Με τον πληθωρισμό να υποχωρεί τον Οκτώβριο στην ευρωζώνη στο 0,7% και στην Ελλάδα στο -2%, ο κίνδυνος μιας εκτεταμένης και παρατεταμένης μείωσης των τιμών ή και ακόμα ενός γενικευμένου αποπληθωρισμού είναι πλέον ορατός κατά κύριο λόγο στην περιφέρεια αλλά και στον πυρήνα των χωρών της ευρωζώνης. Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ ενήργησε σωστά, αφενός μεν για την επαναφορά του πληθωρισμού στην συμβατική τιμή του: κάτω αλλά κοντά στο 2% σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, αφετέρου δε για την τόνωση της αναιμικής ανάκαμψης της ευρωπαϊκής οικονομίας και την απομάκρυνση του αποπληθωριστικού κινδύνου.
Ο Mario Draghi μαζί με την πλειοψηφία των μελών του ΔΣ της ΕΚΤ απέδειξαν ότι παρά την πίεση μιας ισχυρής μειοψηφίας, γερμανών κυρίως γερακιών, παίρνουν αποφάσεις προς όφελος των 330 εκατομμυρίων πολιτών της ευρωζώνης και σταθμίζουν ιδιαίτερα το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς, ιδίως νέοι, είναι άνεργοι. Ο Πρόεδρος Draghi φάνηκε ότι ξέρει να ενεργεί όχι σαν ένας μονοδιάστατος πολεμιστής του πληθωρισμού, αλλά ότι γνωρίζει να αξιολογεί και να αποτιμά τους κινδύνους που απορρέουν και από τις δυο πλευρές της απόκλισης των τιμών από το μεσοπρόθεσμο συμβατικό όριο του 2%.
Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά τις συνέπειες αυτής της απόφασης για την ευρωζώνη και ειδικότερα για την Ελλάδα. Κατ’ αρχήν θα ήταν υπερβολικά αισιόδοξο να πιστεύει κανείς ότι η μείωση του βασικού επιτοκίου κατά 25 μονάδες βάσης μπορεί, στις τρέχουσες συνθήκες, να επηρεάσει ουσιαστικά τη δραστηριότητα και τις τιμές στην ευρωζώνη μέσω του άμεσου επηρεασμού της ζήτησης. Η επίδραση μέσω αυτού του βασικού υπό κανονικές συνθήκες διαύλου θα είναι οριακή στις χώρες του πυρήνα και σχεδόν αμελητέα σε χώρες όπως η Ελλάδα όπου ο μηχανισμός μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής λειτουργεί ατελώς και οι αγορές είναι κατακερματισμένες. Όμως, ο μηχανισμός μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής διαθέτει επιπλέον και τον δραστικό δίαυλο της συναλλαγματικής ισοτιμίας, που λειτουργεί πιο αποτελεσματικά. Η πτώση των επιτοκίων θα επιφέρει την υποτίμηση (η διαδικασία είναι σε εξέλιξη) του πρόσφατα υπερβολικά ανατιμημένου ευρώ συγκρατώντας κάπως την πτώση των τιμών και ενισχύοντας τη δραστηριότητα μέσω του εξωτερικού εμπορίου. Η επίδραση αυτή θα είναι ιδιαίτερα ευεργετική για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των χωρών της περιφέρειας και βέβαια αφορά και επηρεάζει άμεσα την Ελλάδα (τουριστικά πακέτα, εξαγωγές κλπ).
Το βασικό επιτόκιο πολιτικής της ΕΚΤ μετά την πρόσφατη μείωση έφτασε στο 0.25% δηλαδή μια ανάσα πριν από την μηδενική οριακή τιμή (zero bound) κάτω από την οποία δεν μπορεί να πέσει. Σήμερα όλοι ξέρουμε (πλην μιας μικρής μειοψηφίας οικονομολόγων της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης), ότι οι δυνατότητες της νομισματικής πολιτικής δεν εξαντλούνται, όταν τα επιτόκια είναι εξαιρετικά χαμηλά και προσεγγίζουν το μηδενικό όριο ή και όταν ενδεχομένως η οικονομία πέσει στην παγίδα ρευστότητας. Η νομισματική πολιτική διαθέτει πέραν του επιτοκίου και άλλα μη συμβατικά μέσα που φάνηκαν επαρκώς αποτελεσματικά, στις χώρες που εφαρμόστηκαν, για τον επηρεασμό των τιμών και την τόνωση της δραστηριότητας κατά την πρόσφατη κρίση. Τα μέσα αναπτύχθηκαν κυρίως στις Κεντρικές Τράπεζες, αλλά και στον ακαδημαϊκό χώρο και είναι απόρροια των προσπαθειών που έγιναν ώστε η νομισματική πολιτική να είναι δραστική ακόμη και όταν το επιτόκιο πολιτικής δεν μπορεί να λειτουργήσει. Τα μη συμβατικά μέσα είναι κατά βάση δυο κατηγοριών:
- Μέτρα δέσμευσης για την μελλοντική πορεία των επιτοκίων, λεγόμενη και εμπροσθοβαρής κατεύθυνση (forward guidance). Και,
- Μέτρα τα οποία μεταβάλλουν το μέγεθος του ισολογισμού των Κεντρικών Τραπεζών με αγορά ή πώληση χρεογράφων και επηρεάζουν άμεσα την προσφορά χρήματος ή των αποθεματικών.
Ο Πρόεδρος Draghi ανακοινώνοντας την απόφαση του ΔΣ της ΕΚΤ για τη νομισματική πολιτική δεσμεύτηκε, ότι τα επιτόκια θα παραμείνουν χαμηλά για όσο διάστημα χρειαστεί. Η κατεύθυνση δόθηκε. Στην δεύτερη κατηγορία παρεμβάσεων ο Draghi δεν προχώρησε. Όμως έκανε νύξη ότι είναι διατεθειμένος να προχωρήσει σε αρνητικά επιτόκια καταθέσεων, αν αυτό χρειαστεί. Αυτό είναι πολύ ουσιαστικό και ριζοσπαστικό.
Η μη συμβατική νομισματική πολιτική βοήθησε ιδιαίτερα χώρες όπως το Ην Βασίλειο, τις Ην. Πολιτείες αλλά και την Ιαπωνία να βγουν από την παγίδα ρευστότητας και σταδιακά τώρα ανακάμπτουν. Σε ορισμένες μάλιστα από αυτές ήδη συζητούν την έξοδο από τα έκτακτα μέτρα και την επιστροφή στην συμβατική νομισματική πολιτική των επιτοκίων, το περίφημο tapering του Προέδρου Bernanke.
ο γεγονός ότι στην Ευρώπη, ακόμη και η πρόσφατη περιορισμένη μείωση του επιτοκίου πολιτικής δημιούργησε τόσες αντιδράσεις, προδικάζει για το τι πρόκειται να συμβεί αν ριχθούν στο τραπέζι προτάσεις μη συμβατικών μέτρων ποσοτικής χαλάρωσης που έχουν επιπτώσεις στην προσφορά χρήματος. Ο Γερμανικός συντηρητισμός ευρισκόμενος στον αντίποδα των εξελίξεων και τάσεων των άλλων ανεπτυγμένων οικονομιών, ανθίσταται πεισματικά στην προώθηση τέτοιων μέτρων. Μην απορούμε, λοιπόν, που η ευρωζώνη είναι η μόνη περιοχή του ανεπτυγμένου κόσμου που η ανάκαμψη καθυστερεί.
Η ευρωζώνη είναι με το ένα πόδι στην παγίδα ρευστότητας και με το άλλο αγωνίζεται να σημειώσει θετικούς ρυθμούς μεταβολής του ΑΕΠ. Τα πράγματα είναι δύσκολα και χρειάζεται προσπάθεια. Το ενθαρρυντικό, ακόμη και αισιόδοξο, είναι ότι η κοινή νομισματική πολιτική διαθέτει ακόμη ανεκμετάλλευτες δυνατότητες, ώστε να αποτρέψει τον αποπληθωρισμό αλλά και να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια στην ανάκαμψη της οικονομίας της ευρωζώνης και ειδικότερα των χωρών της περιφέρειας. Η κρίση διέγειρε την εφευρετικότητα των Κεντρικών Τραπεζιτών με αποτέλεσμα η νομισματική πολιτική να μπορεί πλέον να ασκηθεί αποτελεσματικά ακόμη και όταν τα επιτόκια είναι πολύ κοντά στο μηδέν. Το νομισματικό οπλοστάσιο της ΕΚΤ έχει ενισχυθεί σημαντικά. Τα μέσα αλλά και την εμπειρία που έχει συσσωρευτεί πρέπει να τα αξιοποιήσει η Ευρώπη. Οι γερμανικές εμμονές έχουν ως μόνο αποτέλεσμα την απώλεια προϊόντος και θέσεων εργασίας. Στρεφόμενος τώρα σε μας τους Έλληνες, νομίζω ότι θα ήταν προτιμότερο και πολύ πιο αποτελεσματικό αν η κοινή γνώμη και μερίδα του αντιτιθέμενου τουλάχιστον πολιτικού συστήματος, από κοινού μαζί με τις άλλες χώρες της περιφέρειας, έψεγε και πίεζε τη Γερμανική οικονομική ηγεσία, όχι για το μνημόνιο, αλλά για το μονολιθικό τρόπο σκέψης και αντίληψης για την κατεύθυνση και τον ρόλο της ασκούμενης κοινής νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ. Θα κερδίζαμε επενδυτική ζήτηση και πολλές θέσεις εργασίας.
Νίκος Ζόνζηλος - επιστημονικός σύμβουλος του ΙΟΒΕ