Να σοβαρευτούμε όμως λιγάκι; Ας μη ξεχνάμε ότι είναι οι νόμοι των φυσικών επιστημών (1) αυτοί που θεμελιώνουν και καθορίζουν το επίπεδο παραγωγικότητας της οικονομίας, που μαζί με τον πολιτισμό (το νομικό πλαίσιο) συνδιαμορφώνουν το νόμο της "Οικονομίας Παρέτο" (2): O πλούτος κατανέμεται στις αγορές και ο πολιτισμός -το νομικό πλαίσιο- καθορίζει μια κοινωνικά επιθυμητή -ή αποδεκτή- κατανομή της ευημερίας. Κάθε ευρώ δαπάνης για επιλεκτικές παρεμβάσεις βελτίωσης παράγει μεγαλύτερη ποσότητα συνολικού ΑΕΠ, δημιουργεί και διασφαλίζει θέσεις εργασίας, καθιστά την οικονομία ανταγωνιστικότερη, εξοικονομεί αποθέματα και ελαχιστοποιεί τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Παρά το γεγονός ότι η Θεωρία της Οικονομικής Ανάπτυξης του Γιόζεφ Άλοϊς Σουμπέτερ [Joseph A. Schumpeter (1911-1934)] βελτίωσε την κατανόησή μας για την οικονομία ως ένα δυναμικό, εξελισσόμενο σύστημα που οδηγείται από τις τεχνολογικές καινοτομίες και τις νέες μορφές οργάνωσης, στο καθιερωμένο κλασικό μοντέλο της οικονομικής ανάπτυξης, οι παράγοντες αυτοί αγνοούνταν. Για τα τελευταία διακόσια χρόνια, τα κλασικά οικονομικά αναγνώριζαν δύο κυρίως πλουτοπαραγωγικούς πόρους: την εργασία (L) και το κεφαλαίο (K). Έπρεπε, για να αναγνωριστεί η σημασία της τεχνολογικής αλλαγής, να δείξει ο βραβευμένος με Nόμπελ οικονομολόγος Ρόμπερτ Σόλοου [Robert M. Solow (1957)], δεκαετίες αργότερα, ότι η ποσότητα του επενδεδυμένου κεφαλαίου ανά εργαζόμενο αντιστοιχεί μόνο στο 15% της οικονομικής μεγέθυνσης. Tο υπόλοιπο 85% προέρχεται κυρίως από την τεχνολογική καινοτομία.

Πρόσφατες εργασίες των Ayres (2007-2012), Kümmel (2011) και Stern (2009-2011) έχουν υποστηρίξει ότι η διαθεσιμότητα των ενεργειακών πηγών και η αποτελεσματικότητα της μετατροπής τους σε χρήσιμο έργο έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης στις βιομηχανικές και τις αναδυόμενες οικονομίες. Αντιπαρέβαλλαν τα μοντέλα τους στην καμπύλη ανάπτυξης των ΗΠΑ, της Αγγλίας και της Ιαπωνίας -σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα- και έδειξαν ότι τα οφέλη από την αύξηση της παραγωγικότητας στις βιομηχανικές κοινωνίες οφείλονται -κατά κύριο λόγο- στην αύξηση της θερμοδυναμικής αποδοτικότητας, μέσω της οποίας η ενέργεια και οι πρώτες ύλες μετατρέπονται σε χρήσιμο έργο. Κάθε αύξηση της απόδοσης της μετατροπής ενέργειας σε χρήσιμο έργο οδηγεί -μέσω της μείωσης των τιμών- στην οικονομική ανάπτυξη, αυξάνοντας έτσι τη ζήτηση για όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες. Αυτό, με τη σειρά του, δημιουργεί κίνητρα για νέες επενδύσεις, καινοτομίες και περαιτέρω μειώσεις των τιμών, με αποτέλεσμα πρόσθετη ζήτηση και περαιτέρω ανάπτυξη.

Aπό την άλλη μεριά, η κρίση της ελληνικής οικονομίας οφείλεται κυρίως στις χρόνιες διαρθρωτικές αδυναμίες και στον υπερδανεισμό των προηγούμενων ετών, που, σε συνδυασμό με τη διεθνή κρίση του 2008, οδήγησαν τελικά τη χώρα σε ουσιαστική πτώχευση. Η έννοια των διαρθρωτικών αδυναμιών παραπέμπει στη μη αποτελεσματική χρήση των διαθέσιμων πόρων και στο στρεβλό -και εσωστρεφές- παραγωγικό πρότυπο της χώρας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο υπερδανεισμός υπήρξε το αποτέλεσμα μιας πολιτικής και κοινωνικής επιλογής για προσωρινή ευημερία. Γεγονός είναι επίσης ότι το μείγμα της οικονομικής πολιτικής που ακολουθήθηκε τα τελευταία χρόνια για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης δεν ήταν το βέλτιστο δυνατό, αλλά δεν ήταν αυτό που από μόνο του προκάλεσε το πρόβλημα της κρίσης ρευστότητας και της αδυναμίας χρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας. Η τελευταία αποτέλεσε -και εξακολουθεί να αποτελεί- απόρροια αδράνειας, κοντόφθαλμης μικροπολιτικής συμπεριφοράς και μιας ιδιότυπης αναβολής λήψης μέτρων για τη σταθεροποίηση της κατάστασης από την εκάστοτε κυβέρνηση, υπό τον φόβο του πολιτικού κόστους.

Η υιοθέτηση διαρθρωτικών αλλαγών στην Ελλάδα -ειδικά όσον αφορά τον τρόπο λειτουργίας του δημόσιου τομέα- έγινε ταμπού από το σύνολο του πολιτικού συστήματος, το οποίο, στο όνομα προστατευμένων και προνομιούχων συντεχνιών (αμφιβόλου συμβολής στην εθνική παραγωγή), δεν τόλμησε να προχωρήσει στον ανασχεδιασμό και στην αναδιάρθρωση του παραγωγικού μοντέλου της χώρας. Όσον αφορά τη δημοσιονομική σταθεροποίηση, θα έπρεπε να είχε στηριχθεί σε μεγαλύτερο βαθμό στη μείωση των καταναλωτικών δαπανών, στην αύξηση των φόρων κατανάλωσης και στη διεύρυνση της φορολογικής και εισπρακτικής βάσης μέσω της πάταξης της φοροδιαφυγής και της εξυγίανσης της φορολογικής διοίκησης. Παράλληλα, θα έπρεπε να είχε μειωθεί η φορολογία των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Οι παραπάνω αναγκαίες και κατεπείγουσες μεταρρυθμίσεις -που λόγω έλλειψης πολιτικής βούλησης δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ- θα έπρεπε να είχαν αποτελέσει την κυρίαρχη προτεραιότητα της ελληνικής οικονομικής πολιτικής. Aλλά δυστυχώς, αυτό δεν συνέβει. Και έτσι φτάσαμε -με τις "ευλογίες" των "θεσμών" συνεπικουρούντων- στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα.

Σε μια από τις πιό κρίσιμες στιγμές της μεταπολιτευτικής ιστορίας, οι Έλληνες πολιτικοί -αλλά και αρκετοί πολίτες- φαίνεται να πιστεύουν ότι ο από μηχανής Θεός (ή... ο "Θεός της Ελλάδας") θα σώσει τη χώρα από την καταστροφή, την τελευταία στιγμή. Δεν δικαιολογούνται διαφορετικά αυτά που παρακολουθούμε να συμβαίνουν στο έργο που βλέπουμε. Πρόκειται άραγε περί ωχαδελφικής άγνοιας κινδύνου, ή μήπως συνεισφέρουν και άλλοι παράγοντες στην εκδήλωση αυτού του είδους συμπεριφοράς; Αν η ελληνική τραγωδία -που βιώνουμε στις μέρες μας- είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας της δημοκρατίας μας να εισάγει το όριο και το μέτρο, της αδυναμίας της να αυτοελέγχεται, να αυτοπεριορίζεται, να αναπροσαρμόζεται και της μόνιμης τάσης της να υπερβάλλει, τότε εύλογα τίθεται το παρακάτω ερώτημα: Μήπως είναι το περιβόητο "εθνικό DNA", σε συνδυασμό με τους νόμους της φυσικής και των εφαρμογών της, οι παράγοντες που τελικά καθορίζουν την παραγωγική αλλά και την πολιτική ανασυγκρότηση μιας χώρας, την ανάπτυξη ή την παρακμή της, την ανεξαρτησία ή την εξάρτησή της, και, σε τελευταία ανάλυση, την άνοδο ή την πτώση των πολιτικοοικονομικών συστημάτων;

Υ.Γ.

(Mε τις θερμές μου ευχαριστίες στη Ρ.Β. για το ανεξάντλητο χιούμορ της και τα σχόλιά της)

- Mήπως σας ξενερώνουν και σας χαλάνε λιγάκι όλα αυτά τα.. "θερμοδυναμικά οικονομικά"; Εμένα καθόλου. Λίγα πράγματα με κάνουν να αισθάνομαι πιο άνετα από τις σπάνιες στιγμές που η ιστορία (οικονομική και μη), οι απλές περιστάσεις, οι πράξεις ή η αδράνεια των κυβερνήσεων, η παράδοση, το ένστικτο, τα παραμύθια, οι θρησκείες, ακόμα και τα "γεμίσματα" και τα "αδειάσματα" του φεγγαριού, έρχονται και "κουμπώνουν" πάνω σε συγκεκριμένες επιστημονικές εξηγήσεις.

- Παρακαλώ πολύ, όχι άλλα παραγγέλματα. Όχι άλλα ταμπούρλα. Αν μας επισκεφθεί η ανάπτυξη, θα το καταλάβουμε από μόνοι μας!

- Μήπως ο Λουκάνικος τελικά μας δούλευε όλους, για μια-δυο μπουκιές σουβλάκι, μια τιμητική σύνταξη και ένα εξώφυλλο στο ΤIME; Aς το παραδεχτούμε επιτέλους, μας έχουν δουλέψει και πολύ λιγότερο έξυπνοι...

- "Γεννήθηκα για ν΄αγαπώ, όχι για να μισώ", είπε η Αντιγόνη. Kαι δεν πήρε το μυστικό μαζί της στον τάφο. Η αγάπη, το κύριο καύσιμο της ζωής... Αγαπηθείτε γιατί χανόμαστε. Το λέει και η επιστήμη! Nα δω την Άνγκελα να κάνει "ματάκια" στον Αλέξη, κι ας γίνουν όλα στάχτη και Μπέρμπερι!

- "Nα δείς που κάποτε θα μας πούνε και μ-----ς, να δείς που κάποτε θα μας πούνε και χαζούς...", Λουκιανός Κηλαηδόνης.

Σημειώσεις:

(1) N. Καρνό (Nicolas Léonard Sadi Carnot) - Γάλλος φυσικός και μηχανικός.

Θεωρείται ότι είναι "ο πατέρας της θερμοδυναμικής". Η επιστήμη της θερμοδυναμικής έχει τη βάση της σε 3 θεμελιώδεις νόμους. Μέσα από τους νόμους εισάγονται δύο κεντρικές της έννοιες, η ενέργεια και η εντροπία. Κεντρικές στη μελέτη της θερμοδυναμικής είναι οι έννοιες του συστήματος και του περιβάλλοντος. Αν και η συστηματική μελέτη της θερμοδυναμικής ξεκίνησε από την κατασκευή των πρώτων κινητήρων στα τέλη του 17ου αιώνα, σήμερα έχει αποκτήσει ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών σε άλλες επιστήμες -πλην της μηχανικής και των εφαρμογών της- όπως στη χημεία, στη βιολογία, στην επιστήμη υλικών, αλλά και στα εφαρμοζμένα οικονομικά και την διοίκηση επιχειρήσεων.

(2) Β. Παρέτο (Vilfredo Pareto) - Ιταλός οικονομολόγος και μηχανικός.

Το κατά Παρέτο κριτήριο (ή κατά Παρέτο βέλτιστο) είναι εκείνο κατά το οποίο, μία μεταβολή στην τιμή ή στην ποσότητα βελτιώνει τη θέση κάποιου, χωρίς όμως παράλληλα να χειροτερεύει τη θέση κάποιου άλλου. Με λίγα λόγια, το κατά Παρέτο κριτήριο μας βεβαιώνει ότι έχουμε βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας στο σύνολό της, αφού έχουμε την καλυτέρευση ενός ατόμου -ή μιας ομάδας ατόμων- χωρίς να χειροτερεύει η θέση κανενός άλλου. Oι περισσότεροι οικονομολόγοι σήμερα, όταν λένε αποτελεσματικός, εννοούν κατά Παρέτο αποτελεσματικός. Η Παρετιανή αποτελεσματικότητα θεωρείται -συνήθως- ότι είναι μια απαραίτητη προϋπόθεση όταν μελετάμε την ευημερία που φέρνει ένας συγκεκριμένος μηχανισμός. Αυτό, γιατί προφανώς και ανεξαρτήτως ιδεολογίας, είναι καλό πρώτα να μεγιστοποιείται η πίτα, πριν καθορίσουμε πώς θα μοιραστεί. Ένας μηχανισμός που αποτυγχάνει να την μεγιστοποιήσει είναι λοιπόν υποδεέστερος ενός μηχανισμού που προσφέρει το μέγιστο αποτέλεσμα με τις δεδομένες πρώτες ύλες. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η Παρετιανή αποτελεσματικότητα είναι και επαρκής προϋπόθεση. Υπάρχουν και άλλες έννοιες αποτελεσματικότητας, όπως "Χ-αποτελεσματικός" (όταν εξαντλούνται τα τεχνικά περιθώρια παραγωγής με τα υλικά που διαθέτουμε).