Η ανάκαμψη είναι δικαιολογία για εφησυχασμό, σύμφωνα με τους Financial Times, καθώς η πραγματική κατά κεφαλήν παραγωγή της ευρωζώνης έχει πληγεί σε βάθος χρόνου. Η ανάκαμψη είναι περισσότερο μια ευκαιρία για μεταρρυθμίσεις, τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο ευρωζώνης. Το ερώτημα είναι ποιες μεταρρυθμίσεις θα επιλέξουν.
Φέτος, το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ της ευρωζώνης θα ξεπεράσει επιτέλους το επίπεδο του 2007. Από το 2013, η κατά κεφαλήν παραγωγή της ευρωζώνης αυξάνεται σε μεγάλο βαθμό με τον ίδιο ρυθμό με τις ΗΠΑ. Κύρια εξήγηση γι’ αυτή την αλλαγή, πέραν των συνηθισμένων κυκλικών δυνάμεων, έχει σταθεί η αποφασιστικότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, υπό τον Μάριο Ντράγκι, να κάνει σωστά τη δουλειά της (βλ. διαγράμματα).
Μια καθοριστική στιγμή ήταν η δήλωση του κ. Ντράγκι, τον Ιούλιο του 2012, σε μια περίοδο κρίσης στις αγορές κυβερνητικού χρέους, ότι: «Στο πλαίσιο της εντολής μας, η ΕΚΤ είναι έτοιμη να κάνει οτιδήποτε χρειαστεί για να διατηρήσει το ευρώ. Και πιστέψτε με, αυτό θα είναι αρκετό».
Είχε δίκιο. Η ανακοίνωση του προγράμματος Outright Monetary Transactions (OMT) της ΕΚΤ τον Αύγουστο του 2012, μετέτρεψε την υπόσχεσή του σε πολιτική. Αυτό άλλαξε την άποψη της αγοράς και πίεσε πτωτικά τις αυξημένες αποδόσεις των ιταλικών και των ισπανικών κυβερνητικών ομολόγων. Η ΕΚΤ μείωσε τα επιτόκια και, το 2015, ξεκίνησε και το πρόγραμμα αγορών ομολόγων.
Άλλα βήματα περιλαμβάνουν τη δημιουργία του EFSF και του μόνιμου διαδόχου του, του ESM, προγράμματα στήριξης σε χώρες που έχουν πληγεί από την κρίση, τέσσερα από τα οποία -εκείνα της Κύπρου, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας- έχουν αυτή τη στιγμή ολοκληρωθεί επιτυχώς. Επίσης περιλαμβάνουν την αποφασιστικότητα χωρών που έχουν πληγεί από την κρίση, να κάνουν ό,τι είναι απαραίτητο για να μείνουν στην ευρωζώνη, τη δημιουργία του SSM για τις τράπεζες, καθώς και βήματα προς μια τραπεζική ένωση και μια ένωση αγορών κεφαλαίου. Ό,τι λάθη κι αν έγιναν στη δημιουργία και τη λειτουργία της ευρωζώνης, τα μέλη έχουν δείξει πως είναι μακράν πιο αποφασισμένα να την κρατήσουν στη ζωή απ’ ότι περίμεναν οι εκτός της ευρωζώνης, ιδιαίτερα η Βρετανία και οι ΗΠΑ.
Κι όμως, προκλήσεις παραμένουν. Στην πιο πρόσφατη ανάλυσή του για την ευρωζώνη, το ΔΝΤ σημειώνει ότι: «Η κρίση των ετών 2007-2008 σηματοδοτεί το τέλος της τάσης σύγκλισης και την έναρξη μιας τάσης απόκλισης, η οποία διορθώνεται πολύ αργά».
Πράγματι, κάποιες χώρες που υπέφεραν από την κρίση έχουν επιδείξει δραματική ανάκαμψη, ιδιαίτερα η Ιρλανδία. Το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Πορτογαλίας και της Ισπανίας έχει, επίσης, επιστρέψει εκεί που ήταν το 2007. Ωστόσο η Γερμανία έχει καταγράψει άνοδο 20% σε σύγκριση με την Ιταλία την τελευταία δεκαετία. Το ελληνικό πραγματικό ΑΕΠ είναι ακόμη παραπάνω από 20% χαμηλότερο απ’ ότι ήταν το 2007. Η ανεργία επίσης παραμένει αυξημένη στην Ελλάδα, στην Ισπανία και, σε μικρότερο βαθμό, στην Ιταλία.
Ακόμη, το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος παραμένουν υψηλά σε πολλές χώρες. Βοηθάει, επομένως, που η ανάπτυξη του ονομαστικού ΑΕΠ είναι αυτή τη στιγμή υψηλότερη από την απόδοση των κυβερνητικών ομολόγων, ακόμη και στην Ιταλία. Εν μέρει διότι το χρέος πλεονάζει, αλλά και γιατί η υπομονή του κόσμου έχει υποχωρήσει και το περιθώριο για πολιτικούς ελιγμούς είναι περιορισμένο, άλλη μια ανατάραξη θα μπορούσε να ήταν καταστροφή. Αυτή η ανάκαμψη πρέπει να κρατήσει.
Άρα η ΕΚΤ δεν πρέπει να συσφίξει πρόωρα την πολιτική. Εξάλλου, ο δομικός πληθωρισμός είναι κάτω του 2% από το 2008. Η δημοσιονομική πολιτική θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιηθεί όπου υπάρχει περιθώριο, ιδιαίτερα στη Γερμανία. Οι πιο αδύναμες οικονομίες θα πρέπει να προχωρήσουν δυναμικά με φιλικές στην ανάπτυξη και την απασχόληση μεταρρυθμίσεις.
Τι γίνεται, έπειτα, με τις μεταρρυθμίσεις της ευρωζώνης; Από τους FT αμφισβητείται η σοφία και η εφαρμοσιμότητα των προτάσεων του Εμανουέλ Μακρόν, ιδιαίτερα των ιδεών του για μια σημαντικά πιο βαθιά δημοσιονομική ολοκλήρωση. Τα αποτελέσματα των γερμανικών εκλογών θα πρέπει, επιπλέον, να καθιστούν την μετατόπιση προς κάτι τέτοιο, μακράν πιο δύσκολη. Η τραπεζική ένωση πράγματι χρειάζεται δημοσιονομική στήριξη για ασφάλιση των καταθέσεων. Αλλά ίσως η δημοσιονομική ολοκλήρωση να μπορεί να φτάσει μόνο ως εκεί.
Είναι κρίσιμο η ευρωζώνη να μην επιβιώσει απλώς, όπως κάνει προς το παρόν, αλλά να ακμάσει, οικονομικά και επομένως πολιτικά, καταλήγουν οι FT. Άρα η περίοδος της ανάκαμψης συνιστά μια ευκαιρία ώστε τα μέλη να προωθήσουν δυναμικά μεταρρυθμίσεις, τόσο μεμονωμένα όσο και συλλογικά. Αν αποτύχουν, ακόμη χειρότερες κρίσεις μπορεί να έρθουν.