Όταν ένας οικονομολόγος προβληματίζεται για το προϊόν Η.Ε., και πιστέψτε με, έχει χυθεί άπειρη μελάνι και επιστημονική ευφυΐα, υποχρεούται να γνωρίζει ορισμένες παραμέτρους.

Πρώτο το σύστημα δεν μπορεί να είναι αναξιόπιστο. Θέλουμε όλοι να έχουμε ηλεκτρικό μόλις ανάψουμε και για όσο έχουμε αναμμένο τον διακόπτη. Για την Η.Ε. δεν ισχύει κάτι που ισχύει για όλα τα γνωστό προϊόντα «δεν το έχουμε σήμερα αλλά θα το φέρουμε αύριο». Επιστημονικά δηλαδή, προσαρμογή της ισορροπίας με ποσοτικούς περιορισμούς, όπως ανεπάρκεια και μαύρη αγορά. Οι έννοιες blackout και brown hours, όπου πέφτει η τάση αλλά δεν το καταλαβαίνουν τα μάτια, καλύπτει μεν ένα κομμάτι της αδυναμίας του παρόχου αλλά δεν είναι αποδεκτές σ’ ένα αξιόπιστο σύστημα.

Δεύτερο, το κόστος μεταφοράς και διανομής της Η.Ε. είναι ασυμμετρικά μεγαλύτερο από το κόστος παραγωγής. Στην μεταφορά υπάρχουν τεχνολογικές απώλειες Η.Ε. που αναγκαστικά προσμετρώνται στο τελικό κόστος. Η εμπορία της Η.Ε. είναι μία ακριβή παραγωγική δραστηριότητα. Και δυστυχώς το κόστος δεν μειώνεται αν η εταιρία παραγωγής Η.Ε. είναι καθετοποιημένη όπως π.χ. η ΔΕΗ. Και μόνο τις συζητήσεις για την τιμολόγηση των καταναλωτών υψηλής και χαμηλής τάσης αν σκεφτούμε φτάνει και περισσεύει στην επιχειρηματολογία.

Τρίτο, οι επενδύσεις κεφαλαίου που απαιτούνται για την παραγωγή είναι δυστυχώς ιδιοσυγκρατικές. Δεσμεύουν για πολλά χρόνια την ανταγωνιστική του ικανότητα (hold up problem) του παραγωγού. Αν για παράδειγμα ο παραγωγός επενδύσει σ’ ένα εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας που θα αποσβεστεί σε 40 χρόνια, η ανταγωνιστικότητά του είναι δέσμια των τεχνολογικών και άλλων (περιβαλλοντικών) αλλαγών. Όταν η ΔΕΗ αποφάσιζε να κατασκευάσει την Πτολεμαΐδα 5 έπρεπε να προβλέψει την πιθανή αύξηση του CO2 .

Τέταρτο και ίσως σπουδαιότερο η Η.Ε. δεν αποθηκεύεται. Πρέπει να καταναλωθεί με την παραγωγή. Γνωρίζω τις παρατηρήσεις των μηχανικών στο συγκεκριμένο επιχείρημα αλλά τις ξεπερνώ λέγοντας ότι οι αλγόριθμοι των προγραμμάτων προμηθευτικών διαδικασιών σε ανοικτές αγορές ακόμη και σήμερα μετά από τρεις δεκαετίες δεν έχουν εξασφαλίσει τη λύση του προβλήματος. Η Καλιφόρνια δεν έχει ξεχαστεί. Κι αν υπάρχει τεχνική λύση στο πρόβλημα γιατί δεν εφαρμόζεται στην Ελλάδα;

Πέμπτο, αλλά όχι πλέον τόσο σημαντικό σε σχέση με το παρελθόν, η παραγωγή χαρακτηρίζεται από οικονομίες κλίμακος. Εξηγούμε η έννοια οικονομίες κλίμακος σημαίνει ότι στην επιλογή της παραγωγικής ισχύος του εργοστασίου παραγωγής βαρύτητα δεν έχει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του κόστους παραγωγής αλλά η ορθή απόφαση για την παραγωγική του δυναμικότητα. Το παραγωγικό δυναμικό του εργοστασίου και μάλιστα σε σχέση με το εγκαταστημένο δυναμικό. Όταν για παράδειγμα το πρόβλημα στην αξιοπιστία είναι οι μεταβλητότητες στην ζήτηση (ζήτηση βάσης και ζήτηση αιχμής) και το σύστημα παραγωγής του παρόχου είναι κυρίως σε εργοστάσια βάσης (βλέπε ΔΕΗ) αναγκαστικά πουλάς με ΝΟΜΕ κάτω του κόστους (οριακό κι όχι μέσο) ή δεν έχει παροχή Η.Ε. κατακαλόκαιρο στο Ρέθυμνο.

Έκτο, κάποια στιγμή όλες οι εταιρίες παραγωγής προσαρμόζονται και διαμορφώνουν την ζήτηση. Αν για παράδειγμα αλλάξουν όλα τα αυτοκίνητα σε ηλεκτρικά είναι σκόπιμο να βρεις σαν παραγωγός πως θα εξυπηρετήσεις αυτή την ενεργειακή υποκατάσταση από πετρέλαιο σε ηλεκτρική ενέργεια. Μήπως για παράδειγμα είναι σκόπιμο να αλλάξεις τους μετρητές στα σπίτια;

Στην χώρα μας για πολλές δεκαετίας κάναμε ως όλα αυτά να μη μας αφορούν. Αν και στην προηγούμενη κυβέρνηση ο αρμόδιος Υπουργός, ο κ. Σταθάκης, γνώριζε επιστημονικά εξαιρετικά καλύτερα σε σχέση με όλους τους προηγούμενους το πρόβλημα. Απέτυχε οικτρά και δεν τον τιμά αυτή η παρατήρηση. Ξεκάθαρα λοιπόν το πρόβλημα της αξιόπιστης παροχής Η.Ε. για την πολιτική ηγεσία της χώρας είναι καθαρά οικονομικό. Τα ερωτήματα της πολιτικής οικονομίας ή των επιλογών τεχνολογίας έπονται.

Όπως διδάσκει η οικονομική επιστήμη, για να έχει μία κοινωνία ένα αγαθό ως η Η.Ε. στη δυνατό χαμηλότερη τιμή θα πρέπει να λειτουργεί ο ανταγωνισμός και θα πρέπει να προστατεύεται η αξιοπιστία του συστήματος παραγωγής – μεταφοράς – διανομής και διάθεσης. Ο πελάτης έχει πάντα δίκαιο και δεν μπορεί, πλην εκτάκτων γεγονότων να μην έχει Η.Ε. εκεί που έχει τον μετρητή. Ανεξάρτητα αν πληρώνει ή δεν πληρώνει. Υποχρέωση του φορέα διανομής και διάθεσης και όχι του παραγωγού είναι να παρέχει πρώτα την Η.Ε. και μετά να εισπράττει, και όχι ανάποδα. Και είναι υποχρέωσή του γιατί έχει έμμεσα ή άμεσα το δικαίωμα- προνόμιο της «αποκλειστικής υπηρεσίας» που του δίνεται για να έχει ηλεκτρικό ρεύμα και ο άπορος. Αν δεν το ήθελε ας μη το ανελάμβανε. Στις ΗΠΑ τηλέφωνο νερό και ρεύμα δεν κόβεται ποτέ έστω κι αν οι πάροχοι καθολικής υπηρεσίας είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις.

Με τον όρο αποκλειστική υπηρεσία αναφερόμαστε σε αποκλειστικό δικαίωμα του διαχειριστή του δικτύου και όχι του παραγωγού. Στην περίπτωση μας στους ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ. Ο πρώτος για το χονδρεμπόριο και ο δεύτερος για το λιανεμπόριο. Την στιγμή δηλαδή που για λόγους ανταγωνιστικής τιμολόγησης αποδεσμεύεται η παραγωγή από την μεταφορά, την στιγμή που το φυσικό μονοπώλιο δεν είναι στην παραγωγή και είναι στο δίκτυο, η κοινωνία κόβει τον ομφάλιο λώρο του φυσικού μονοπωλίου από την δισυπόστατη π.χ. ΔΕΗ (παραγωγός και διανομέας) και ορίζει ένα νέο διαχειριστή ανεξάρτητο από την/τους παραγωγούς. Διαφορετικά, είναι σαν ο εισαγγελέας να είναι και συνήγορος υπεράσπισης. Άλλο αξιοπιστία του συστήματος (διάθεση) Η.Ε. κι άλλο παραγωγή. Για κάθε αγαθό, άλλο αξιόπιστη παραγωγή και άλλο αξιόπιστη εμπορία. Πόσο μάλλον για το σημαντικότερο μετά το οξυγόνο αγαθό, που ευτυχώς δεν είναι ακόμη κρατικό μονοπώλιο.

Οι έμποροι (ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ) εισπράττουν μία τιμή πάνω, ίση με την λογική απόδοση από το υπενδεδυμένο τους κεφάλαιο, ώστε να μπορούν να το συντηρούν μειώνοντας το κόστος των απωλειών. Κακή συντήρηση, που εκ των πραγμάτων επιτρέπει στον έμπορο να μετακυλήσει τις κακής γραμμές μεταφοράς και τους απαρχαιωμένους μετασχηματιστές στους καταναλωτές δεν επιτρέπονται. Και οι παραγωγοί και όχι οι καταναλωτές είναι υπεύθυνοι να το καταγγέλλουν στον αρμόδιο Υπουργό ή στην ελέγχουσα αρχή (ΡΑΕ).

‘Έτσι λειτουργούν πάνω κάτω όλα τα συστήματα Η.Ε. και αυτή είναι η φιλοσοφία που προωθεί η ΕΕ. Στα δικά μας για πολλές δεκαετίας αναπαράγουμε συζητήσεις και δήθεν λύσεις με κύριο αντικείμενο την σωτηρία της ΔΕΗ. Όπως λέει και η γνωστή αμερικάνικη παροιμία ψάχνουμε τα κλειδιά μας όχι εκεί που νομίζουμε ότι τα χάσαμε αλλά εκεί που μας φωτίζουν.

Ίσως είναι η στρέβλωση του μυαλού μου, μετά από τόσα χρόνια ενασχόλησης με την οικονομική θεωρία στο αυστηρότερο επίπεδο, που με κάνει να αναλύω όσο καλύτερα μπορώ τον πυρήνα του προβλήματος. Ίσως βλέπω τα πράγματα εκτός πραγματικότητας. Θυμάμαι όμως μια άλλη εποχή που συζητούσαμε αν μπορεί να κλείσει η Πειρατική Πατραϊκή ή η Ο.Α. ο εθνικός αερομεταφορέας. Επανερχόμαστε λοιπόν με την ΔΕΗ. Τι θα γίνει αν πωληθεί το δικαίωμα του λιανεμπορίου μαζί με την «καθολική υπηρεσία» σε μία εταιρία που θα είναι αποκλειστικά στην εμπορία, με την αυστηρή υποχρέωση να συντηρεί ένα αξιόπιστο σύστημα με συγκεκριμένα κριτήρια αξιοπιστίας δίκτυο;

Η αμοιβή της θα είναι συνδεδεμένη με το επιτόκιο π.χ. του 10ετους κρατικού ομολόγου. Και κάθε παρέκκλιση της αξιοπιστίας συνεπάγεται ποινή που κεφαλαιοποιείται στην ΤτΕ ως ασφαλιστικό απόθεμα. Κριτής υπάρχει και είναι η ΡΑΕ. Το αν θα βρει παραγωγούς ή προμηθευτές, αν θα βρει να καλύψει έκτακτες αυξομειώσεις (αιχμές) της ζήτησης θα είναι πρόβλημά του ΑΔΔΜΗΕ. Το αν κάνει απεργία ένα εργοστάσιο η μία εταιρεία που συμβατικά έχει δεσμευτεί να εντάξει στο δίκτυο συγκεκριμένη Η.Ε. πρόβλημα ης διοίκησης του ΑΔΔΜΗΕ. Εμείς θα έχουμε ηλεκτρικό στο σπίτι μας και στην δουλειά μας. Όπως και έχουμε αξιόπιστα φάρμακα από τις ελεγχόμενες από το ΕΟΦ φαρμακοβιομηχανίες. Ακόμη κι αν δεν πληρώνει το Κράτος.

Στην Μ. Βρετανία γίνεται σε ημερήσια βάση και λειτουργεί για δύο δεκαετίες. Τώρα, «όποιος δεν θέλει να ζυμώσει…….».