύριοι μοχλοί της ΕΕ σε αυτό το εγχείρημα είναι το Critical Raw Materials Act το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή τον Μάϊο του 2024 αλλά και η Ευρωπαϊκή στρατηγική διασύνδεσης Global Gateway. 

Προς αυτήν την κατεύθυνση, η πικρή εμπειρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την παροχή φυσικού αερίου από την Ρωσία αλλά και η πλήρης επικράτηση της Κίνας στην παραγωγή φωτοβολταϊκών είναι έμπρακτη απόδειξη της αναγκαιότητας να αποφύγουμε τη δημιουργία νέων τέτοιων ‘εξαρτήσεων’. Όμως, είναι επίσης επιβεβλημένο να συνειδητοποιήσουμε σαν Ευρώπη ότι ζούμε σε ένα γεωπολιτικό τοπίο το οποίο είναι ολοένα και περισσότερο συναλλακτικό και να μπορέσουμε να προσαρμοστούμε σε αυτή τη νέα πραγματικότητα.

Αλέξανδρος Παπακωνσταντίνου
Υπεύθυνος Εξωτερικής Πολιτικής, Synergia Think Tank

Ακολουθήστε το reporter.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο reporter.gr