Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται το ζήτημα φανερώνει το τέλμα στο οποίο βρίσκεται το σημαντικότερο ίσως  πολιτικό και οικονομικό εγχείρημα της μεταπολεμικής Ιστορίας. 

Αλλοι ανατρέχουν στα άρθρα των συνθηκών για να δουν τι προβλέπεται σε περίπτωση εμπλοκής. Αλλοι σπεύδουν να προειδοποιήσουν για τις οικονομικές επιπτώσεις. Αλλοι για τις γεωπολιτικές, άλλοι για τις οικονομικές, άλλοι ανησυχούν για τα παιδιά τους που σπουδάζουν στην Βρετανία, άλλοι επιχαίρουν ήδη για την επικείμενη διάλυση της Ενωσης και άλλοι αδυνατούν να συλλάβουν τις διαστάσεις του προβλήματος.

Δυστυχώς, στους τελευταίους φαίνεται να συγκαταλέγεται η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία και κάποιοι δήθεν φωτισμένοι εγκέφαλοι σε μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Η ουσία είναι πως και μόνο η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος συνιστά ήττα της Ενωσης και αποτυχία του εγχειρήματος.

Εβδομήντα χρόνια μετά την λήξη του Πολέμου και εξήντα και πλέον έπειτα από την πρώτη σύλληψη της ενιαίας Ευρώπης, η υπερδύναμη στην οποία εν πολλοίς οφείλεται η σημερινή μορφή της Ευρώπης βρίσκεται στο όριο της αποκήρυξης της Ιδέας. 

Οποιο και αν είναι το αποτέλεσμα, η Ευρώπη την επόμενη ημέρα δεν θα είναι η ίδια. Αν οι Βρετανοί αποφασίσουν να αποχωρήσουν  τα φαινόμενα αποσύνθεσης θα προσλάβουν χαρακτήρα χιονοστιβάδας.

Αν αποφασίσουν να παραμείνουν, η Βρετανία θα διεκδικήσει και πιθανώς θα επιτύχει να έχει ηγεμονικό ρόλο σε μία Ενωση η οποία πελαγοδρομεί. Πάντως η σημερινή δυστοκία στην λήψη αποφάσεων θα γίνει ακόμη πιο περίπλοκη. Και μόνο το εξελισσόμενο θρίλερ σε σχέση με το δημοψήφισμα θα βάλει σε πειρασμό  οποιονδήποτε ηγέτη ή ηγετίσκο ευρωπαϊκής χώρας, να αναλάβει στο ορατό μέλλον αντίστοιχες πρωτοβουλίες για εσωτερική κατανάλωση ή ως μέσο πίεσης προς τις Βρυξέλλες όταν κάτι δεν θα του αρέσει και το εθνικό του ακροατήριο θα δυσαρεστείται.

Βήματα επιτάχυνσης της ολοκλήρωσης δεν υπάρχουν και δεν έχουν σχεδιαστεί. Η ελληνική εμπειρία του προηγούμενου καλοκαιριού ήταν ούτως ή άλλως ένα πρόβλημα που στις Βρυξέλλες και τις άλλες πρωτεύουσες δεν αναλύθηκε όσο και όπως θα έπρεπε. 

Είτε έτσι είτε αλλιώς, το πρόβλημα της Ευρώπης είναι ορατό. Ολοι θεωρούν δεδομένα να προνόμια που απολαμβάνουν εξ αιτίας της ύπαρξής της, κανείς δεν αντιλαμβάνεται ότι αυτή η Ενωση είναι ντεμοντέ και δεν γοητεύει πλέον μεγάλες μάζες των πολιτών της. 

Υπό αυτές τις συνθήκες, ακόμη και αν η Βρετανία παραμείνει, στις Βρυξέλλες, το Βερολίνο και στις πρωτεύουσες των «νέων χωρών» του πρώην κομμουνιστιοκού μπλοκ θα πρέπει να υπάρξει αναστοχασμός και μελέτη μίας νέας στρατηγικής. Οι ζώνες επιρροής θα πρέπει να επανεξεταστούν και τα εργαλεία άσκησης πολιτικής και λήψης αποφάσεων να αναπροσαρμοστούν στις απαιτήσεις της εποχής. Αλλιώς, ακόμη και η παραμονή της Βρετανίας στην Ενωση, μπορεί να είναι ένα βήμα προς την διάλυσή της.