Σε δημοψήφισμα που έγινε προχθές στην Ελβετία, ψηφίστηκε με ποσοστό 70% η επιβολή πλαφόν και οι περικοπές στις αμοιβές και στα μπόνους που παίρνουν τα κορυφαία στελέχη των επιχειρήσεων.
Η απόφαση αυτή θα έχει συνέχεια διεθνώς. Όχι διότι έχει μια οσμή κοινωνικής δικαιοσύνης που αμέσως ανιχνεύεται και (πολύ συχνά με κακεντρέχεια και φθόνο) προβάλλεται στην Ελλάδα, αλλά και επειδή ανοίγει το δρόμο για μια σειρά αλλαγών στη λειτουργία της οικονομίας και των επιχειρήσεων.
Ένα απο τα πολύ μεγάλα προβλήματα της εποχής μας, της εποχής της φούσκας, είναι οι αμοιβές και τα μπόνους των διοικούντων τις επιχειρήσεις. Είναι τόσο υπερβολικά αυτά τα ποσά που σε περιπτώσεις μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων μειώνουν σημαντικά ή ακόμη και εξαλείφουν τα κέρδη που υποτίθεται οτι θα μοιράζονταν στους μετόχους. Ακόμη και στις μεγάλες όμως επιχειρήσεις, στις πολυεθνικές, συχνά οι διευθυντές γίνονται πολύ πλουσιότεροι απο τους μετόχους – και δεν εννοώ μόνο απο τους μικρομετόχους.
Στην Ελλάδα, τα παραδείγματα πάμπολα. Κάποιοι απο τους πλουσιότερους νεόπλουτους Έλληνες υπήρξαν μάνατζερς επιχειρήσεων, με ακραία περίπτωση αυτούς των εταιριών κινητής τηλεφωνίας. Φυσικά και οι επιχειρήσεις αυτές έβγαλαν τεράστια κέρδη, φυσικά και οι διευθυντές τους έπρεπε να έχουν πολύ μεγάλες αμοιβές. Αλλά ο πλούτος τους δεν δικαιολογείται απο καμμία αμοιβή, απο κανένα μπόνους. Δικαιολογείται μόνο απο «παράλληλα» μπόνους που έπαιρναν χωρίς την έγκριση του ΔΣ ή της Γενικής Συνέλευσης απο (ας το πούμε έτσι) τη λειτουργία της εταιρίας. Κακά τα ψέμματα. Το μεγαλύτερο μέρος των κερδών των επιχειρήσεων πλέον – παγκοσμίως – το εισπράττουν οι διευθυντές και όχι οι ιδιοκτήτες – μέτοχοι τους. Οι μέτοχοι βέβαια, είναι καλυμμένοι απο αυτή την «αφαίμαξη» των επιχειρήσεων που πραγματοποιούν οι διευθυντές, επειδή η αξία των μετοχών τους ανεβαίνει ραγδαία στα χρηματιστήρια και έτσι εισπράττουν την υπεραξία, παρόλο που το μέρισμα απο τα κέρδη είναι πενιχρό. Η άνοδος όμως των τιμών των μετοχών, οφείλεται στην φούσκα και όχι στους διευθυντές.
Στον τραπεζικό τομέα αυτά τα μπόνους δημιούργησαν παγκοσμίως – και στην Ελλάδα φυσικά – μια μικρή ομάδα στελεχών που πραγματικά ξέφυγε σε πλούτο, αλλαζονεία και επίδειξη. Οι «τραπεζίτες» όπως αποκαλούνται πλέον οι διευθυντές των τραπεζών, μαζί με τους «χρηματιστές» όπως αποκαλούνται τα στελέχη των χρηματιστηριακών εταιριών, και ένα πλήθος άλλων μεγαλοστελεχών που πραγματικά ελέγχουν την παγκόσμια οικονομία, ευθύνονται μαζί με τις διακοσμητικές ελεγκτικές αρχές για τη δημιουργία της φούσκας σε όλες τις αγορές.
Ένα σημείο όμως που δεν έχει γίνει πολύ σαφές είναι και οτι τα μεγάλα μπόνους τους και κυρίως η ετήσια χορήγηση τους, ευθύνεται για πάρα πολλές απάτες.
Ας δούμε μια πολύ απλουστευμένη εκδοχή του σκανδάλου των subprimes στις ΗΠΑ (ανάλογα ισχύουν για κάθε αγορά και χώρα). Κάποιοι τραπεζίτες έδιναν μεγάλα στεγαστικά δάνεια σε φτωχούς οι οποίοι δεν μπορούσαν να τα πληρώσουν. Γιατί οι τραπεζίτες έδιναν τα δάνεια αφού ήταν φώς φανάρι οτι οι δανειολήπτες δεν θα μπορούσαν να τα ξεπληρώσουν; Για να πάρουν μεγάλο μπόνους. Το μπόνους τους εξαρτάται απο τα κέρδη της τράπεζας και τα κέρδη εξαρτώνται απο τα δάνεια, αφού τα δάνεια είναι το ενεργητικό των τραπεζών ενώ οι καταθέσεις το παθητικό. Όσο πιο πολλά δάνεια έδιναν, τόσο μεγαλύτερο μπόνους θα έπαιρναν. Ήρθε λοιπόν η ώρα που δεν μπορούσαν πλέον να κρύψουν το γεγονός οτι τα δάνεια αυτά δεν μπορούν να αποπληρωθούν. Τι έκαναν οι «τραπεζίτες»; Τα τιτλοποίησαν, δηλαδή τα πακετάρισαν όλα μαζί και εξέδωσαν ομόλογα τα οποία θα πουλούσαν στην αγορά και έτσι η ζημιά που κανονικά θα έπρεπε να υποστεί η τράπεζα θα έπεφτε στο κεφάλι αυτών που αγόρασαν τα ομόλογα. Ωραίο κόλπο. Για να γίνει όμως καλύτερο, δηλαδή για να αγοράσει κάποιος αυτά τα ομόλογα , έπρεπε να χαρακτηρισθούν ώς πρώτης διαλογής δηλαδή ΑΑΑ. Για να χαρακτηρισθούν ώς τέτοια θα έπρεπε ένας απο τους διάσημους πλέον και στη χώρα μας οίκους αξιολόγησης να τα χαρακτηρίσει ώς ΑΑΑ ώστε να βρεθεί μετά ένας «investment banker» για να τα αγοράσει. Πώς θα χαρακτηριζόταν όμως ώς ΑΑΑ τα σάπια ομόλογα;
Τα μπόνους δίνουν τη λύση.
Ο τραπεζίτης που θέλει να πουλήσει τα ομόλογα, ο αξιολογητής που θα τα χαρακτηρίσει ώς πρώτης διαλογής και ο investment banker που θα τα αγοράσει, έχουν κοινό συμφέρον απο αυτή την απάτη. Μα θα μου πείτε πώς έχουν κοινό συμφέρον, όταν ο πρώτος πουλάει σάπια ομόλογα, ο δεύτερος τα αξιολογεί (εν γνώσει του λάθος) ώς πρώτης διαλογής και ο τρίτος τα αγοράζει (εν γνώσει του λάθος) ώς πρώτης διαλογής;
Είναι απλό. Ο τραπεζίτης θα πάρει μπόνους φέτος αν τα πουλήσει. Ο αξιολογητής θα πάρει μπόνους φέτος αν τα αξιολογήσει ώς ΑΑΑ και ο investment banker θα πάρει μπόνους φέτος αν τα αγοράσει. Και οι τρείς λοιπόν συνομολογούν οτι τα ομόλογα είναι πρώτης διαλογής για να γίνει η δουλειά και να πάρουν τα μπόνους τους.
Πως μπορεί να αποφευχθεί αυτή η κομπίνα; Αν αυτοί οι τρείς έπαιρναν μπόνους σε διαφορετικούς χρόνους. Αν τα μπόνους δίνονταν ανα τριετία δεν θα συνέπιπταν και μπορεί ο τραπεζίτης να έπαιρνε φέτος μπόνους, αλλά ο αξιολογητής και ο investment banker σε τρία χρόνια, οπότε οι δυο τελευταίοι δεν θα συμφωνούσαν να γίνει η δουλειά διότι θα είχαν το ρίσκο να σκάσουν τα σάπια ομόλογα πρίν πάρουν το μπόνους τους.Θα μου πείτε, οι ελεγκτικές αρχές δεν έλεγξαν τη συμφωνία; Όχι βέβαια. Οι ελεγκτικές αρχές συμπεριλαμβανομένων των κεντρικών τραπεζών, είναι διακοσμητικές, απλώς υπάρχουν. Στην ουσία οι έλεγχοι τους είναι πολύ επιφανειακοί και μόνον αφού σκάσει ένα σκάνδαλο τρέχουν να επιβάλουν ποινές. Πάρτε για παράδειγμα την περίπτωση της Ελλάδας. Πότε κατάλαβαν οι αετοί της Ευρωπαικής Κεντρικής Τράπεζας και της Κομισσιόν οτι τα εγχώρια λαμόγια είχαν φάει τα λεφτά και τους κορόιδευαν; Όταν βρέθηκαν οι αφελείς, ή εν πάσει περιπτώσει οι «κατάλληλοι άνθρωποι» στις κατάλληλες θέσεις και τους το κάρφωσαν (για το καλό μας πάντα, εννοείται).
Για να επανέλθω όμως στο θέμα της Ελβετίας, η είδηση του περιορισμού των αμοιβών και των μπόνους δεν είναι τυχαίο, ούτε ασήμαντο γεγονός. Είναι κάτι το οποίο έπρεπε να γίνει, ξεκίνησε απο το άντρο των τραπεζών, αποφασίστηκε με δημοψήφισμα απο τον λαό και θα υιοθετηθεί παντού. Είναι αυτή η είδηση προάγγελος και άλλων εξελίξεων οι οποίες σχετίζονται με την αντιμετώπιση των «υπερπλουσίων» απο τα πολιτικά συστήματα. Η επιμονή της Μέρκελ για παράδειγμα να επιβληθεί φόρος στις «κερδοσκοπικές» συναλλαγές δεν είναι τυχαία.
Οι πολιτικοί βλέπουν οτι οι «υπερπλούσιοι», το «οικονομικό κατεστημένο», το τραπεζικό σύστημα, οι οίκοι αξιολόγησης, οι επενδυτικές τράπεζες, οι αγορές που λέμε, τους αναγκάζουν να επιβάλουν εξαντλητικά προγράμματα λιτότητας στους λαούς τους. Τα επιβάλουν, αλλά διαπιστώνουν οτι αυτό δεν μπορεί να συνεχισθεί για καιρό. Αναγκαστικά κάποια στιγμή, πρίν οι λαοί ξεσηκωθούν, οι πολιτικοί θα αναγκαστούν να στραφούν εναντίον αυτόυ του συστήματος. Και επειδή δεν μπορούν να το κάνουν γενικευμένα, διότι η διάλυση του συστήματος σημαίνει και διάλυση των οικονομιών και των κοινωνιών, θα το κάνουν στοχευμένα. Θα απομονώσουν μερικούς «κακούς» τραπεζίτες, μερικούς «κερδοσκόπους», μερικούς «γύπες των αγορών», κάποια Hedge funds, κάποιες επενδυτικές τράπεζες, θα τους βάλουν στη σέντρα και θα τους κατηγορήσουν για όλα. Για ποιά όλα; Για τη φούσκα – γενικώς. Για τη φτώχεια, για τη λιτότητα, για τις πτωχεύσεις, για όλα. Αυτή θα είναι η κατάληξη της σημερινής διεθνούς κρίσης και η αρχή φυσικά, όπως πάντα, μιας νέας .