«Βιογραφικά στοιχεία»
Ο Γεώργιος Ζαρίφης, ο μεγαλύτερος γιος του Γιάγκου (Ιωάννη) Ζαρίφη και της Ταρσή Καπλάνογλου, γεννήθηκε το 1807 στο Μέγα Ρεύμα του Βοσπόρου (τούρκ. Arnavutköy, δηλαδή Αρβανιτοχώρι), σημερινό προάστιο της Κωνσταντινούπολης. Ο πατέρας του όμως καταγόταν από τη νήσο Αλώνη (τούρκ. Paşalimanı, δηλαδή Πασά Λιμάνι) στη Θάλασσα του Μαρμαρά, ακριβώς απέναντι από το Μέγα Ρεύμα.
Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 ξέσπασε μεγάλος διωγμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και καθώς ο πατέρας του σχετιζόταν με τη Φιλική Εταιρεία, αποδήμησε οικογενειακώς στην Οδησσό προκειμένου να ξεφύγουν από την οθωμανική οργή. Κατά την σχεδόν δεκάχρονη παραμονή τους στη Ρωσία, ο Ιωάννης Ζαρίφης, γνωρίστηκε με πολλούς αξιωματούχους του τσάρου, αλλά και με τον ίδιο τον υπουργό εξωτερικών, τον Ιωάννη Καποδίστρια. Αποτέλεσμα των γνωριμιών αυτών ήταν ο πρωτότοκος γιος της οικογένειας να πετύχει μια υποτροφία εκ μέρους του τσάρου στο φημισμένο γαλλικό λύκειο Ρισελιέ, χάρη στην οποία ο Γεώργιος σπούδασε εκεί ως υπότροφος. Έτσι ο Γεώργιος έμαθε τέσσερις γλώσσες: ελληνικά, τούρκικα, γαλλικά και ρώσικα.
Το 1830 ο ετερόχθων Γεώργιος κατήλθε στην Ελλάδα και διορίστηκε επί Καποδίστρια γραμματέας της διοικήσεως Καρύταινας του νομού Αρκαδίας. Η αντιπάθεια όμως, των αυτοχθόνων Ελλήνων συνετέλεσε στην επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη αμέσως μετά το θάνατο του Καποδίστρια το 1831.
«Επιχειρηματικές δραστηριότητες»
Στην Κωνσταντινούπολη αρχικά προσελήφθη υπάλληλος στο εμπορικό κατάστημα του Στέφανου Ζαφειρόπουλου που εισήγε σιτηρά και άλευρα από τη Ρουμανία. Μέσα σε δύο χρόνια η επωνυμία της επιχείρησης μεταβλήθηκε σε «Ζαφειρόπουλος & Ζαρίφης» αφού παντρεύτηκε την Ελένη Ζαφειροπούλου, κόρη του συνεταίρου του. Τα κέρδη της επιχείρησης αυξήθηκαν τόσο πολύ, ώστε από τα μέσα του 19ου αιώνα, οι δραστηριότητές της επεκτάθηκαν και σε τραπεζικές εργασίες. Μετά το θάνατο του Ζαφειρόπουλου το 1860, υπό την ευφυή διεύθυνση του Γ. Ζαρίφη, η επιχείρηση γιγαντώθηκε και οι χρηματοπιστωτικές εργασίες πολλαπλασιάστηκαν.
Εν συνεχεία, ο Γεώργιος Ζαρίφης ίδρυσε σημαντική ιδιωτική εμπορική τράπεζα, η οποία ανέλαβε τη διαχείριση του τουρκικού χρέους, και γρήγορα εξελίχτηκε σε μία από τις σημαντικότερες της Τουρκίας. Χαρακτηριστική είναι η εμπλοκή του στο θέμα του Οθωμανικού Χρέους, το οποίο μετά από τετραετή προσωπική του προσπάθεια (1875-1879), επιλύθηκε αίσια για το οθωμανικό κράτος. Έτσι, επετεύχθη η έκδοση του αυτοκρατορικού διατάγματος της 10/22 Νοεμβρίου 1879, με το οποίο η τουρκική κυβέρνηση παραχωρούσε στον τραπεζικό του όμιλο επί μία δεκαετία την είσπραξη διάφορων φόρων. Άλλωστε, η πολιτική σταθεροποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας συνέφερε τις οικονομικές θέσεις των Ελλήνων τραπεζιτών του Γαλατά. Ο Γεώργιος Ζαρίφης κράτησε την ελληνική του υπηκοότητα, παρά τις δελεαστικές προτάσεις του Σουλτάνου να γίνει «ραγιάς», με αντάλλαγμα υψηλά αξιώματα.
Παράλληλα, ο Γεώργιος Ζαρίφης συμμετείχε στην ίδρυση πολλών τραπεζικών καταστημάτων, άλλων μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και άλλων στον ελλαδικό χώρο (Γενική Πιστωτική, Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως, κ.ά.). Το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής του δύναμης όμως είχε επενδυθεί στην Τράπεζα Κωνσταντινουπόλεως, της οποίας υπήρξε Πρόεδρος και μεγαλομέτοχος. Καταστήματα της τράπεζας αυτής υπήρχαν, εκτός φυσικά από την Κωνσταντινούπολη, στην οδό Σταδίου στην Αθήνα, στο Λονδίνο (19, Great Winchester Street) και στο Παρίσι (13, rue Lafayette).
Μαζί με άλλους Έλληνες τραπεζίτες πρωτοστάτησε στην επιβολή του πρώτου Διεθνή Οικονομικού Ελέγχου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία υπέρ των Ελλήνων και ξένων πιστωτών, εξαιτίας του επικίνδυνου οθωμανικού δημοσίου χρέους. Προς συμψηφισμό διαφόρων χρεών της οθωμανικής κυβέρνησης προς τον τραπεζικό του όμιλο, απέκτησε τεράστιες προσοδοφόρες εκτάσεις στη Μεσοποταμία, όπως το αχανές κτήμα του Μπελέντ-Ρουζ. Συνέπεια αυτού ήταν ο Γεώργιος Ζαρίφης να γίνει κυριολεκτικά πάμπλουτος κατά την τελευταία δεκαετία της ζωής του και ο πλουσιότερος άνθρωπος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Ο οικονομικός εκείνος έλεγχος που επιβλήθηκε τελικά τον Ιούλιο του 1888, έπαυσε να ισχύει το 1923 με μονομερή απόφαση του Κεμάλ Ατατούρκ και της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης.
Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι ο Γεώργιος Ζαρίφης είχε τοποθετήσει δικούς του ανθρώπους σε όλα τα νευραλγικά πόστα της επιχειρηματικής του αυτοκρατορίας, ελέγχοντας άμεσα τα εμπορικά του κέντρα στο εξωτερικό. Ο αδελφός του, Μιχαήλ, είχε αναλάβει το υποκατάστημα της τράπεζας του στο Λονδίνο. Ο αδελφός του, Αλέξανδρος, ασχολούνταν με το εμπόριο σιτηρών στην Οδησσό. Ο πρωτότοκος γιος του, Λεωνίδας, εκμεταλλευόταν το κτήμα Μπελέντ Ρουζ στη Μεσοποταμία. Ο δευτερότοκος γιος του, Περικλής, ανέλαβε τον εμπορικό του οίκο «Ζαρίφης & Υιοί» στη Μασσαλία. Ο Οδυσσέας Νεγρεπόντη, σύζυγος της κόρης του Σοφίας, δραστηριοποιούταν στο Βουκουρέστι κοκ.
Οικονομικά, ο Γεώργιος Ζαρίφης υπήρξε ο ισχυρότερος τραπεζίτης από όλους τους Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς διαχειριζόταν την περιουσία όλης της οικογένειας, μιας από τις μεγαλύτερες περιουσίες της εποχής του. Δικαίως του αποδόθηκε το προσωνύμιο «Rothschild της Ανατολής». Δεν υπήρχε οικονομική συμφωνία που να μην ζητούσαν οι υπόλοιποι τραπεζίτες του Γαλατά τη γνώμη αυτού του σπουδαίου «χρηματιστικού πατριάρχη». Θεωρήθηκε μέντορας των τραπεζιτών του Γαλατά, επειδή ήταν εξαιρετικά πλούσιος και εξαιρετικά έντιμος, και δεν φοβόντουσαν οι υπόλοιποι τραπεζίτες μήπως τους εκμεταλλευτεί.
«Φιλανθρωπικό έργο»
Ο Ζαρίφης δεν ήταν στυγνός κεφαλαιοκράτης, αλλά επιδόθηκε με γενναιοδωρία προς τους εθνικούς εκπαιδευτικούς σκοπούς, αποδεικνύοντας περίτρανα πως το χρήμα αποτελεί μέσον και όχι σκοπό. Επί σαράντα και πλέον χρόνια διέθετε συνεχώς χρηματικά ποσά για την ίδρυση και διατήρηση σχολείων, υποτροφίες απόρων φοιτητών και άλλους φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Το 1865 σε επίσκεψή του στην Προύσα, διαπίστωσε πως κανένας Έλληνας δεν μιλούσε ελληνικά, έτσι προσφέρθηκε να κτίσει δύο σχολεία, ένα αρρένων και ένα θηλέων. Υποσχέθηκε μάλιστα και ένα Γυμνάσιο, εφόσον μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια τα παιδιά μιλούσαν ελληνικά. Πρόσφερε μεγάλα χρηματικά ποσά στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, σε ελληνικά νοσοκομεία και ορφανοτροφεία. Άλλωστε, το εντυπωσιακό κτίριο της Μεγάλης του Γένους Σχολής στο Φανάρι οικοδομήθηκε σχεδόν αποκλειστικά από χορηγία του, ενώ με έξοδα της οικογενείας του ανακατασκευάστηκε το 1896 η Θεολογική Σχολή της Χάλκης στα Πριγκηπονήσια που είχε καταστραφεί από το μεγάλο σεισμό του 1894.
Το σημαντικότερο όμως ευεργετικό του έργο, εκτός των σχολείων της Προύσας, ήταν τα Ζαρίφεια Διδασκαλεία Φιλιππούπολης στη Βουλγαρία και Θεραπειάς στην Κωνσταντινούπολη, που για τη συντήρηση τους χορηγούσε χίλιες χρυσές λίρες κάθε χρόνο. Τα Ζαρίφεια Διδασκαλεία της Φιλιππούπολης λειτουργούν σήμερα στην Αλεξανδρούπολη (Ζαρίφειος Παιδαγωγική Ακαδημία).
Ο Ζαρίφης απεβίωσε πιθανότατα από υπερκόπωση στις 27 Μαρτίου 1884 και η είδηση του θανάτου του συγκλόνισε ολόκληρο τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας και Θράκης, αλλά και της Υψηλής Πύλης. Μάλιστα, κατά την ημέρα της κηδείας του, όλα τα γραφεία της Υψηλής Πύλης ήταν κλειστά ως εκδήλωση πένθους του Σουλτάνου!
Ο γιος του, Λεωνίδας (1840-1923), αλλά και ο εγγονός του, Κωνσταντίνος (1891-1979), δαπάνησαν μεγάλα χρηματικά ποσά για την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών του ελληνικού κράτους και διακρίθηκαν για τη φιλανθρωπική τους δραστηριότητα. Ο Κωνσταντίνος Λ.Ζαρίφης ίδρυσε την τράπεζα «Ζαρίφης – Ευγενίδης & ΣΙΑ» (1922-1937) και υπήρξε Βουλευτής Αθηνών με το Κόμμα των Φιλελευθέρων στην Γ’ Αναθεωρητική Βουλή το 1936.
* Επιχειρηματίας, αντιπρόεδρος Δ.Σ. της DMN A.E., κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στο Μάνατζμεντ και στη Στρατηγική Επιχειρήσεων από το LSE.