Οικονομία ψευδαισθήσεων
Η κατάσταση στη διεθνή οικονομική σκηνή είναι σύμφωνα με όλους τους αναλυτές πρωτοφανής. Υστερα από δεκαετίες ανόδου όλων των αξιών, σήμερα βιώνουμε την κατάρρευσή τους. Οι τιμές των μετοχών, των ομολόγων, των εμπορευμάτων και των πρώτων υλών, των πολύτιμων μετάλλων, των καραβιών, των ναύλων, των έργων τέχνης, των ακινήτων, της ενέργειας, όλες οι τιμές ανέβαιναν διαρκώς καθώς υπήρχε υπερβάλλουσα ρευστότητα χρήματος. Ο πλούτος που δημιουργούσε αυτή τη ρευστότητα όμως δεν υπήρχε στην πραγματικότητα. Η ρευστότητα δημιουργήθηκε και συντηρήθηκε από τα δανεικά. Ολοι ζούσαμε μέχρι σήμερα με δανεικά και ακόμη περισσότερο οι μεγάλες επενδυτικές τράπεζες και τα hedge funds. Για όσους δεν ξέρουν τις λεπτομέρειες, μπορούμε απλά να παραθέσουμε ένα παράδειγμα. Κάθε χρηματιστής με εμπειρία δέκα ετών στις μεγάλες διεθνείς αγορές αποφάσιζε να φτιάξει ένα δικό του κεφάλαιο για να το επενδύει σε μετοχές. Μάζευε λοιπόν ο ίδιος μερικά χρήματα από πελάτες του, π.χ. 10 εκατομμύρια ευρώ, έπαιρνε και δανεικά 90 εκατομμύρια ευρώ και άρχιζε να παίζει στα χρηματιστήρια. Γιατί λοιπόν οι επενδυτές αλλά και οι τραπεζίτες δάνειζαν τον κάθε χρηματιστή για να φτιάξει δικό του hedge fund; Πρώτον, διότι ήθελαν μεγάλες αποδόσεις και μπροστά στην προοπτική αυτών των αποδόσεων υποτιμούσαν κάθε έννοια ρίσκου. Δεύτερον, διότι όλοι πίστευαν ότι αύριο μεθαύριο και αντιμεθαύριο θα βρεθεί κάποιος να αγοράσει ακριβότερα όλες τις επενδύσεις τους. Η τραγικά λανθασμένη αυτή εκτίμηση, ότι δηλαδή όλες οι αξίες θα ανεβαίνουν διαρκώς, είναι η αιτία του πληθωρισμού αξιών που ζήσαμε τα προηγούμενα χρόνια. Σε αυτή την ανόητη εκτίμηση στηρίχθηκε η αγορά στεγαστικών δανείων των ΗΠΑ και δημιουργήθηκε το πρόβλημα των subprimes. Στην ίδια προσδοκία στηρίχτηκαν όλες οι αγορές ανά τον κόσμο.
Εχουμε δηλαδή έναν συνδυασμό δύο ψευδαισθήσεων. Της ψευδαίσθησης ότι υπάρχουν λεφτά (που ήταν όμως δανεικά) και της ψευδαίσθησης ότι όλα θα συνεχίσουν να ανεβαίνουν (πράγμα που δεν έγινε). Οι δύο αυτές ψευδαισθήσεις δημιούργησαν τη φούσκα των φουσκών, που περιλαμβάνει κάθε κινητή και ακίνητη αξία. Οταν οι ψευδαισθήσεις αυτές διαψεύστηκαν, η φούσκα έσκασε και οι αξίες άρχισαν να κατρακυλούν καταστρέφοντας τράπεζες, χρηματιστηριακές εταιρείες, βιομηχανίες και κάθε είδους οικονομική δραστηριότητα.
Ο κύκλος
Δυστυχώς αυτή η κατάρρευση δεν περιορίζεται στον κόσμο των αγορών και των χρηματιστηρίων, αλλά μεταφέρεται στην πραγματική οικονομία και στην τσέπη μας. Το κακό ξεκίνησε από τις τράπεζες και χτύπησε πρώτα από όλους αυτές. Οι μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες του κόσμου έκλεισαν, πολλές από τις μεγάλες διεθνείς τράπεζες είναι στα όρια της χρεοκοπίας, τα δάνεια περιορίζονται και το πρόβλημα μεταφέρεται στη βιομηχανία. Τράπεζες και βιομηχανίες κλείνουν και απολύουν εκατοντάδες χιλιάδες εργαζομένους ανά τον κόσμο. Οι απολυμένοι δεν έχουν να πληρώσουν τις κάρτες και τα καταναλωτικά τους δάνεια, μειώνουν και την κατανάλωσή τους οι ίδιοι και το πρόβλημα ξαναγυρνάει στις τράπεζες με νέες ζημιές. Οι τράπεζες αντιδρούν με νέο περιορισμό των δανείων προς τις επιχειρήσεις και η οικονομία μπαίνει στο σπιράλ της ύφεσης. Τη λύση καλούνται να δώσουν οι κυβερνήσεις αναλαμβάνοντας τη χρηματοδότηση των τραπεζών και των επιχειρήσεων με κρατικά κεφάλαια και έτσι ξαναγυρνάει η λογική των κρατικοποιήσεων. Δεν μπορεί το κράτος να βοηθάει τους τραπεζίτες και τους βιομηχάνους και να μην παίρνει αντάλλαγμα τις μετοχές τους.
Πολλοί ερμηνεύουν αυτό το φαινόμενο ως το τέλος του καπιταλισμού. Φυσικά και δεν είναι. Είναι μια στροφή του οικονομικού κύκλου, ο οποίος συνεχίζει την αέναη πορεία του μέχρι να ξαναβρεθούμε στα ίδια και να ξανακάνουμε πάλι τα ίδια.
Σε ποιο σημείο του κύκλου βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή κανείς δεν το ξέρει. Το βέβαιον είναι ότι βρισκόμαστε στην «κατηφόρα», δηλαδή στην ύφεση και όχι στην «ανηφόρα» που συμβολίζει την ανάπτυξη. Δεν ξέρουμε όμως πόσο κάτω είμαστε και πότε θα αρχίσουμε να ανεβαίνουμε.
Δεν ξέρουμε επίσης πόσο θα καταφέρουν οι κυβερνήσεις να ελέγξουν την κατάσταση, πόσο τα μέτρα