Το ένα είναι οτι δεν είμαστε σίγουροι ποιοί είμαστε και που θέλουμε να πάμε. Το δεύτερο είναι οτι έχουμε μια ιδιόμορφη σχέση με τους νόμους.
Τι εννοώ:
Πρώτον: Αν ρωτήσεις έναν ευρωπαίο οποιασδήποτε άλλης χώρας τι είναι η χώρα του, θα σου απαντήσει ξεκάθαρα. Ίσως για λόγους ιστορικούς, οι πολίτες των άλλων ευρωπαικών χωρών έχουν πολύ πιο ξεκάθαρη συνείδηση απο εμάς για τον χαρακτήρα, το ρόλο της χώρας του διεθνώς, τη θέση της στην διεθνή σκηνή και για το που θέλουν να πάνε. Είναι ξεκάθαρο για αυτούς οτι ανήκουν στην Ευρώπη και οτι οι οικονομίες τους λειτουργούν με τους νόμους της αγοράς. Γνωρίζουν τα χαρακτηριστικά της Δημοκρατίας τους, ξέρουν οτι η κοινωνία τους λειτουργεί αξιοκρατικά (σε πολύ μεγάλο βαθμό), οτι οι ηγέτες τους θα κινηθούν μέσα σε ενα ιστορικό πλαίσιο αποφάσεων, λίγο πολύ γνωστό σε όλους. Έχουν γενικά μια ξεκάθαρη ιδέα για το ποιοί είναι και προς τα που πηγαίνουν. Είναι απολύτως ξεκάθαροι οι εθνικοί στόχοι όπως είναι ξεκάθαρη και η λογική με την οποία διαμορφώνονται αυτοί οι στόχοι αλλά και οι πολιτικές για να τους πετύχουν.
Εμείς δεν έχουμε τόσο ξεκάθαρη άποψη ούτε για το τι είμαστε, ούτε για το που θέλουμε να πάμε ούτε για το πώς θα πάμε εκεί που θέλουμε. Για παράδειγμα, λέμε οτι είμαστε Ευρωπαίοι, αλλά το ένα πόδι μας, ίσως και η καρδιά μας, είναι στην Ανατολή. Ταυτόχρονα πιστεύουμε οτι «εδώ είναι Βαλκάνια δεν είναι παίξε - γέλασε», ενώ η πρωτεύουσα της χώρας μας μοιάζει τρομερά με τις πρωτεύουσες της Μέσης Ανατολής. Στις χώρες της Μέσης Ανατολής νοιώθουμε πολύ άνετα, σχεδόν σαν στο σπίτι μας, παρόλες τις θρησκευτικές διαφορές. Καθώς – λόγω γεωγραφίας και ιστορίας - έχουμε αυτό το μπέρδεμα, δεν μπορούμε με ευκολία να δεχθούμε τις ευρωπαικές αξίες, ούτε να εφαρμόσουμε τις – αυτονόητες για τους δυτικούς – πολιτικές. Μας είναι πολύ εύκολο να χρησιμοποιούμε άλλο «καπέλο» ανάλογα με την περίσταση και ανάλογα με το τι μας βολεύει εκείνη τη στιγμή και μια να φοράμε το ημίψηλο των φράγκων, μια το φέσι, μια το σαρίκι. Η Θρησκεία μας επίσης παίζει σημαντικό ρόλο στην διατήρηση της απόστασης που μας χωρίζει απο τους άλλους Ευρωπαίους. Σε αντίθεση με τον Προτεσταντισμό για παράδειγμα, η Ορθοδοξία δεν ευνοεί την οικονομική ανάπτυξη. Σε αντίθεση με τον Καθολικισμό, η Ορθοδοξία προσφέρει πολύ μεγαλύτερες ελευθερίες σκέψης και δράσης. Και σε κάθε περίπτωση η ηθική της Ορθοδοξίας είναι διαφορετική απο την ηθική του Προτεσταντισμού που διαμόρφωσε την ηθική του καπιταλισμού και των αγορών.
Η δεύτερη μεγάλη διαφορά μας απο τους Ευρωπαίους προέρχεται απο την ιδιότυπη αντίληψη μας για τους νόμους. Ο νόμος είναι Νόμος για τους Ευρωπαίους. Δεν τον παραβαίνουν γιατί ξέρουν οτι θα τιμωρηθούν. Τον δέχονται γιατί ξέρουν οτι σε αυτόν στηρίζεται η κοινωνία τους. Είναι σαφές οτι οι νόμοι στην Ευρώπη φτιάχτηκαν για να τηρηθούν. Στην Ελλάδα δεν είναι έτσι.
Στην Ελλάδα ο νόμος είναι μάλλον μια «Λίστα Συμβουλών». Αν για παράδειγμα ο νόμος απαγορεύει το κάπνισμα, εμείς θεωρούμε οτι απλώς μας συμβουλεύει: «Καλύτερα να μην καπνίσεις». Εμείς βεβαίως, είτε ακούμε, είτε δεν ακούμε τις συμβουλές του νόμου, ανάλογα με το αν μας βολεύει ή όχι. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για το κάπνισμα, αλλά για όλους τους νόμους, τους οποίους ακόμη και το κράτος εφαρμόζει ή δεν εφαρμόζει κατά περίπτωση. Πράγμα αδιανόητο για έναν κεντροευρωπαίο. Ο σεβασμός στο νόμο αλλά και σε κάθε είδους αρχή, δεν είναι για τους Έλληνες κάτι το αυτονόητο.
Εξαιτίας αυτών των δυο χαρακτηριστικών μας – και ενδεχομένως πολλών άλλων – που έχουν τη βάση τους στην ιστορία μας, μας είναι εξαιρετικά δύσκολο να ταυτιστούμε με την υπόλοιπη Ευρώπη, πράγμα το οποίο σήμερα επιχειρείται σχεδόν «με το ζόρι». Και για αυτούς τους λόγους η αλλαγή νοοτροπίας που απαιτείται για να εξυγιανθεί η οικονομία, η δημόσια διοίκηση και το πολιτικό σύστημα, είναι μια πολύ δύσκολη αν όχι ανέφικτη διαδικασία.
Και αυτό, το ότι βρισκόμαστε σε ενα σταυροδρόμι γεωγραφικό, πολιτιστικό, ηθικό, θρησκευτικό, μας κάνει «ανάδελφους» όπως είχε πεί ο Σαρτζετάκης.