«Η προσωπικότητα του Ιωάννη Χατζηκυριακού»
Το 1811 η Σμύρνη υπήρξε η γενέτειρα ενός από τους μεγαλύτερους εθνικούς ευεργέτες της Ελλάδας, του Ιωάννη Χατζηκυριακού. Γόνος απλής οικογένειας νοικοκυραίων, ένας άνθρωπος αυτοδημιούργητος που εργάστηκε σκληρά και καρπός του μόχθου του ήταν η απόκτηση μιας πολύ μεγάλης περιουσίας.
Σε ηλικία δεκαέξι ετών αποδήμησε στη Σύρο και ασχολήθηκε με την κατασκευή και την πώληση ταμπάκου. Στα χρόνια του Όθωνα ήρθε στην Αθήνα και άνοιξε ταμπακοπωλείο στην οδό Αιόλου. Παντρεύτηκε την Μαριγώ, το γένος Δημητρίου Δημητρόπουλου ή Δοΐλα, έμειναν όμως άτεκνοι.
Απόλυτα αφοσιωμένος στη δουλειά του, η περιουσία του αυξανόταν διαρκώς παράλληλα με τις επενδύσεις του σε ομολογίες και τις προσόδους των ακινήτων που είχε αγοράσει σε κομβικά σημεία της Αθήνας. Έτσι, όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου πραγμάτωσε τον αγαθοεργό σκοπό του, ίδρυσε ένα ορφανοτροφείο θηλέων στον Πειραιά, σκοπό που είχε θέσει ως το όνειρο της ζωής του. Το 1884, ο 73χρονος Χατζηκυριακός αποσύρθηκε από το εμπόριο ορίζοντας διάδοχο στον εμπορικό του οίκο τον ανιψιό του Λεωνίδα Γ.Χατζηκυριακό. Για αυτό πλέον το 1896 στη διαθήκη του αναγράφεται ως «πρώην ταμβακοπώλης και νυν κτηματίας».
Ως συμπλήρωμα του έργου του αξίζει να σημειωθεί ότι το 1875 υπήρξε καθοριστική η επιρροή που άσκησε στη θεία του Ελένη Ζαννή (ή Τζάννη ή Τζάννε), να διαθέσει την περιουσία της στο «Άσυλο Απόρων και Ανεστίων Παίδων» που με πρωτοβουλία του δήμου μετονομάστηκε σε «Ζάννειο Ορφανοτροφείο Αρρένων». Νωρίτερα, το 1864 ο σύζυγός της, Νικήτας Τζάννης, εμποροκτηματίας γεννημένος στα Κύθηρα και κάτοικος Πειραιώς, είχε κληροδοτήσει την περιουσία του προς ίδρυση του δημοτικού νοσοκομείου Πειραιώς, μετέπειτα γνωστό ως «Τζάννειο Νοσοκομείο».
«Το Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα Παιδικής Προστασίας»
Η τελετή θεμελίωσης του κτιρίου του «Χατζηκυριακείου» πραγματοποιήθηκε στις 30 Απριλίου 1889 και ενώ οι εργασίες ξεκίνησαν ομαλά, ένα απρόβλεπτο γεγονός είχε ως αποτέλεσμα την απρόσμενη διακοπή τους. Ο κτηματίας Σ.Εφέσιος, ιδιοκτήτης του ακινήτου που συνόρευε με το κτίριο του Χατζηκυριακού, στη γωνία Κοραή και Σταδίου, κατέφυγε στα δικαστήρια, εγείροντας αγωγή περί μεσοτοιχίας. Έτσι ο Χατζηκυριακός ενεπλάκη σε έναν δικαστικό αγώνα, ευτυχώς όμως με αίσιο τέλος. Ο «θρίαμβος της φιλανθρωπίας» όπως πολύ εύστοχα χαρακτήρισε κάποτε η πειραϊκή εφημερίδα «Σφαίρα» το Χατζηκυριάκειο ίδρυμα, λίγο έλειψε να ακυρωθεί η υλοποίησή του λόγω δικαστικών αντιπαραθέσεων.
Το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο άρχισε να λειτουργεί το 1903 και είναι από τα παλαιότερα στην Ελλάδα αφού σήμερα μετρά πάνω από εκατό χρόνια προσφοράς στον εξαιρετικά ευαίσθητο τομέα, αυτόν της προστασίας της παιδικής ηλικίας. Μόνο τη φετινή χρονιά υποστηρίζει 130 παιδιά, 87 εκ των οποίων ζουν στο Χατζηκυριάκειο. Τα υπόλοιπα σπουδάζουν με τη βοήθεια του ιδρύματος στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πρέπει να σημειωθεί ότι το ίδρυμα δεν λαμβάνει καμία κρατική επιχορήγηση, ενώ αντίθετα του έχει επιβληθεί βαρύτατη φορολογία λόγω των πρόσφατων οικονομικών μέτρων σε συνδυασμό με το φόρο μεγάλης ακίνητης περιουσίας.
«Η διαθήκη του Χατζηκυριακού»
Ο Χατζηκυριακός με την υπ’ αριθμόν 28566/17.7.1896 δημόσια διαθήκη του διέθεσε ολόκληρη την περιουσία του, ύψους 1.488.850 χρυσών δραχμών της εποχής σε μετρητά, ομολογίες και ακίνητα, στο Ορφανοτροφείο. Μαζί με τα έξοδα οικοδόμησης του κτιρίου που ανήλθαν περίπου στις 550.000 δραχμές, η δωρεά του ξεπέρασε τις δύο εκατομμύρια χρυσές δραχμές. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι ο Χατζηκυριακός δεν ίδρυσε απλά ένα ορφανοτροφείο αλλά εξασφάλισε, με την οικονομική του αυτοτέλεια, τη διάρκειά του.
Ο Ιωάννης Χατζηκυριακός προφανώς είχε αίσθηση της κοινωνικής προσφοράς και πίστευε ότι ήταν προσωπικό του χρέος να βοηθήσει ολόκληρο το φτωχό ελληνικό κράτος. Στη διαθήκη του υπογραμμίζει τον εθνικό χαρακτήρα του ιδρύματος ορίζοντας ότι «το ορφανοτροφείον τούτο δεν ανήκει μόνον εις τον Δήμον Πειραιώς, αλλ’ εις ολόκληρον το ελληνικόν Έθνος». Προσδίδει δηλαδή πανελλήνιο, και όχι απλώς τοπικό, χαρακτήρα στο ίδρυμα. Θέτει όμως ως ρήτρα πως στο ορφανοτροφείο πρέπει να εισάγονται κατά προτίμηση τέσσερα ορφανά κορίτσια από την πατρίδα του τη Σμύρνη, τέσσερα από την πατρίδα της γυναίκας του την Τρίπολη, ενώ αποκλείει με ρητή διάταξη για δέκα χρόνια την εισαγωγή στο ορφανοτροφείο κοριτσιών από την Καλαμάτα, από την οποία καταγόταν ο αντίδικός του Εφέσιος και ο δικηγόρος του Γ.Μελισσουργός. Επίσης, το Χατζηκυριάκειο εξαιρούσε από τις τάξεις του όσων ορφανά οι γονείς δεν κατάγονταν από την ελεύθερη ή την υπόδουλη Ελλάδα, καθώς και τα ορφανά που δεν προέρχονταν από νόμιμους γάμους. Η παραπάνω προϋπόθεση εισαγωγής στο ίδρυμα δεν πρέπει να ξενίζει τον αναγνώστη καθότι ας μην ξεχνάμε πως την εποχή εκείνη η κοινωνία είχε άκρως συντηρητικές αντιλήψεις.
Όλοι οι Έλληνες πρέπει να είμαστε υπερήφανοι που στον τόπο μας υπήρξαν ευεργέτες σαν τον Ιωάννη Χατζή Κυριακό, οι οποίοι απλόχερα αφιέρωσαν τον πλούτο τους για να βοηθήσουν τους συντοπίτες τους. Ο Ιωάννης Χατζηκυριακός έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 87 ετών, στις 5 Αυγούστου του 1898. Αμέσως μετά την αναγγελία του θανάτου του το Δημοτικό Συμβούλιο εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο καθόρισε τριήμερο πειραϊκό πένθος προς τιμήν του. Η σορός του εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα με προσέλευση «πλήθους απείρου λαού πάσης κοινωνικής τάξης», η πόλη είχε διακοσμηθεί πένθιμα, ενώ ακόμα και οι φανοί των οδών από τις οποίες θα περνούσε η νεκρική πομπή είχαν καλυφθεί με μωβ υφάσματα σε ένδειξη βαθύτατης θλίψης για τον θάνατό του μεγάλου ευεργέτη.
Του Χρήστου Μπουτάτου*
* Επιχειρηματίας, αντιπρόεδρος Δ.Σ. της DMN A.E., κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στο Μάνατζμεντ και στη Στρατηγική Επιχειρήσεων από το LSE.