Τα πρώτα βήματα

Το έτος γέννησης του Απόστολου Αρσάκη τοποθετείται από τις περισσότερες πηγές στο 1790, ενώ κάποιες άλλες αναφέρουν το 1792. Σίγουρα γεννήθηκε στη Χοταχόβα (Hotovë) της Βόρειας Ηπείρου και, καθότι Βλάχοι στην καταγωγή, οι δικοί του από πολύ νωρίς μετακόμισαν οικογενειακώς στην Πρεμετή (σημερινή πόλη της Αλβανίας). Στις αρχές του 19ου αιώνα ο Απόστολος εστάλη στο Βουκουρέστι, στον εύπορο θείο του, Γεώργιο Αρσάκη, που διέμενε εκεί. Μέχρι το 1804 όμως ολόκληρη η οικογένεια εγκαταστάθηκε στη Βλαχία. Εκεί, ο πατέρας του Απόστολου, Κυριάκος Αρσάκης, ασχολήθηκε με το εμπόριο αποκτώντας κι αυτός σημαντική περιουσία.

Στο Βουκουρέστι ο Απόστολος έλαβε μαθήματα γενικής παιδείας από ιδιωτικούς δασκάλους. Έπειτα σπούδασε στη Βιέννη Αρχές της Φιλοσοφίας έχοντας ως δάσκαλο τον Νεόφυτο Δούκα, γνωστό έλληνα εκπαιδευτικό. Όταν αποφοίτησε, έγραψε βουκολικό ειδύλλιο σε αρχαία δωρική διάλεκτο κατά μίμηση του Θεοκρίτου. Το ειδύλλιο αυτό το αφιέρωσε στον Μέγα Ναπολέοντα με αφορμή τη γέννηση του υιού του και επιχειρώντας με αυτό να συγκινήσει τον αυτοκράτορα, ώστε να βοηθήσει στην απελευθέρωση των Ελλήνων από τους Τούρκους.

Το 1810 αποφάσισε να ασχοληθεί με την Ιατρική και εγγράφηκε στο πανεπιστήμιο της Χάλλης της Σαξωνίας. Μέσα σε δύο χρόνια αναγορεύτηκε διδάκτωρ Ιατρικής και Χειρουργικής. Σπουδαία επιστημονικά του έργα ήταν η διατριβή του «Περί του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού των ιχθύων» (1813) και ένα τμήμα του έργου «Έκθεσις συνοπτική της Ιατρικής Ιστορίας» που δημοσιεύτηκε στο ελληνικό Αυστριακό περιοδικό Ερμής ο Λόγιος.

Η οικογενειακή κατάσταση του Απόστολου Αρσάκη

Το 1814 ο Αρσάκης παντρεύτηκε την Αναστασία, κόρη του έλληνα μεγαλογιατρού της Βλαχίας, Κωνσταντίνου Δάρβαρι. Η Αναστασία Δάρβαρι πέθανε το 1833 έχοντας όμως προλάβει να κάνει τρία παιδιά με τον Αρσάκη: τον Γεώργιο, την Ελένη και την Ολυμπία. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως ο πρωτότοκος γιος αυτοκτόνησε το 1835, επειδή ο Αρσάκης του απαγόρευσε να παντρευτεί την κοπέλα που ερωτεύτηκε.

Η είσοδος στη διπλωματική υπηρεσία

Την περίοδο 1812-1818 ηγεμόνας της Βλαχίας είχε τοποθετηθεί από τον σουλτάνο Μαχμούτ Β΄ ο Ιωάννης Καρατζάς, ένας από τους αξιολογότερους Φαναριώτες στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Ο Αρσάκης υπηρέτησε ως ιδιαίτερος γραμματέας και προσωπικός ιατρός του Ι. Καρατζά. Πέραν της εξαιρετικής ευφυίας του, τα προσόντα του νεαρού Αρσάκη ήταν ήδη πάρα πολλά: διέθετε εκπληκτική γλωσσομάθεια καθώς χειριζόταν άπταιστα τα γαλλικά, τα γερμανικά, τα ελληνικά, τα τουρκικά, τα αλβανικά, τα ρουμανικά και τα λατινικά. Η μόρφωσή του ήταν αναγνωρισμένη με πτυχία μεγάλου κύρους και επίσης γνώριζε τα ευρωπαϊκά ήθη. Καθότι δεν υπήρξε ενεργό μέλος της Φιλικής Εταιρείας, ο επόμενος ηγεμόνας της Βλαχίας, Αλέξανδρος Γκίκας, όρισε κι αυτός τον Αρσάκη γραμματέα επικρατείας.

Το 1857 ο Αρσάκης εξελέγη βουλευτής και αγωνίστηκε υπέρ τού ηγεμόνα της Βλαχίας και Μολδαβίας, Αλεξάνδρου Κούζα. Την περίοδο 1857-1859 χρημάτισε μέλος της τετραμελούς επιτροπής για την ένωση της Βλαχίας και της Μολδαβίας, οι οποίες αποτέλεσαν κατόπιν τις Ηνωμένες Ρουμανικές Ηγεμονίες, με το όνομα «Ρουμανία». Αξίζει να σημειωθεί πως αυτή η τετραμελής επιτροπή επεξεργάστηκε νομοθετικά τη συνένωση των δύο ηγεμονιών. Έτσι, η δημιουργία της Ρουμανίας φέρει και την υπογραφή του Απόστολου Αρσάκη.

Στις 30 Απριλίου του 1861 σχηματίστηκε κυβέρνηση στην οποία διορίστηκε υπουργός Εξωτερικών. Στις 8 Ιουνίου του 1862 αντικατέστησε τον δολοφονημένο πρωθυπουργό και επικεφαλής του Συντηρητικού κόμματος, Barbu Catargiu. Στον πρωθυπουργικό θώκο παρέμεινε μέχρι τις 24 Ιουνίου του 1862. Κατά τα έτη 1862-1865, παραιτήθηκε από τα κυβερνητικά αξιώματα και παρέμεινε απλός βουλευτής. Το 1866, μετά την επανάσταση κατά του Αλεξάνδρου Κούζα, αποχώρησε από την ενεργό πολιτική δράση.

Η ιδεολογία του

Αναφορικά με την ένωση των Ρουμανικών Ηγεμονιών, ο Αρσάκης πίστευε στην αποφασιστική ενίσχυση των δεσμών μεταξύ Βλαχίας και Μολδαβίας, κι όχι σε μια απλή συνένωση. Ο Αρσάκης είχε ως παράδειγμα αυτό της Σουηδίας και της Νορβηγίας, που ενώ αποτελούσαν από τότε δύο διαφορετικά κρατίδια, από το 1815 μοιράζονταν τον ίδιο βασιλιά. Ο Απόστολος Αρσάκης απεχθανόταν τους κομμουνιστές επαναστάτες της εποχής του και εναντιώθηκε στο αίτημα των Φιλελευθέρων για την επιβολή του μέτρου της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Υποστήριζε πως οι χωρικοί αν και δεν διέθεταν γη, δεν θεωρούνταν ακτήμονες, αφού διαθέτουν τα ζώα, τα εργαλεία και προπαντός την εργασία, την οποία μάλιστα χαρακτήρισε ως «πρώτη, πιο ιερή και κατεξοχήν απαράγραπτη ιδιοκτησία του ανθρώπου». Θεωρούσε πως η αναγκαστική μεταβίβαση της κυριότητας κτημάτων στο κράτος, για να δοθεί κατόπιν στους καλλιεργητές, δεν θα ωφελούσε την τοπική κοινωνία καθώς αυτοί δεν ήταν εις θέση να κρατήσουν τα κτήματα αυτά. Όπως συνέβη εκ των υστέρων, οι περισσότεροι εξ αυτών θα τα παρατούσαν και θα πωλούσαν τα κτήματα σε εξευτελιστικά χαμηλή τιμή. Ο Αρσάκης το είχε προβλέψει και είχε δηλώσει πως για να έχει κάτι ο άνθρωπος και για να μπορέσει να το διατηρήσει, πρέπει να έχει προετοιμαστεί και να είναι ώριμος γι’ αυτό.

Εθνικός Ευεργέτης

Ο Απόστολος Αρσάκης αισθανόταν Έλληνας. Πολλές φορές έγραφε το όνομα και την ιδιότητά του στα ελληνικά. Ο ίδιος μάλιστα πολιτογραφήθηκε Έλλην το 1838 κατά την απογραφή του πληθυσμού της Βλαχίας. Συνέδραμε ποικιλοτρόπως στην αναγέννηση της Ελλάδας.

Ενίσχυσε σημαντικά την εκπαίδευση στην Ελλάδα, γενικώς. Υπήρξε ένας από τους βασικούς συντελεστές της προόδου του ιδρύματος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Με δικές του δαπάνες αποπερατώθηκε το Μέγαρο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας επί της οδού Πανεπιστημίου και τα χρήματα που στη συνέχεια παραχώρησε, την έκαναν να αναπτυχθεί και της άνοιξαν λαμπρές προοπτικές. Ο Αρσάκης είχε επίσης προικίσει στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία ένα ακίνητο και ένα οικόπεδο που διέθετε στην Κωνσταντινούπολη. Στο κτίριο που ανήγειρε στεγάστηκε Λύκειο Θηλέων, γόνων ευκατάστατων οικογενειών, που ονομάστηκε προς τιμήν του «Αρσάκειο». Για την πράξη φιλοπατρίας του αυτή, μάλιστα, η βασίλισσα Αμαλία αποφάσισε να τον τιμήσει με τον Σταυρό Ανωτέρων Ταξιαρχών του Τάγματος Αριστείας του Σωτήρος.

Ο Απόστολος Αρσάκης υπήρξε βαθιά θρησκευόμενος. Κατά τα μέσα Ιουνίου του 1837 συνέδραμε στον έρανο του Κωνσταντίνου Βέλιου για την ανέγερση ιερού ναού στη Νέα Πέλλα Λοκρίδος. Επίσης, μέσα στο Αρσάκειο φρόντισε να χτιστεί ιερός ναός της Αγίας Αναστασίας της Ρωμαίας, θέλοντας να τιμήσει τη σύζυγό του. Το 1845 στο χωριό Vedea (Παραϊπάνι) της θετής του πατρίδας ανήγειρε την εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα εις μνήμην του πρωτότοκου υιού του. Στο ίδιο χωριό είχε χτίσει κτίριο που στέγασε το δημοτικό σχολείο. Για ένα διάστημα, μάλιστα, το συγκεκριμένο χωριό έφερε το όνομα του εθνικού μας ευεργέτη. Στη δύση της ζωής του, ο Αρσάκης ανέγειρε με δικές του δαπάνες ένα ακόμη σχολείο στη γενέτειρά του, την Χοταχόβα της Ηπείρου.

Ο Απόστολος Αρσάκης υπήρξε αναμφισβήτητα ένας από τους σπουδαιότερους και ευφυέστερους σύγχρονους Έλληνες και οφείλουμε όλοι μας να γνωρίζουμε την ιστορία και το έργο του. Ελπίζω να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για κάθε Έλληνα που έχει τη δυνατότητα να προσφέρει στον πολυβασανισμένο αυτό τόπο.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΥΤΑΤΟΣ*

Ο κ. Μπουτάτος είναι Επιχειρηματίας, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. της DMN A.E., κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στο Μάνατζμεντ και στη Στρατηγική Επιχειρήσεων από το LSE.