Στις οικονομικές κρίσεις, άλλοι μετρούν ζημιές και άλλοι επιστημονικές προκλήσεις. Ίσως να αγγίζει τα όρια της επαγγελματικής διαστροφής, όμως δεν χωράει αμφιβολία ότι η ζωή κάποιων ερευνητών γιατρών και επιδημιολόγων απέκτησε μεγαλύτερο νόημα με την εξάπλωση του ιού Εμπολα. Στην οικονομική επιστήμη, τα "φρικιά" μία κατάσταση ονειρεύονται: Tην κρίση! Υπάρχουν, λοιπόν, αρκετοί οικονομολόγοι, μαθηματικοί, ακόμη και φυσικοί, που τρίβουν τα χέρια τους με την επιδείνωση που εμφανίζει τον τελευταίο καιρό η παγκόσμια οικονομία.

Δώσαμε -μέχρι στιγμής- μεγάλη σημασία σε απλοϊκά μαθηματικά μοντέλα οικονομικής ανάλυσης. Αυτά χρησιμοποιούν -ακόμα και σήμερα- οι οικονομικοί αναλυτές των τραπεζών, των κυβερνήσεων και των οίκων αξιολόγησης. Γι' αυτό και αποτυγχάνουν συχνά στις προβλέψεις τους.

"Μεγάλη αναταραχή, υπέροχη κατάσταση" , έλεγε κάποτε ο Μάο Τσετούνγκ. Και δεν υπάρχει κατηγορία ανθρώπων που να ενστερνίζεται περισσότερο τη ρήση αυτή, από τους επιστημονικούς ερευνητές. Όμως, εν προκειμένω και κάτω από τις σημερινές οικονομικές συνθήκες, εκείνο που απαιτείται από τους επαγγελματίες της ειδικότητας είναι να εκμεταλλευθούν την κρίση για να βελτιώσουν την ποιότητα των μαθηματικών-στατιστικών μοντέλων οικονομικής ανάλυσης (μοντέλα ποσοτικής διερεύνησης των οικονομικών φαινομένων). Και στο σημείο αυτό εντοπίζονται τέσσερις βασικές προκλήσεις:

- Η πρώτη πρόκληση αφορά την αξιοπιστία των δεδομένων

Τα μοντέλα δεν είναι αξιόπιστα αν δεν είναι αξιόπιστα και τα δεδομένα που χρησιμοποιούν. Και τα δεδομένα είναι όλο και περισσότερο αναξιόπιστα. Το έτος 2000, επί παραδείγματι, τα τρία τέταρτα των αμερικανικών στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου (subprimes) ήταν καλά αιτιολογημένα. Το 2006, μόνο τα μισά από τα δάνεια υψηλού ρίσκου ήταν επαρκώς αιτιολογημένα. Γιατί η επιβεβαίωση της πληροφορίας έχει σημαντικό κόστος και αυτό επιδρά άμεσα και αρνητικά στην κερδοφορία των επιχειρήσεων.

- Η δεύτερη πρόκληση αφορά τη διαδραστική λειτουργία των παραγόντων της αγοράς

Η κρίση απέδειξε ότι οι συμπεριφορές των διαχειριστών κεφαλαίων δεν αναλύονται σωστά. Για να αντιληφθεί κανείς τους μηχανισμούς αντίδρασης των αγορών, πρέπει να λάβει υπόψη του ότι οι traders διατηρούν πάντα διαύλους επικοινωνίας μεταξύ τους. Πρόκειται για ζήτημα "φυσικής" της αγοράς. Η κρίση φέρνει στο προσκήνιο την "οικονο-φυσική" ως απαραίτητο συμπλήρωμα των μαθηματικών μοντέλων.

- Η τρίτη πρόκληση αφορά τη διαχείριση της έλλειψης

Τα μοντέλα οδηγούν έναν μεγάλο αριθμό παραγόντων της αγοράς να υιοθετούν την ίδια συμπεριφορά. Όταν ξέσπασε η κρίση, πολλοί θέλησαν να αγοράσουν τα ίδια προϊόντα για να καλυφθούν. Γρήγορα όμως αντελήφθησαν ότι δεν μπορούσαν να βρούν τα προϊόντα αυτά στην αγορά. Λόγω μεγάλης ζήτησης, υπήρχε έλλειψη. Και αν τα έβρισκαν, οι τιμές τους είχαν εκτιναχθεί στα ύψη, διότι ουδείς είχε σκεφθεί ότι κάποτε οι πελάτες τους θα ζητούσαν να "καλυφθούν στο ίδιο καταφύγιο". Η πιθανότητα έλλειψης χρηματοοικονομικών προϊόντων λόγω υπερβάλλουσας ζήτησης δεν προβλέπεται από τα μοντέλα. Όμως, το ρίσκο έλλειψης ρευστότητας ενδιαφέρει πολύ τους ερευνητές.

- Η τέταρτη πρόκληση αφορά την ανάγκη καλύτερης αξιολόγησης του ρίσκου

Το επάγγελμα του εκτιμητή επενδυτικών κινδύνων εκτιμάται λιγότερο στην αγορά από εκείνο του χρηματιστή. Οι καλύτεροι φοιτητές προσλαμβάνονται -μετά την αποφοίτησή τους- ως traders. Οι λιγότερο καλοί στρέφονται στην αξιολόγηση ρίσκου. Ένας μαθηματικός-οικονομολόγος, άλλωστε, που βρίσκει απασχόληση ως χρηματιστής, έχει τη δυνατότητα -έπειτα από περίπου μια πενταετία- να κερδίζει τετραπλάσια ή πενταπλάσια χρήματα από όσα κερδίζει ένας κάτοχος του ίδιου επιπέδου πτυχίου που ασχολείται με τη διαχείριση ρίσκου. Ο κλάδος της διαχείρισης ρίσκου, δηλαδή, δεν προσελκύει τα πιο "δυνατά" μυαλά και τα πιο φιλόδοξα άτομα...

Όπως λοιπόν κάθε απρόβλεπτη καταιγίδα βοηθά τους ερευνητές της μετεωρολογίας να μάθουν περισσότερα για την επιστήμη τους, έτσι και κάθε απρόβλεπτη οικονομική κρίση θα πρέπει -θεωρητικά τουλάχιστον- να βοηθά τους ερευνητές της οικονομίας να βελτιώσουν τις τεχνικές πρόβλεψης της επόμενης κρίσης. Σε κάθε περίπτωση πάντως, αρκεί η πρόγνωση να βασίζεται στην επιστημονική παρατήρηση και στη μελέτη του φαινομένου με ψυχραιμία και επαγγελματισμό. Διαφορετικά δεν πρέπει να μιλάμε για πρόγνωση, αλλά για... "διεργασίες" Πυθίας (1).

Σημείωση:

(1) Πυθία ονομαζόταν η εκάστοτε Πρωθιέρεια του Θεού Απόλλωνα στο Μαντείο των Δελφών, η οποία, ευρισκόμενη σε έκσταση, μετέφερε τη χρησμοδότηση του Θεού προς τον ενδιαφερόμενο με τρόπο συνήθως λακωνικό, δυσνόητο και αινιγματικό. Η λέξη Πυθία προέρχεται -κατά την επικρατέστερη εκδοχή- από το αρχαίο ρήμα "πυνθάνομαι", που σημαίνει πληροφορούμαι.