Ο Ερντογάν πρόκειται να έρθει αντιμέτωπος με εκλογές το 2023, όταν και γιορτάζεται η εκατονταετία της Τουρκικής Δημοκρατίας. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η υποστήριξή του έχει υποχωρήσει τα τελευταία τρία χρόνια, έπειτα από μια νομισματική κρίση, απότομη ύφεση και πανδημία.

Το κόμμα του Ερντογάν (AKP) παραμένει, ωστόσο, δημοφιλές, με ισχυρή βάση μεταξύ των συντηρητικών αγροτικών και εργατικών τάξεων. Θα αντέξει;

Φέτος, η οικονομική ανάπτυξη σημείωσε ανοδική πορεία, αφού η Τουρκία ήταν μία από τις λίγες χώρες που δεν έφτασαν σε συρρίκνωση του ΑΕΠ τους το 2020. Ωστόσο, η ζημιά των τελευταίων ετών περιλαμβάνει επιστροφή του πληθωρισμού στο 20% ή και παραπάνω σε τρόφιμα και άλλα βασικά αγαθά.

«Αν κοιτάξετε τις δημοσκοπήσεις του Προέδρου Ερντογάν από κοινού με το δύσκολο οικονομικό σκηνικό, είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς πραγματικά τις συνθήκες τους επόμενους 12 μήνες, για να πιστέψει ότι οι εκλογές θα είναι ευνοϊκές», δήλωσε ο Ντάγκλας Γουίνσλοου, διευθυντής πιστοληπτικής αξιολόγησης ευρωπαϊκών κρατών της Fitch.

Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι περισσότεροι από 1,5 εκατομμύρια Τούρκοι βρέθηκαν κάτω από το όριο της φτώχειας πέρυσι.

Και ο δείκτης Gini για έσοδα και κατανομή πλούτου υποδεικνύει ότι η ανισότητα έχει αυξηθεί από το 2011, ενώ επιταχύνθηκε από το 2013, γεγονός που εξάλειψε τα μεγάλα κέρδη που σημειώθηκαν μεταξύ 2006-2010, κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του Ερντογάν.

Μια δεκαετία ευημερίας

Ο μακροβιότερος ηγέτης της σύγχρονης Τουρκίας και το «νεογνό» κόμμα AKP κέρδισαν την εξουσία το 2002 μετά τη χειρότερη πτώση από τη δεκαετία του 1970, με την υπόσχεση ότι θα σπάσει η αλυσίδα της κακοδιαχείρισης και της ύφεσης που μάστιζαν τους Τούρκους από καιρό, εν αναμονή μιας καλύτερης ζωής.

Ο, τότε πρωθυπουργός, Ερντογάν αξιοποίησε την οικονομική ανάκαμψη από κοινού με έναν διπλωματικό άξονα προς τη Δύση προκειμένου να φέρει μια δεκαετία ευημερίας.

Η φτώχεια και η ανεργία μειώθηκαν. Ο πληθωρισμός που ήταν τριψήφιος την προηγούμενη δεκαετία άγγιξε το 5%, ενώ η  τουρκική λίρα ενισχύθηκε για ντόπιους και ξένους.

Ο Ερντογάν φαινόταν ανέγγιχτος.

Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν το 2013, όταν πρωτοφανείς αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες σάρωσαν την Τουρκία και οι αναδυόμενες αγορές παγκοσμίως είδαν μια οδυνηρή οικονομική έξοδο καθώς οι μεγαλύτερες οικονομίες ενισχύονταν.

Το 2013 ήταν, επίσης, ένα σημάδι για ξένες επενδύσεις, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά δεδομένα για τα ομόλογα και το Turkey Data Monitor. Η αξία της λίρας έκτοτε έπεσε, καταστρέφοντας την παγκόσμια αγοραστική δύναμη των Τούρκων.

Καταστολή και Απομόνωση

Ο Ερντογάν συγκλόνισε πολλούς όταν η κυβέρνησή του διέκοψε τις διαμαρτυρίες του 2013 που ξεκίνησαν στο πάρκο Γκεζί της Κωνσταντινούπολης.

Η καταστολή «κρυσταλλώνει το AKP ως το νέο καθεστώς και έδειξε ότι πλημμυρίδα ανθρώπων στρεφόταν εναντίον τους», δήλωσε ο Ates Altinordu, επίκουρος καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Sabanci.

Η απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016 προκάλεσε τότε μια σκληρή κατάσταση έκτακτης ανάγκης, που κατά τους αναλυτές οδήγησε την οικονομική ευημερία των Τούρκων προς το Νότο.

«Από το 2013, το ΑΚΡ και ο Ερντογάν έχουν προχωρήσει σε περαιτέρω αύξηση του αυταρχισμού, ο οποίος πιθανότατα πλήττει την οικονομία με διάφορους τρόπους», δήλωσε ο Altinordu. «Μπήκαν σε έναν πιο απομονωμένο και συγκεντρωτικό τρόπο λήψης αποφάσεων, με λιγότερη ελευθερία στα μέσα ενημέρωσης. Έτσι, πιθανότατα καταλήγει κανείς να κάνει περισσότερα λάθη πολιτικής, χάνει την ανταπόκριση και υπάρχει πολύ περισσότερο περιθώριο για διαφθορά».

Εκλογική Βάση

Άλλοι βασικοί δείκτες, όπως η υγειονομική περίθαλψη, παραμένουν ισχυροί μετά την τρομερή βελτίωσή τους από την ανάληψη καθηκόντων από τον Ερντογάν το 2003.

Καθώς η λιτότητα επιβλήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου 2001-2, ο Ερντογάν υιοθέτησε πολιτικές ελεύθερης αγοράς που απαιτούνται για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κεντρικό στόχο του AKP τότε.

Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση 2008-9 έπληξε την Τουρκία, αλλά έφερε, επίσης, τη βιασύνη επενδυτών που αναζητούσαν αποδοτικότητα σε αναδυόμενες αγορές.

Η φτηνή ξένη πίστωση βοήθησε στην οικονομική άνθηση, η οποία ενισχύθηκε και από τις κατασκευές που βοήθησε το AKP να κερδίσει οκτώ συνεχόμενες εθνικές εκλογές.

Ο Ερντογάν έχει μια «βάση λατρευτών και πιστών υποστηρικτών (επειδή) οι πολίτες απολάμβαναν αισθητά καλύτερο βιοτικό επίπεδο από ότι στους Κεμαλιστές για το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα», σημειωνόταν σε έκθεση του The Washington Institute.

Επιπλέον, πριν από την εξουσία του Ερντογάν το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας της Τουρκίας ήταν συγκρίσιμο με το προπολεμικό της Συρίας, ενώ τώρα είναι παρόμοιο με αυτό της Ισπανίας.

Οικονομικές και Πολιτικές Πιέσεις

Ωστόσο, άλλοι δείκτες ευημερίας άρχισαν να «τρίζουν» το 2013, όταν η αμερικανική Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ έδειξε ότι ενδέχεται να αρχίσει να αφαιρεί τα κεφάλαια κινήτρων από τις αναδυόμενες αγορές.

Στη συνέχεια, οι πολιτικές πιέσεις εντατικοποιήθηκαν καθώς ο Ερντογάν στράφηκε σε συμμάχους με εθνικιστικές τάσεις και αργότερα κέρδισε δημοψήφισμα για την υιοθέτηση ενός προεδρικού συστήματος που συγκέντρωσε την εξουσία στο παλάτι του.

Ορισμένοι βασικοί οικονομικοί αξιωματούχοι εγκατέλειψαν το AKP, ως αντίθεση με τον τρόπο που καταλαμβάνει την εξουσία του. Σύμφωνα με τους αναλυτές, στη συνέχεια άρχισαν να εμφανίζονται ρωγμές στις πολιτικές του, συμπεριλαμβανομένης της πίεσης στην κεντρική τράπεζα για μείωση των επιτοκίων, ακόμη και όταν η λίρα βρέθηκε σε κρίση το 2018.

Το νόμισμα έχει πέσει στο 75% της αξίας του έναντι του δολαρίου από το 2013, περισσότερο από το μισό τα τελευταία τρία χρόνια. Πολλοί Τούρκοι επιλέγουν τώρα να διασφαλίσουν τον πλούτο τους σε ξένα νομίσματα.

«Από πολιτικής πλευράς, από το 2013, υπάρχει η αίσθηση ότι η Τουρκία και η Δύση έχουν διαχωριστεί», δήλωσε ο Ρότζερ Κέλι, επικεφαλής περιφερειακός οικονομολόγος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης.

«Ναι, έχουμε δει μια επιδείνωση από το 2013, αλλά πρέπει να το δούμε στο πλαίσιο των θετικών βημάτων που συνέβησαν πριν από αυτό».