Η νομισματική ενοποίηση της Ευρώπης μέσω του ευρωσυστήματος δεν αποτελεί το μοναδικό εγχείρημα νομισματικής συνεργασίας στην παγκόσμια οικονομική ιστορία. Στο παρελθόν υπήρξαν πολλές προσπάθειες χωρών, άλλες επιτυχείς και άλλες όχι, να συνδέσουν τα νομίσματά τους με κάποιο πολύτιμο μέταλλο ή με το νόμισμα της πιό ισχυρής οικονομίας στη γεωγραφική περιοχή τους. Η πρόθεση συμμετοχής τους σε μια νομισματική ένωση υπαγορευόταν από την ανάγκη, πρώτον, της μείωσης του συναλλαγματικού κινδύνου στις μεταξύ τους εμπορικές συναλλαγές, δεύτερον, της μείωσης του πιστωτικού κινδύνου και, τρίτον, της εξασφάλισης αξιοπιστίας στην άσκηση αντιπληθωριστικής πολιτικής.
Για την Ελλάδα και το ευρώ τα διδάγματα του παρελθόντος είναι πολύ σημαντικά. Από την εποχή της δημιουργίας του νεώτερου ελληνικού κράτους, οι κυβερνήσεις κατέβαλαν προσπάθειες, πολλές φορές επώδυνες, να παρακολουθήσουν τις διεθνείς νομισματικές εξελίξεις. Και τούτο διότι κατανοούσαν ότι η συμμετοχή μιας φτωχής περιφερειακής χώρας, με ασθενές νόμισμα και υπανάπτυκτη χρηματαγορά, σε μια νομισματική λέσχη ισχυρών οικονομιών, όπως, παραδείγματος χάριν, στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, η ευρωπαϊκή νομισματική ένωση που ονομαζόταν Λατινική Ένωση (του 19ου αιώνα), βελτίωνε σημαντικά τη διεθνή πιστοληπτική ικανότητα και απέφερε οφέλη σε όρους συναλλαγματικής και νομισματικής σταθερότητας.
Η Λατινική Ένωση ιδρύθηκε το 1865 ως μια προσπάθεια να δημιουργηθεί κοινό νόμισμα στην Ευρώπη με στόχο να προαχθεί και να διευκολυνθεί το ενδοευρωπαϊκό εμπόριο, σε μια εποχή που οι διεθνείς συναλλαγές γνώριζαν ραγδαία άνοδο μετά τη βιομηχανική επανάσταση. Στις 23 Δεκεμβρίου του 1865 η Γαλλία, η Ιταλία, το Βέλγιο και η Ελβετία αποτέλεσαν τις πρώτες χώρες-μέλη. Ακολούθησαν η Τυνησία, η Αλγερία, το Περού, η Κολομβία, η Βενεζουέλα, η Φινλανδία, η Σερβία, η Βουλγαρία, κ.λπ. Συνολικά, άμεσα ή έμμεσα, συμμετείχαν εξηνταμία χώρες από όλον τον κόσμο. Η Ελλάδα μπήκε στην ένωση στις 10 Απριλίου του 1867. Πριν από περίπου 108 χρόνια, σε ένα δημοσίευμα του BBC αναφερόταν ότι, η Ελλάδα εκδιωκόταν από τη νομισματική ένωση λόγω.. λαμογιάς.
Aυτό, πάντα κατά το ίδιο δημοσίευμα, έγινε εξαιτίας των χρόνιων προβλημάτων της αδύναμης οικονομίας της, στα οποία οι ελληνικές κυβερνήσεις αντέδρασαν με το να νοθεύσουν το κοινό νόμισμα για να αποκρύψουν τα προβλήματα αυτά. Οι δυσκολίες και τα "σφιξίματα" των υπερβολικών ελλειμμάτων του Δημοσίου και της αδυναμίας είσπραξης από τον φορολογικό μηχανισμό του κράτους οδήγησαν στο να "κόβεται" κοινό νόμισμα στην Ελλάδα περισσότερο από αυτό που επέτρεπε η συμφωνία της νομισματικής ένωσης. Τα παραπάνω γεγονότα -εντελώς αληθινά- έρχονται από το 1908, όταν η Ελλάδα "εκπαραθυρώθηκε" κακήν-κακώς από την ευρωπαϊκή νομισματική ένωση (την Λατινική Ένωση).
Οικονομικές μελέτες δείχνουν καθαρά την ευεργετική επίδραση της Λατινικής Ένωσης στην Ελλάδα μέσω: 1) της μείωσης του πληθωρισμού, 2) της μείωσης της διακύμανσης των τιμών και των spreads των ελληνικών ομολόγων, 3) της αύξησης του διεθνούς εμπορίου και 4) της δημιουργίας θετικών προσδοκιών για την ελληνική οικονομία μέσα από τις μεταρρυθμίσεις και τις ορθές οικονομικές πρακτικές που ήταν απαραίτητες μετά τη συμμετοχή. Αυτοί φυσικά ήταν και οι σημαντικότεροι στόχοι -πέραν της διευκόλυνσης των συναλλαγών- από τη συμμετοχή της χώρας μας στη Λατινική Ένωση, όπως, κατά προέκταση στις μέρες μας, και στην περίπτωση του ευρώ.
Tότε όμως δεν υπήρχαν συναλλαγματικές ισοτιμίες με τη σημερινή έννοια. Για να γίνονται απρόσκοπτα και χωρίς κίνδυνο οι συναλλαγές, τα νομίσματα έπρεπε να περιέχουν συγκεκριμένη ποσότητα χρυσού ή αργύρου, έτσι ώστε να ανταλλάσσονται με σταθερή σχέση. Για παράδειγμα, αν ένα γαλλικό φράγκο περιείχε δέκα γραμμάρια ασήμι και μια ελληνική δραχμή πέντε γραμμάρια, τότε ένα γαλλικό φράγκο ανταλλασσόταν με δύο ελληνικές δραχμές. Tα εσωτερικά όμως οικονομικά προβλήματα της Ελλάδας, -που συνίσταντο στα σημαντικά ελλείμματα της κυβέρνησης-, την οδήγησαν στο να κόβει νομίσματα που περιείχαν μη επαρκή ποσότητα πολύτιμου μετάλλου ("μόνο ΠΑΣΟΚ, μόνο ΠΑΣΟΚ, δεν υπάρχει τίποτ' άλλο...").
Αυτό που έκανε η Ελλάδα (καθώς και πολλά άλλα κράτη, για του λόγου το αληθές) επέτρεπε στις κυβερνήσεις να κυκλοφορούν περισσότερα νομίσματα με δεδομένη συνολική ποσότητα πολύτιμου μετάλλου. Στη συνέχεια, τα μη σύμφωνα με τις προδιαγραφές νομίσματα ανταλλάσσονταν με γαλλικά που πληρούσαν τις προδιαγραφές. Έτσι, η Γαλλία δέχτηκε πολύ μεγάλη εισροή ξένων νομισμάτων με μικρότερη εσωτερική αξία σε πολύτιμο μέταλλο σε αντάλλαγμα δικών της. Η ασφαλιστική δικλίδα στην περίπτωση της Ελλάδας ήταν να κόβονται τα ελληνικά νομίσματα στη Γαλλία και μετά να στέλνονται στην Ελλάδα. Όμως, πολύ σύντομα μετά τη συμφωνία, άρχισαν να βρίσκονται στο Παρίσι ελληνικές δραχμές κομμένες στην Ελλάδα με πολύ μικρότερη ποσότητα πολύτιμου μετάλλου.
Η Ελλάδα, ως αποτέλεσμα αυτών των πρακτικών της, αποβλήθηκε από την ένωση το 1908, αλλά, τελικά, έγινε και πάλι δεκτή το 1910. Βέβαια, η Λατινική Ένωση -όπως και όλες οι έως την ίδρυση της ευρωζώνης νομισματικές ενώσεις- ανήκει στις δέλτους της Ιστορίας, διότι στην πορεία του χρόνου ατόνησε και περιέπεσε σε αχρηστία, αφού δεν μπόρεσε να ικανοποιήσει μακροχρόνια συγκεκριμένες βασικές οικονομικές απαιτήσεις των χωρών που την συναποτελούσαν, με αποτέλεσμα να αυτοδιαλυθεί το 1927. Γι' αυτό, κάνοντας μια προέκταση στις μέρες μας, καλά θα κάνουν τα "παλικάρια" της Ευρωπαϊκής Ένωσης -και δη της ευρωζώνης- να είναι πιό προσεκτικά στους χειρισμούς τους σε ευαίσθητα θέματα των χωρών-μελών.
Απ' όλα τα προαναφερόμενα διαπιστώνουμε ότι η Ιστορία έχει την τάση να επαναλαμβάνεται (ενίοτε και ως φάρσα), αλλά στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας δείχνουμε να μη διδασκόμαστε εύκολα από τα λάθη και τα παθήματά μας. Τα δημοσιονομικά ελλείμματα που συντηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα -και τα οποία δεν προέρχονται από σχεδιασμένες δράσεις για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, καθώς και της παραγωγικής υποδομής της οικονομίας- δημιουργούν πάντοτε, αργά ή γρήγορα, πολύ σοβαρά προβλήματα. Όλα τα παραπάνω φυσικά θα έπρεπε σήμερα να μας χτυπάνε δυνατά το καμπανάκι του κινδύνου στην Ελλάδα, κάτω από τις επικρατούσες οικονομικές συνθήκες. Το θέμα όμως είναι αν κι εμείς είμαστε διατεθημένοι να το ακούσουμε.
Αν και κάτι τέτοιο φαίνεται μάλλον χλωμό, δεδομένης της πρόσφατης πολιτικοοικονομικής συμπεριφοράς μας. Ή όπως θα έλεγε και η Θεανώ Φωτίου: "Δηλαδή με συγχωρείτε, απατεώνες είμαστε;" - Aν και, δυστυχώς για μας, τον τελευταίο καιρό η συμπεριφορά μας έχει καταστεί απόλυτα προβλέψιμη από το σύνολο των ευρωπαϊκών θεσμών και των διεθνών οργανισμών. Όπου να 'ναι λοιπόν θα φανεί κατά πού πάει το πράγμα όσον αφορά τα σημερινά οικονομικά μας "θέματα" και τις "κόκκινες" γραμμές μας. Μετά τις πρόσφατες μάλιστα πολιτικοοικονομικές ανακατατάξεις σε διεθνές επίπεδο (και από τις δυο μεριές του Ατλαντικού), ίσως η απάντηση να βρίσκεται ήδη προ των πυλών του "αδάμαστου" γαλατικού χωριού μας...