Το που πάμε απο εδώ και πέρα θα το δούμε τις επόμενες εβδομάδες. Οι κινήσεις των επενδυτών στα χρηματιστήρια θα εξαρτηθούν απο τις εκτιμήσεις τους για την πορεία των οικονομιών και την κερδοφορία των επιχειρήσεων. Το ευχάριστο είναι οτι το διεθνές τραπεζικό σύστημα δεν κινδυνεύει πιά άμεσα και οτι δεν θα διαλυθεί η λογική της οικονομίας της αγοράς. Βεβαίως τα βάσανα των τραπεζών δεν τελείωσαν αφού δεν ξέρουμε ακόμη ποιούς κινδύνους έχουν αναλάβει απο τον δανεισμό ιδιωτών μέσω πιστωτικών καρτών και καταναλωτικών δανείων. Εκεί κρύβεται ένας ακόμη μεγάλος κίνδυνος κυρίως για τις αμερικανικές τράπεζες, κίνδυνος που θα ενταθεί αν υπάρξει σοβαρή ύφεση.
Ποιά είναι τα μαθήματα που πήρε η διεθνής κοινότητα απο αυτή την κρίση;
Πρώτον οτι όλα μπορούν να συμβούν παρά την πεποίθηση μας οτι πλέον οι οικονομίες είναι ασφαλείς και οτι το τραπεζικό σύστημα πανίσχυρο.Οι προηγούμενες γενιές θυμούνται οτι οι οικογένειες μας είχαν χάσει τα λεφτά τους απο πτωχεύσεις τραπεζών. Εμείς ποστηρίζουμε οτι τα πράγματα έχουν πια αλλάξει και οτι δεν υπάρχουν τέτοιοι κίνδυνοι και εκείνοι λένε γελώντας οτι «αυτό λέγαμε και εμείς κάθε φορά, οτι τα πράγματα έχουν αλλάξει, αλλά τελικά τα λεφτά μας τα χάναμε». Σήμερα ξέρει και η δική μας γενιά οτι όλα είναι πιθανά.
Δεύτερον, αποδείχθηκε οτι η αγορά απο μόνη της δεν μπορεί να λύσει όλα της τα προβλήματα. Η λογική που επικρατούσε μέχρι πρίν απο μερικές εβδομάδες οτι τα κράτη δεν πρέπει ποτέ και για κανένα λόγο να παρεμβαίνουν στην αγορά δεν στέκει πλέον. Αποδείχθηκε οτι χωρίς την κρατική παρέμβαση η απληστία και ο πανικός μπορούν να καταστρέψουν το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα μέσα σε λίγες ημέρες.
Τρίτον αποδείχθηκε οτι τα κράτη έχουν τη δυνατότητα να αντιδράσουν και να σώσουν τις αγορές. Διαθέτουν τα εργαλεία παρέμβασης και όλα εξαρτώνται απο τη διάθεση τους να παρέμβουν ή όχι. Εφόσον όμως η παρέμβαση αποδίδει θα πρέπει οι πολιτικοί να αλλάξουν νοοτροπία και να ορθώσουν το ανάστημα τους έναντι των οικονομολόγων και των στελεχών των τραπεζών και των επιχειρήσεων. Το νέο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης θα περιλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό την κρατική συμμετοχή. Δεν θα υπάρξει ασφαλώς κεντρικός σχεδιασμός στις οικονομίες, αλλά θα υπάρξει παρακολούθηση των εξελίξεων και συμμετοχή στη λειτουργία της αγοράς.
Τέταρτο συμπέρασμα αυτής της κρίσης είναι οτι οι κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης πρέπει να αλλάξουν. Η επίτευξη υψηλής κερδοφορίας με κάθε τρόπο οχι μόνο δεν είναι ηθικά σωστή, αλλά κρύβει και πολλούς κινδύνους για τις επιχειρήσεις, τους μετόχους τους και την οικονομία γενικότερα. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει οι ίδιες να φροντίσουν να βελτιώσουν τους κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης, να ενισχύσουν τους εσωτερικούς ελέγχους και να διαχειριστούν πιο συνετά τους επενδυτικούς κινδύνους. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να επανεξεταστεί επίσης όχι μόνο το ύψος των μπόνους των στελεχών των επιχειρήσεων αλλά και ο τρόπος υπολογισμού τους. Θα είχαμε αποφύγει πολλά προβλήματα αν τα μπόνους δεν δινόντουσαν ανάλογα με την ετήσια απόδοση της επιχείρησης ή των στελεχών αλλά υπολογιζόντουσαν σε πιο μακροπρόθεσμη βάση, τριετίας ή και πενταετίας. Αν γινόταν αυτό, τα στελέχη δεν θα ήταν διατεθειμένα να αναλάβουν τόσο μεγάλους κινδύνους διότι οι επικίνδυνες επενδύσεις θα «έσκαγαν» τον επόμενο ή τον μεθεπόμενο χρόνο και θα επηρέαζαν αρνητικά το ύψος του μπόνους τους.
Πέμπτον, διαπιστώθηκε οτι το κλειδί για μια υγιή οικονομία είναι η ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος. Χρήμα το οποίο είναι κλειδωμένο σε τραπεζικούς λογαριασμούς και δεν κινείται για να επενδυθεί είναι χρήμα αντιπαραγωγικό και απο μια πολιτική σκοπιά και «αντικοινωνικό». Θα πρέπει λοιπόν οι κυβερνήσεις αλλά και ο επιχειρημαικός κόσμος να βρούν τρόπους και κίνητρα για να επιταχύνουν την κυκλοφορία του χρήματος και να το δρομολογούν προς παραγωγικές επενδύσεις.
Τι πρέπει να γίνει απο εδώ και πέρα;
Τώρα που ο άμεσος κίνδυνος για το τραπεζικό σύστημα ξεπεράστηκε θα πρέπει οι κυβερνήσεις, οι διεθνείς οργ