Σε σχέση με το που θα βραθούν μελλοντικά, κανείς δεν ξέρει. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι οτι πράγματι, οι τιμές των μετοχών ορισμένων καλών εταιριών και τραπεζών, οι οποίες θα συνεχίσουν να υπάρχουν τα επόμενα χρόνια και θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται - έστω και με βραδύτερους ρυθμούς - είναι φτηνές. Αν δηλαδή ο επενδυτής έχει έναν χρονικό ορίζοντα σχετικά άνετο - δυο ή τριών ετών- μπορεί με πολύ ευνοικές πιθανότητες να προβλέψει οτι οι τιμές αυτών των μετοχών θα είναι πολύ ψηλότερα από τις σημερινές.
Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο το τι θα γίνει σε δυο ή τρία χρόνια, αλλά το τι θα γίνει σε ενα ή δυο μήνες. Και εδώ η κουβέντα ξεφεύγει απο το χρηματιστήριο. Και μεταφέρεται στην πραγματική οικονομία.
Όλοι οι «σοβαροί» οικονομικοί αναλυτές, δηλαδή ο Γκρήνσπαν, ο Στρός Καν, ο Μπάφετ, ο Σόρος κλπ έχουν πεί οτι η κρίση αυτή είναι βαθειά και οτι θα κρατήσει για χρόνια. Όλοι οι πολιτικοί ηγέτες και οι κεντρικοί τραπεζίτες, αλλά και οι διεθνείς οργανισμοί, όπως το ΔΝΤ προσπαθούν με τα μέτρα που παίρνουν, να αποφύγουν την βαθειά ύφεση και να ενισχύσουν τις οικονομίες ώστε να έχουμε απλώς μια επιβράδυνση δηλαδή υποχώρηση του ρυθμού ανάπτυξης. Να αποφύγουμε το κλείσιμο των επιχειρήσεων, τις απολύσεις που φέρνουν φτώχεια και ανεργία, τη μείωση της κατανάλωσης, τον πληθωρισμό και όλα τα κακά της ύφεσης.Θα τα καταφέρουν;
Κανονικά πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι.Και αυτό διότι πρώτον η συστημική κρίση δεν διέλυσε το σύστημα. Οι κυβερνήσεις και οι οργανισμοί συντονίστηκαν και το κράτησαν εν ζωή. Δεύτερον, αφυπνίστηκαν οι κυβερνήσεις και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί και κατάλαβαν οτι δεν πρέπει να αδιαφορούν και να κάνουν τα στραβά μάτια στα κόλπα των κερδοσκόπων. Τις τελευταίες δεκαετίες, η παρέμβαση στις αγορές θεωρείτο κάτι σαν έγκλημα. Τώρα που αποδείχτηκε οτι οι αγορές δεν μπορούν να επιβιώσουν απο μια κρίση με τις δικές τους δυνάμεις και οι ακραιφνείς φιλελεύθεροι κράυγαζαν για βοήθεια απο τα κράτη, η κρατική παρέμβαση μπαίνει ξανά στην ημερησία διάταξη. Και αυτό είναι πολύ καλό για την εποχή μας. Τρίτον, οι ίδιες οι επιχειρήσεις, δηλαδή τα διοικητικά τους συμβούλια, κατάλαβαν επιτέλους οτι το παιχνίδι της απληστίας είναι επικίνδυνο.Δεν θα σταματήσουν να ζητούν ολοένα και μεγαλύτερα κέρδη, αλλά για κάποιο διάστημα θα γίνουν πιο επιφυλακτικοί στις μεθόδους που χρησιμοποιούν για να πετύχουν τα κέρδη αυτά. Δεν θα ονομάζουν ασφαλή τα μη ασφαλή προιόντα, δεν θα υποθέτουν οτι η άνοδος των αξιών θα είναι συνεχής, δεν θα θεοποιούν κάποιους μάνατζερ που προκειμένου να πάρουν μπόνους εκατομμυρίων υιοθέτησαν ακραία επικίνδυνες - και συχνά πλασματικές - επενδυτικές πολιτικές.
Αυτά είναι τα μαθήματα που μάλλον όλοι πήραν απο αυτή την κρίση.
Επιστρέφουμε λοιπόν στο αρχικό ερώτημα: Τέλειωσε ή οχι η κρίση; Αν υποθέσουμε οτι τελείωσε, κράτησε πολύ λίγο και προσωπικά πολύ αμφιβάλω για το αν θα φέρει τις αλλαγές που πρέπει να κάνουμε. Αν δηλαδή δεν αλλάξει η οικονομική πολιτική των κρατών, αν δεν μπεί φρένο στην κερδοσκοπική συμπερφορά, αν δεν αναπτυχθούν νέες «πράσινες» τεχνολογίες, αν δεν μειωθεί η σχέση φούσκας προς πραγματική οικονομία, αν δεν εφαρμοστούν με μεγάλη αυστηρότητα οι έλεγχοι στις αγορές και αν δεν σταματήσει αυτή η απίστευτη διεύρυνση της ψαλλίδας μεταξύ πάμπλουτων στελεχών επιχειρήσεων και απλών εργαζομένων, η κρίση δεν θα έχει προσφέρει στις οικονομίες όλα όσα θα μπορούσε να προσφέρει.
Για να πούμε οτι η κρίση τελείωσε, δεν αρκεί να αποκατασταθεί η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων απο τις τράπεζες, ούτε να ανέβουν οι τιμές των μετοχών. Πρέπει να γίνουν όλα τα παραπάνω και ταυτόχρονα να αλλάξουν μερικοί βασικοί κανόνες λειτουργίας των οικονομιών. «Κόλπα» όπως η mark to market αποτίμηση των χαρτοφυλακίων των τραπεζών που βολεύουν στην άνοδο των κερδών αλλά προκαλούν καταστροφή στην πτώση, πρέπει να εγκαταλειφθούν. Το ίδιο και ο υπολογισμός των μπόνους των στελεχών σε ετήσια βάση. Όταν τα στελέχη προσπαθούν να αυξήσουν τα κέρδη για ενα χρόνο προκειμένου να πάρουν μεγαλύτερο μπόνους φέτος, είναι πρόθυμα να αναλάβουν μεγαλύτερο ρίσκο και να το