Επίσης, όπως έγραφα και στο προηγούμενο άρθρο μου, οι Γερμανοί θα πρέπει να κάνουν υπομονή στο θέμα των μεταρρυθμίσεων, αφού τα μέτρα που παίρνουμε χρειάζονται χρόνο για να αποδώσουν. Και τέλος, θα πρέπει να παραδεχθούν ότι έκαναν λάθος που δεν επέτρεψαν πιο νωρίς στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να παρέμβει στις αγορές ομολόγων και επέβαλλαν μέτρα λιτότητας σε όλες τις χώρες της Ευρώπης αδιακρίτως.
Από εκεί και πέρα όμως, νομίζω ότι έχουν γίνει ορισμένες παρεξηγήσεις στη συζήτηση που έχει ανάψει εσχάτως περί λιτότητας και ανάπτυξης στην Ευρωζώνη και περί απομόνωσης της Γερμανίας. Πρώτον, η «χαλάρωση» στην οποία έστω και καθυστερημένα συμφώνησε η Γερμανία δεν αφορά την Ελλάδα, ούτε τις υπόλοιπες χώρες που βρίσκονται σε Πρόγραμμα. Εμείς δεν μπορούμε να δανειστούμε από τις αγορές και επομένως το έλλειμμά μας πρέπει να καλύπτεται από τους εταίρους μας. Αν το μειώνουμε με πιο αργούς ρυθμούς, τότε τα λεφτά του Μνημονίου δεν θα φτάσουν και θα πρέπει να περάσουμε πάλι από τα 16 κοινοβούλια της ευρωζώνης για να μας δώσουν περισσότερα χρήματα για να συντηρήσουμε τα ελλείμματά μας περισσότερα χρόνια. Οπότε, ας μη χαιρόμαστε ότι «χαλαρώσαμε». Η συζήτηση που γίνεται αυτή τη στιγμή δεν αφορά την Ελλάδα.
Δεύτερον, για τις υπόλοιπες χώρες, η χαλάρωση είναι ήδη γεγονός. Ο ρυθμός μείωσης του ελλείμματος φέτος στην Ευρωζώνη είναι 0.75% του ΑΕΠ, λιγότερο από το μισό δηλαδή από τη διαρθρωτική προσπάθεια που θα καταβάλλουν φέτος οι ΗΠΑ.
Η χαλάρωση αυτή είναι ευπρόσδεκτη. Η Γερμανία δεν θέλει απλώς να την ονομάζουμε χαλάρωση, πρώτον για να μη φανεί ότι παραδέχεται κάποιο λάθος της και δεύτερον γιατί η λέξη «χαλάρωση» μπορεί να ερμηνευθεί από ορισμένους ως σήμα «διάλυσης».
Η τρίτη και σημαντικότερη παρατήρηση που έχω να κάνω όμως είναι ότι με τη χαλάρωση δεν λύνονται όλα. Ο λόγος που η Γαλλία δεν αναπτύσσεται δεν είναι η σκληρή λιτότητα, η χώρα μάλιστα δεν έχει λάβει σχεδόν καθόλου μέτρα λιτότητας. Ο λόγος που δεν αναπτύσσεται η Γαλλική οικονομία, είναι η αρτηριοσκληρωτική λειτουργία του κράτους και της αγοράς εργασίας στη χώρα, αλλά και η απώλεια της ανταγωνιστικότητας. Το ίδιο ισχύει και στην Ιταλία, της οποίας η οικονομία δεν αναπτύσσεται εδώ και 15 χρόνια. Η λιτότητα έκανε μεν χειρότερα τα πράγματα στην Ιταλία, αλλά η ματαίωση περαιτέρω μέτρων λιτότητας δεν θα φτιάξει τα βαθύτερα δομικά προβλήματα της Ιταλικής οικονομίας. Όσο και αν ακούγεται περίεργο, η χαλάρωση των ρυθμών δημοσιονομικής προσαρμογής δεν θα λύσει ούτε τα προβλήματα της Ισπανίας, που οφείλονται κυρίως στο σκάσιμο της φούσκας των ακινήτων και των προβλημάτων που αυτό το σπάσιμο δημιούργησε στις τράπεζες. Ο λόγος άλλωστε που εκατομμύρια Ισπανοί είναι άνεργοι αυτή τη στιγμή είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι εργάζονταν στην κατασκευαστική φούσκα της χώρας και τώρα που η φούσκα έσκασε δεν έχουν ούτε τα προσόντα να απασχοληθούν αλλού, ούτε τη γλωσσομάθεια για να πάνε σε άλλες χώρες, ούτε η οικονομία της Ισπανίας παράγει σε άλλους τομείς ικανό πλούτο για να τους απορροφήσει.
Εν ολίγοις, μολονότι ήταν σωστή κίνηση ότι «χαλαρώσαμε», όσοι τελοσπάντων χαλαρώσαμε, πολύ φοβάμαι ότι η φιλολογία περί λιτότητας αποτελεί μία βολική δικαιολογία Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, ώστε να ρίξουν όλο το φταίξιμο για τα οικονομικά τους δεινά στη Γερμανία. Κυρίως η Γαλλία, με τα πανίσχυρα συνδικάτα της που δεν αφήνουν να ανοίξουν οι αγορές εργασίας, προϊόντων και υπηρεσιών, βολεύεται ιδανικά να κατηγορεί τη Γερμανική δημοσιονομική πειθαρχία για τη δική της αναιμική ανάπτυξη. Ένα λοιπόν από τα θετικά στοιχεία της «χαλάρωσης» είναι ότι ορισμένοι θα ξεμείνουν επιτέλους από δικαιολογίες. Και τότε θα πρέπει να εξηγήσουν στους πολίτες τους, πώς πιστεύουν ότι θα έλθει η ανάπτυξη και πως θα αυξηθεί ο παραγόμενος πλούτος της χώρας τους. Πολύ φοβάμαι ότι η μόνη τους πρόταση θα είναι «νέα χρέη». Και τότε η Γερμανία πολύ σωστά θα πει «εγώ σας τα λεγα», θα πάρει των ομματιών της και θα φύγει....