Κυριάκος Καραΐσκος εκδότης, Εκδόσεις Διάπλαση
Δώστε μου ένα μικρό βιογραφικό του εκδοτικού οίκου σας.
Το πρώτο βιβλίο εκδόθηκε το 2002, μέσα από ένα βιβλιοπωλείο με παιδικά βιβλία που διατηρούσα τότε, αλλά η πιο συστηματική παραγωγή ξεκίνησε μετά το 2006.
Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το παιδικό βιβλίο;Ήταν ο χώρος που ήξερα καλύτερα, επειδή υπήρξα βιβλιοπώλης στο μοναδικό ίσως παιδικό βιβλιοπωλείο που υπήρχε τότε στην Ελλάδα.
Ποιες δυσκολίες έχετε αντιμετωπίσει μέχρι τώρα;Οι μεγαλύτερες δυσκολίες προέρχονται από τα βιβλιοπωλεία και οφείλονται στο καθεστώς συνεργασίας που έχει παγιωθεί εδώ και πολλές δεκαετίες. Ενώ σε όλα τα είδη εμπορίου προπληρώνεις τα εμπορεύματα πριν έρθουν στο μαγαζί σου, εμείς είμαστε ο μόνος κλάδος που πληρωνόμαστε ανάλογα με την διάθεση του βιβλιοπώλη. Πληρωνόμαστε έναντι, δηλαδή με μικρά ποσά κάθε μήνα (τα οποία δίνουν αν θέλουν), με παρακαταθήκη και με επιστροφές. Που σημαίνει, αντί να μας δώσουν χρήματα, μας επιστρέφουν βιβλία. Τα τελευταία χρόνια, με το άνοιγμα πολλών εκδοτικών που παραδίδουν το προϊόν τους χωρίς όρους προκειμένου να μπουν στην αγορά, αυτή η πρακτική δυστυχώς επεκτείνεται.Τι πιστεύετε για το μέλλον του παιδικού βιβλίου; Υπάρχουν νέες τάσεις;Υπάρχει υπερπαραγωγή παιδικών βιβλίων, τα οποία δεν μπορούν να απορροφηθούν από την αγορά, η οποία στην Ελλάδα είναι μικρή. Παρότι η παραγωγή είναι μεγάλη, η ποιότητα διαρκώς φθίνει. Έχω την αίσθηση πως το κριτήριο για να εκδοθεί ένα βιβλίο τα τελευταία χρόνια δεν είναι η ποιότητα του κειμένου, αλλά η ικανότητα του συγγραφέα να προωθήσει το έργο του ο ίδιος μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αλλά και με προσωπικές γνωριμίες. Αυτό ισχύει για τα βιβλία Ελλήνων συγγραφέων.Ευτυχώς κυκλοφορούν και αρκετά βιβλία από ξένους συγγραφείς, που συνήθως είναι υψηλής ποιότητας, τόσο από πλευράς κειμένου όσο και εικονογράφησης. Έτσι, οι νέες τάσεις παρατηρούνται κυρίως σε βιβλία που έρχονται από το εξωτερικό, και όχι στην ελληνική βιβλιοπαραγωγή, η οποία ανακυκλώνει τα ίδια θέματα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο εδώ και πολλά χρόνια.
Ένα δικό σας σχόλιο;
Παρατηρώ ότι η ελληνική κοινωνία δυστυχώς συντηρητικοποιείται. Βλέπουμε βιβλία που διαχειρίζονται με πολύ έξυπνο τρόπο πρωτότυπα θέματα, αλλά που στην Ελλάδα δεν θα είχαν καμιά τύχη, και όσες φορές επιλέγουμε να βγάλουμε κάποιο από αυτά το αποτέλεσμα είναι αποκαρδιωτικό. Στην Ελλάδα, με την κατεύθυνση που δίνουν οι εκπαιδευτικοί, τα βιβλία συνήθως κουνάνε το δάχτυλο, χωρίς να αφήνουν περιθώρια για κάτι πιο φρέσκο και διαφορετικό.
Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος εκδότης και CEO, Εκδόσεις Διόπτρα
Δώστε μου ένα μικρό βιογραφικό του εκδοτικού οίκου σας
Οι Εκδόσεις Διόπτρα κατέχουν μία από τις πρώτες θέσεις ανάμεσα στους εκδοτικούς οίκους της ελληνικής αγοράς. Η εταιρεία μας ιδρύθηκε το 1978 με εκδόσεις τίτλων στις κατηγορίες: Διατροφή και Υγεία, Προσωπική Ανάπτυξη, Ψυχολογία, Πνευματική Αναζήτηση. Με την πάροδο του χρόνου οι κατηγορίες εμπλουτίστηκαν και οι Εκδόσεις Διόπτρα επεκτάθηκαν στην Ελληνική και Ξένη Πεζογραφία, στη Γονική Φροντίδα, στο Αστυνομικό Μυθιστόρημα, στην Παιδική Πεζογραφία, στη Μαγειρική αλλά και στα βιβλία για παιδιά.
Αποστολή μας είναι η έκδοση ποιοτικών, χρήσιμων αλλά ταυτόχρονα και ψυχαγωγικών βιβλίων, τίτλων που αφήνουν πάντοτε στον αναγνώστη την αίσθηση ότι «κάτι έχει αλλάξει μέσα του». Το όραμά μας είναι να παραμείνουμε στην καρδιά των αναγνωστών και βιβλιοπωλών ως ο εκδοτικός οίκος που εκδίδει διαχρονικά βιβλία αλλά ταυτόχρονα επιτυχημένα και εμπορικά.
Το ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον εκδοτικό μας οίκο. Η συνεχής ενημέρωση και εκπαίδευση είναι από τις βασικότερες προτεραιότητές μας καθώς συμβάλουν τα μέγιστα στο να κατακτήσει η εταιρεία περίοπτη θέση στην ελληνική αγορά κερδίζοντας το σεβασμό τόσο του αναγνωστικού κοινού, όσο και των υπόλοιπων εκδοτικών οργανισμών αλλά και βιβλιοπωλών. Η άμεση και φιλική εξυπηρέτηση του πελάτη προσδιορίζει τη φιλοσοφία του εκδοτικού μας οίκου ο οποίος επιβραβεύει και προάγει την ομαδικότητα, την καινοτομία και την ανάπτυξη των πρωτοβουλιών. Αξιοποιώντας διαρκώς τεχνολογίες αιχμής (συστήματα παραγγελιοληψίας με tablet PCs, CRM & Business Intelligence) ακολουθούμε την πορεία της αγοράς κι είμαστε μπροστά στις εξελίξεις του κλάδου. Εμπλουτίζουμε συνεχώς τον κατάλογο των βιβλίων μας με τίτλους που κερδίζουν διακρίσεις και βραβεία και γίνονται γενικότερα μεγάλες εμπορικές επιτυχίες.
Ο στρατηγικός σχεδιασμός των εκδόσεων Διόπτρα κινείται στα πλαίσια της επιλεκτικής επέκτασης σε διαφορετικές κατηγορίες βιβλίων με γνώμονα τη διατήρηση της φιλοσοφίας και αποστολής της.
Συνεχίζουμε να αγαπάμε το βιβλίο και να δουλεύουμε γι’ αυτό με το ίδιο πάθος και την ίδια αφοσίωση που είχαμε όταν ξεκινήσαμε.
Το moto μας: Βιβλία με Θέα τη Ζωή…
Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το παιδικό βιβλίο;
Ζούμε σε μια πολυσύνθετη κοινωνία που πλέον τα παιδιά «έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα». Η νέα γενιά «αναπνέει» σχεδόν μόνο μέσα από την τεχνολογία και χρειάζονται όσο ποτέ άλλοτε πρότυπα παιδείας και πολιτισμού. Για αυτόν τον λόγο, η Διόπτρα αποφάσισε τα τελευταία πέντε χρόνια να επεκταθεί και στον χώρο του παιδικού βιβλίου, θέλοντας να διαμορφώσει τους μελλοντικούς πολίτες του κόσμου. Τα παιδιά πρέπει να έχουν κριτική σκέψη, να διυλίζουν την πληθώρα πληροφοριών και να αποκτήσουν μια νέα οπτική για τον κόσμο που μας περιβάλλει. Μέσα από τα παιδικά βιβλία των εκδόσεών μας, προσπαθούμε να παρουσιάσουμε στα παιδιά τη γνώση και την κουλτούρα του 21ου αιώνα και να προσεγγίσουμε τα όνειρά τους.Γι’ αυτό σκοπεύουμε μέσα από τα βιβλία μας να μιλήσουμε για όλα.
Ποιες δυσκολίες έχετε αντιμετωπίσει μέχρι τώρα;
Θα έλεγα καλύτερα ότι αντιμετωπίζουμε προκλήσεις. Κάθε νέα προσπάθεια που κάνουμε είναι μια πρόκληση για όλο τον εκδοτικό. Από τη στιγμή που δημιουργείται μια ιδέα ως την υλοποίησή της, διαμορφώνεται κάθε φορά η κατάλληλη στρατηγική. Ωστόσο, από μόνη της αυτή η δημιουργική διαδικασία μας θυμίζει πώς να γινόμαστε ξανά παιδιά.
Τι πιστεύετε για το μέλλον του παιδικού βιβλίου; Υπάρχουν νέες τάσεις;
Τα τελευταία χρόνια το παιδικό βιβλίο γνωρίζει μεγάλη άνθηση στη χώρα μας, παρά την οικονομική κρίση που καθυστερεί και δυσχεραίνει τα δεδομένα στον εκδοτικό χώρο. Βγαίνουν συνέχεια εξαιρετικές δουλειές, από Έλληνες αλλά και ξένους δημιουργούς. Μικροί εκδοτικοί οίκοι κάνουν την έκπληξη, αλλά και οι μεγάλοι φέρνουν στο κοινό αξιόλογες δουλειές από όλον τον κόσμο. Πλέον οι αναγνώστες έχουν στη διάθεσή τους μια τεράστια ποικιλία που συνεχώς εμπλουτίζεται.
Πράγματι, υπάρχουν νέες τάσεις στο παιδικό βιβλίο που δίνουν το στίγμα της εποχής μας. Η θεματική αυτών των βιβλίων αφορά την ανθρωπογεωγραφία του πλανήτη μας, την
περιβαλλοντική συνείδηση, τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, τη διαφορετικότητα, το προσφυγικό ζήτημα, τις θετικές επιστήμες (STEM) και παρουσιάζονται σε έναν μεγάλο βαθμό σε βιβλία γνώσεων ή σε παιδικές ιστορίες που έχει ενσωματωθεί γνωστικό υλικό.
Ένα δικό σας σχόλιο;
Τα παιδιά είναι εκείνα που θα αλλάξουν τον κόσμο αύριο, γι’ αυτό τα θέλουμε κοντά μας προκειμένου να τα βοηθήσουμε να αποκτήσουν την αναγνωστική συνήθεια.
Μπορείτε να βρείτε τις εκδόσεις Διόπτρα online στο www.dioptra.gr αλλά και στο νέο μας βιβλιοπωλείο Διόπτρα Books & Life στη Σόλωνος 93-95 στην Αθήνα.
Αριάδνη Μοσχονά Υπεύθυνη εκδοτικού τμήματος παιδικών βιβλίων, Κέδρος
Δώστε μου ένα μικρό βιογραφικό του εκδοτικού οίκου σας
Ο Κέδρος ιδρύθηκε το 1954 κι έχει αδιάλειπτη εκδοτική παρουσία. Το όνομά του είναι ταυτισμένο με το έργο εξαιρετικά σπουδαίων δημιουργών: Γιάννης Ρίτσος, Κώστας Βάρναλης, Στρατής Τσίρκας, Διδώ Σωτηρίου, Μέλπω Αξιώτη, Αντρέας Φραγκιάς, Γιώργος Ιωάννου, Άρης Αλεξάνδρου, Στρατής Δούκας, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Αλέξανδρος Κοτζιάς, Μίλτος Σαχτούρης, Γιάννης Βαρβέρης, Σπύρος Πλασκοβίτης, Μάριος Χάκκας, Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν. Από τα πρώτα του κιόλας βήματα δραστηριοποιήθηκε και στο παιδικό βιβλίο, με τα βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά, της Κίρας Σίνου, του Αλέξη Κυριτσόπουλου, της Ευγενίας Φακίνου, της Μαρούλας Κλιάφα, της Ζωής Βαλάση και πολλών άλλων. Παράλληλα, αποτελεί πάντα «φυτώριο» νέων συγγραφέων ενώ περιλαμβάνει στον κατάλογό του και μεγάλες εμπορικές επιτυχίες, όπως τα βιβλία του Τζερόνιμο Στίλτον.
Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το παιδικό βιβλίο;
Το παιδικό βιβλίο είναι αυτό που διαμορφώνει τους μελλοντικούς αναγνώστες. Δίνοντας στα παιδιά βιβλία που οξύνουν ευαισθησίες, ξυπνούν τους προβληματισμούς και καλλιεργούν την αισθητική τους, θα έχεις στο μέλλον απαιτητικούς και τακτικούς, έως και φανατικούς, αναγνώστες. Στόχος δικός μας είναι πάντα το ένα βιβλίο να ανοίγει την όρεξη για ένα επόμενο. Γι’ αυτό και επιδιώκουμε πάντα όχι την πρόσκαιρη εμπορική επιτυχία αλλά το να χτίζουμε έναν κατάλογο με βιβλία που γίνονται κλασικά, που διαβάζονται σταθερά σε βάθος χρόνου, που δεν εκποιούνται μερικούς μήνες μετά την κυκλοφορία τους.
Ποιες δυσκολίες έχετε αντιμετωπίσει μέχρι τώρα;
Η περιορισμένη αγορά δεν αφήνει περιθώριο για μεγαλόπνοα σχέδια, γι’ αυτό και κάποιοι τομείς είναι αρκετά πίσω σε σχέση με άλλες χώρες (για παράδειγμα, το βιβλίο γνώσεων/εγκυκλοπαιδικό ανθεί αλλού, μα στην Ελλάδα δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου πρωτότυπη παραγωγή και είναι λίγη συγκριτικά η μεταφρασμένη).
Η έλλειψη πολιτικής για τη φιλαναγνωσία, καθώς το λογοτεχνικό βιβλίο δεν έχει ουσιαστικά χώρο στην εκπαιδευτική διαδικασία την ίδια στιγμή που, όπου γίνονται δράσεις χάρη στην πρωτοβουλία και την προσωπική δουλειά συγκεκριμένων ατόμων, συνήθως εκπαιδευτικών, υπάρχει και αποτέλεσμα.
Και τέλος ο ανταγωνισμός, ενίοτε και αθέμιτος, που οδηγεί σε φαινόμενα λυπηρά, τόσο στην τακτική πώλησης των βιβλίων όσο και στον τρόπο διαχείρισης των συγγραφέων, στη δημιουργία ενός ιδιότυπου «star system» και στην έκδοση βιβλίων άνευ βαρύτητας.
Τι πιστεύετε για το μέλλον του παιδικού βιβλίου; Υπάρχουν νέες τάσεις;
Παρά την επέλαση άλλων μέσων, παρά την γενική τάση απομάκρυνσης από την κλασική γνώση –τη γνώση «υποδομής»–, είμαι αισιόδοξη για τον μέλλον του παιδικού βιβλίου. Εξελίσσεται κι αυτό μαζί με την κοινωνία και είναι πάντα απαραίτητο, έστω και στους σχετικά λίγους που το επιλέγουν – άλλωστε, πάντα λίγοι ήταν!
Ένα δικό σας σχόλιο;
Χρειαζόμαστε βιβλία που να προάγουν αρχές και όχι έναν επιφανειακό, εύπεπτο και πρόσκαιρο διδακτισμό. Χρειαζόμαστε βιβλία με έμφαση στη λογοτεχνικότητα και όχι στη σκοπιμότητα.
Το μέλλον των εκδόσεων γενικά (προαιρετική ερώτηση)Αν κάθε εκδότης είναι ανοιχτός σε νέες ιδέες, έχει συναίσθηση της ευθύνης του και προσέχει την επιλογή και την ποιότητα των βιβλίων του, το παιδικό βιβλίο αλλά και γενικότερα το βιβλίο, παρά τις δυσκολίες, θα τα καταφέρει!
Βάσω Παπαγεωργίου Εκδότρια, Εκδόσεις Μεταίχμιο
Δώστε μου ένα μικρό βιογραφικό του εκδοτικού σας οίκου.
Ο εκδοτικός οίκος Μεταίχμιο άρχισε να εκδίδει βιβλία το 1993. Το 2018 γιορτάσαμε τα 25α γενέθλιά μας! Το Μεταίχμιο ξεκίνησε εκδίδοντας εκπαιδευτικά και επιστημονικά βιβλία, και επεκτάθηκε γρήγορα (από το 2000) στη λογοτεχνία –ελληνική και ξένη– και στο παιδικό βιβλίο. Τα βιβλία μας και οι συγγραφείς μας βρήκαν απήχηση τόσο από το αναγνωστικό κοινό όσο και από την κριτική με βραβεία και διακρίσεις. Στον κατάλογό μας υπάρχουν μερικοί από τους σπουδαιότερους και δημοφιλέστερους Έλληνες και ξένους συγγραφείς, όπως η Άλκη Ζέη, ο Ευγένιος Τριβιζάς, η Αγγελική Δαρλάση, ο Γερμανός Γκίργκεν Μπανσέρους, δημιουργός του πασίγνωστου πλέον ντετέκτιβ Κλουζ, αλλά και ο πολυβραβευμένος Ίνγκο Ζίγκνερ, επίσης από τη Γερμανία, της δημοφιλούς σειράς «Ο μικρός δράκος Καρύδας», η καταπληκτική εικονογράφος Ρεμπέκα Ντοτρεμέρ κ.ά.Τα τελευταία χρόνια η βιβλιοπαραγωγή μας φτάνει τα 350 βιβλία τον χρόνο και ανάμεσα σ’ αυτά 150 περίπου είναι τα παιδικά βιβλία. Διαθέτουμε έναν πολύ πλούσιο κατάλογο παιδικών βιβλίων καλύπτοντας όλες τις κατηγορίες (board books, novelties, εικονογραφημένα βιβλία, λογοτεχνία, βιβλία γνώσεων, συμπεριφοράς, δραστηριοτήτων, ελεύθερου χρόνου, βιβλία για εφήβους και νέους) που απευθύνονται σε όλες τις ηλικίες.
Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το παιδικό βιβλίο;Θεωρούμε το παιδικό βιβλίο θεμέλιο λίθο για τη δημιουργία ενήλικων αναγνωστών. Την αγάπη για το βιβλίο δεν την ανακαλύπτει, συνήθως, κανείς ξαφνικά στην ενήλικη ζωή του αλλά από πολύ μικρή ηλικία. Σήμερα το βιβλίο θεωρείται απαραίτητο στοιχείο για την ανατροφή των παιδιών από τη βρεφική ηλικία, εξίσου σημαντικό με το παιχνίδι. Το αγαπήσαμε πολύ στην οικογένειά μας στο μεγάλωμα των παιδιών μου, και τώρα χαίρομαι πολύ που η οκτάμηνη εγγονή μου ξεφυλλίζει τα βιβλία της με μεγάλη λαχτάρα!
Ποιες δυσκολίες έχετε αντιμετωπίσει μέχρι τώρα;
Όλα αυτά τα χρόνια που ασχολούμαι με την επιλογή των παιδικών βιβλίων που εκδίδει το Μεταίχμιο μπορώ να πω ότι το κάνω με μεγάλη χαρά, ενδιαφέρον και πολύ μεράκι. Δυσκολίες υπάρχουν κυρίως στην επιλογή των κατάλληλων βιβλίων για κάθε ηλικία. Γράφονται πολλά βιβλία για παιδιά, λαμβάνουμε πάρα πολλές προτάσεις για έκδοση, ελάχιστα από αυτά που διαβάζουμε αξίζουν να φτάσουν στα χέρια των παιδιών. Υπάρχουν, βέβαια, και περιπτώσεις όπου έχουμε κάνει λάθος εκτίμηση, και έτσι βιβλία που έχουν υποβληθεί για έκδοση να απορριφθούν και να κυκλοφορήσουν από άλλο εκδοτικό οίκο σημειώνοντας επιτυχία. Αλλά δεν είμαστε μάγοι! Το κριτήριο είναι τα παιδιά που τα διαβάζουν!
Τι πιστεύετε για το μέλλον του παιδικού βιβλίου; Υπάρχουν νέες τάσεις;
Έχει λαμπρό μέλλον τα παιδικό βιβλίο, πιστεύω ότι οι νέοι γονείς εκτιμούν την αξία του και το εντάσσουν στην καθημερινότητα των παιδιών. Αλλά και το σχολείο με αρκετούς δραστήριους εκπαιδευτικούς και με στόχο τη φιλαναγνωσία οργανώνουν σε συνεργασία με τους εκδοτικούς οίκους αρκετά προγράμματα και δράσεις με όχημα ένα βιβλίο, ή επισκέψεις συγγραφέων. Έχουμε εξαιρετικούς δασκάλους στα σχολεία μας που μυούν από νωρίς τα παιδιά στον μαγικό κόσμο του βιβλίου. Είναι γεγονός ότι το ποσοστό της αναγνωσιμότητας στη χώρα μας είναι αρκετά χαμηλό. Η εικόνα αυτή μπορεί να αλλάξει μόνο με την εκπαίδευση, τη συμβολή του σχολείου και της οικογένειας.
Οι νέες τάσεις στο παιδικό βιβλίο συνδυάζουν το κείμενο / την ιστορία με άλλα στοιχεία, π.χ. τα βιβλία με μουσική ή ήχους, που δεν είναι όμως τόσο νέα τάση. Η σύγχρονη εποχή με τη ραγδαία αύξηση της τεχνολογίας και την πολύ γρήγορη εξοικείωση ακόμα και πολύ μικρών παιδιών δεν έχουν αφήσει ανεπηρέαστο και τον χώρο του βιβλίου.
Οι εκδόσεις Μεταίχμιο θα κυκλοφορήσουν τις επόμενες μέρες μια νέα σειρά βιβλίων με τίτλο «ΤΕΟ ΚΑΙ ΛΕΟΝΙ: Τα φανταστικά ταξίδια» που μεταφέρουν τους μικρούς αναγνώστες από 6 ετών σε αρχαίους πολιτισμούς όπου θα συναντήσουν πολλές σπουδαίες προσωπικότητες, μεγάλους εξερευνητές, διάσημους σοφούς και φημισμένους καλλιτέχνες. Το στοίχημα των δύο Βέλγων δημιουργών αλλά και των εκδόσεών μας που ανέλαβε να τα εισαγάγει στην ελληνική αγορά είναι να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα από τον παραδοσιακό τρόπο ανάγνωσης με αρωγό τις τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις. Με την εφαρμογή επαυξημένης πραγματικότητας που συνοδεύει τα βιβλία τα παιδιά συμμετέχουν στην ιστορία και τις περιπέτειες των ηρώων, αλληλεπιδρώντας μαζί τους, ενώ αυξάνεται η δίψα τους για μάθηση. Με το εγκυκλοπαιδικό λεξικό που ξεπετάγεται όταν σκανάρουν κάθε σελίδα, εμβαθύνουν στην ιστορία και μαθαίνουν περισσότερα.
Ένα δικό σας σχόλιο; Δεν υπάρχει πιο όμορφη εικόνα για μένα από τις παιδικές γωνιές των βιβλιοπωλείων γεμάτες παιδιά!
Γιάννης Κωνστανταρόπουλος Εκδότης, Εκδόσεις Μίνωας
Δώστε μου ένα μικρό βιογραφικό του εκδοτικού οίκου σας
Οι εκδόσεις Mίνωας ιδρύθηκαν το 1952 από τη Μαίρη και τον Ηλία Κωνστανταρόπουλο και φιλοδοξία τους είναι να προσφέρουν τα καλύτερα βιβλία σε όλους τους αναγνώστες. Το εκδο-τικό ταξίδι ξεκίνησε με τα βιβλία του Μενέλαου Λουντέμη, Έκσταση, Συννεφιάζει και Ένα παιδί μετράει τα άστρα. Ακολούθησαν τα βιβλία του Ρεμάρκ, η σειρά βιβλίων του Ιουλίου Βερν, ενώ το 1966 εκδόθηκε η Γαλάζια Βιβλιοθήκη, στόχος της οποίας ήταν να μυήσει τους νεαρούς α-ναγνώστες στα αριστουργήματα της ελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το 1980, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Μίνωας βιβλία βα-σισμένα σε τηλεοπτικές σειρές (Τα στρουμφάκια), ενώ το 1994, εκδίδεται ένα παιδικό βιβλίο-σταθμός: Τα τρία μικρά λυκάκια του Ευγένιου Τριβιζά. Το 1995 ο εκδοτικός οίκος ξεκίνησε τη συνεργασία του με τη Walt Disney για την έκδοση βιβλίων με τους γνωστούς ήρωες της εταιρείας. Η ποιότητα και η ποικιλία του παιδικού βιβλίου καθιέρωσαν τις εκδόσεις Μίνωας ως έναν από τους πλέον σημαντικούς εκδοτικούς οίκους στην Ελλάδα. O κατάλογος των εκδόσεών μας για παιδιά περιλαμβάνει πολυαγαπημένους συγγραφείς, όπως o Ευγένιος Τριβιζάς, ο Μάκης Τσίτας, ο Μίμης Πλέσσας, ο Αντώνης Παπαθεοδούλου, η Ιωάννα Μπαμπέτα, ο Βασίλης Κουτσιαρής, η Μάρω Θεοδωράκη, η Κωνσταντίνα Αρμενιάκου, η Μαρία Ρουσάκη, αλλά και πολυβραβευμένους εικονογράφους.
Τα τελευταία είκοσι χρόνια ο κατάλογός μας έχει εμπλουτιστεί με βιβλία που απευθύνονται σε ενήλικες, καλύπτοντας όλες της βασικές κατηγορίες: βιβλία αυτοβελτίωσης, για την οικογένεια, πολιτικό δοκίμιο, βιβλία για την οικονομία, ιστορικά, ημερολόγια, βιβλία μαγειρικής κ.ά. Κλασικοί (Φρόιντ, Ράιχ, Μακιαβέλι, Πεσσόα, Γουλφ, Ρεμάρκ, Όστεν, Κάφκα, Ντοστογέφσκι, κ.ά.) και σύγχρονοι ξένοι συγγραφείς (Λεμέτρ, Νίκολς, Γκίλμπερτ, κ.ά.), βιβλία που έχουν διακριθεί στο εξωτερικό, βραβευμένα με έγκυρα λογοτεχνικά βραβεία, παρουσιάζονται στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό επιλεγμένα με βάση τη λογοτεχνική τους αξία αλλά και την ποιότητα της γραφής τους.
Στόχος μας είναι να συνεχίσουμε να γεμίζουμε τα ελληνικά σπίτια με τα βιβλία μας, ανακαλύπτοντας ταυτόχρονα όλα εκείνα τα ονόματα των Ελλήνων και ξένων συγγραφέων που θα μας απασχολήσουν τον 21ο αιώνα με τη συγγραφική τους πένα και θα θεωρηθούν κλασικοί από τις επόμενες γενιές. Κύριος άξονάς μας παραμένει η άριστη εκδοτική ποιότητα: από τη μετάφραση και την επιμέλεια έως την εξωτερική εμφάνιση και την ποιότητα των υλικών παραγωγής κάθε τίτλου.
Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το παιδικό βιβλίο; Ο Μίνωας ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1952 εκδίδοντας μεταφρασμένη λογοτεχνία για ενήλικες. Όμως εκείνη την εποχή το κράτος λογοέκρινε τις εκδόσεις και, με δεδομένη τη διάθεση των γονιών μου να προσφέρουν σε μετάφραση έντονα πολιτικοποιημένους συγγραφείς, με αριστερό πρόσημο, αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα επιλογής τίτλων, οι οποίοι έπρεπε αφενός να εκφράζουν πολιτικά τους ίδιους και αφετέρου να εξασφαλίσουν την κρατική άδεια κυκλοφορίας τους. Αυτός ήταν ο βασικότερος λόγος για τον οποίο επέλεξαν να αναπτυχθεί το εκδοτικό πρόγραμμα μέσα από παιδικά βιβλία. Παρατηρούμε ότι την εποχή εκείνη οι γονείς μου, όπως και οι περισσότεροι εκδότες της εποχής, θεωρούσαν σημαντικότερο να προσφέρουν έναν τίτλο, που οι ίδιοι πίστευαν ότι ανέπτυσσε τον πολιτισμό, διέδιδε προοδευτικές, κατά τη γνώμη τους, ιδέες και δευτερευόντως εστίαζαν στην εμπορικότητά του. Αφού καταφέραμε και καλύψαμε ένα μεγάλο φάσμα στο παιδικό βιβλίο, επεκταθήκαμε και σε άλλες κατηγορίες για όλες τις ηλικίες (πεζογραφία ελληνική και μεταφρασμένη, δοκίμιο, ιστορικά βιβλία, κ.ο.κ.).
Ποιες δυσκολίες έχετε αντιμετωπίσει μέχρι τώρα; Κάθε δραστηριότητα αντιμετωπίζει δυσκολίες, οι οποίες διαφοροποιούνται ανάλογα με τη χρονική στιγμή στην οποία αναφερόμαστε. Τα τελευταία χρόνια, από το 2010 και μετά, η οικονομική κρίση έπληξε και τον χώρο του βιβλίου. Έκλεισαν πολλά σημεία πώλησης τα οποία επιβάρυναν με χρέη τις εκδοτικές επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα, έπεσαν οι πωλήσεις του βιβλίου κατά 50%, μειώθηκαν 20% σε τεμάχια, καθώς περιοριστήκε η κατά κεφαλήν κατανάλωση σε βιβλία, και κατά 30% σε λιανικές τιμές πώλησης. Ως αποτέλεσμα, η κερδοφορία του κλάδου συρρικνώθηκε σε πρωτοφανή χαμηλά επίπεδα, κάτι που δυσκόλεψε σημαντικά την προοπτική νέων επενδύσεων. Ταυτόχρονα, αυξήθηκε ο ανταγωνισμός μεταξύ των εκδοτικών οίκων αφού πολλοί εξ αυτών, προκειμένου να διατηρήσουν τον τζίρο τους, προσπάθησαν να επεκταθούν και στο παιδικό βιβλίο.Τα προβλήματα λόγω της κρίσης δεν σταματούν, αφού η υπερφορολόγηση των εισοδημάτων των επιχειρήσεων και άλλων συντελεστών του χώρου του βιβλίου (συγγραφέων, μεταφραστών, κλπ) καθώς και η αύξηση του ΦΠΑ για την παραγωγή του βιβλίου ελαχιστοποιούν τα κεφάλαια για ανάπτυξη. Στα περιορισμένα κεφάλαια οφείλεται και η δυσκολία παραγωγής πειραματικών και άρα μη ευπώλητων εκδόσεων, οι οποίες, κατά κύριο λόγο, προάγουν την περαιτέρω ανάπτυξη του πολιτισμού και της γλώσσας μιας χώρας. Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι η οικονομική κρίση αποτέλεσε βασική δικαιολογία του κράτους και της τοπικής αυτοδιοίκησης για τον μη εμπλουτισμό των βιβλιοθηκών, οι οποίες μέχρι τότε προμηθευόντουσαν τα βιβλία απευθείας από τους εκδοτικούς οίκους. Ιδιαίτερα οι σχολικές βιβλιοθήκες πρακτικώς διέκοψαν τη λειτουργία τους αφού δεν είναι στελεχωμένες καν με το κατάλληλο προσωπικό.
Τι πιστεύετε για το μέλλον του παιδικού βιβλίου; Υπάρχουν νέες τάσεις; Χρειαζόμαστε βιβλία για παιδιά τώρα περισσότερο από ποτέ! Τα παιδιά χρειάζονται ιστορίες για να κατανοήσουν τον κόσμο - να γελούν, να αισθάνονται ασφαλή, να αποκτούν νέες ιδέες, να έχουν αισιοδοξία για το μέλλον. Γύρω μας συμβαίνουν τόσο πολύπλοκα γεγονότα που κάποιες φορές ακόμα και εμείς οι ενήλικες δυσκολευόμαστε να τα κατανοήσουμε – πόσο μάλλον τα παιδιά μας. Το παιδικό βιβλίο έχει τη δύναμη να βοηθήσει τα παιδιά να καταλάβουν τον κόσμο καλύτερα. Οι ιστορίες, οι εικόνες και η συζήτηση μεταξύ ενηλίκων και παιδιών που απορρέουν από τα παιδικά βιβλία θα είναι πάντα απαραίτητες και δεν θα σταματήσουν ποτέ να αποτελούν τον καλύτερο τρόπο να αναθρέψουμε τα παιδιά μας ώστε να γίνουν δημιουργικοί και ενημερωμένοι πολίτες.Το μέλλον των παιδικών βιβλίων φαίνεται να παρουσιάζει μεγαλύτερη σταθερότητα συγκριτικά με πολλά άλλα πράγματα στην παρούσα κατάσταση αρκεί σε αυτό να συμβάλλει και το ελληνικό κράτος. Η φιλαναγνωσία γεννιέται μέσα στην οικογένεια και, δυστυχώς, «σκοτώνεται» από το σημερινό ελληνικό σχολείο. Αντιθέτως, το σχολείο θα έπρεπε να ενισχύει τη φιλαναγνωσία αλλά και να βοηθάει όσα παιδιά δεν είχαν τη δυνατότητα να έρθουν έγκαιρα σε επαφή με το βιβλίο. Με αυτόν τον τρόπο, όλα τα παιδιά θα έχουν ίσες ευκαιρίες για πνευματική ανάπτυξη.
Ένα δικό σας σχόλιο; Η φιλαναγνωσία αναπτύσσεται στην ηλικία 1 έως 13 ετών. Αυτό γίνεται με τη χρήση πολλών και ποιοτικών βιβλίων. Όλα τα πολιτισμένα κράτη έχουν επενδύσει, χρόνια τώρα, στην παιδεία δίνοντας έμφαση στην προσχολική και πρωτοσχολική βαθμίδα καθώς τότε διαμορφώνονται και εξελίσσονται οι περισσότερες τάσεις. Η έλλειψη παιδείας στη χώρα μας συνδέεται, όπως είναι λογικό, με το μειωμένο ενδιαφέρον για ανάγνωση. Το ένα και μοναδικό σχολικό βιβλίο, που είναι και κακής ποιότητας, εκτυπωτικής και περιεχομένου, η ανυπαρξία σχολικών βιβλιοθηκών, το έλλειμα ερευνητικής διαδικασίας εκ μέρους των μαθητών, αφού δεν τους προτρέπει ο διδάσκων, και ο ελάχιστος χρόνος που αφιερώνεται στα εξωσχολικά αναγνώσματα είναι ορισμένες από τις αιτίες που δεν διαβάζουμε βιβλία σε μεγαλύτερες ηλικίες. Ελπίζω αυτό κάποτε να αλλάξει.
Χριστίνα Παπαδοπούλου εκδότρια, Εκδόσεις Παπαδόπουλος
Δώστε μου ένα μικρό βιογραφικό του εκδοτικού οίκου σας Ο εκδοτικός οίκος Eκδόσεις Παπαδόπουλος ιδρύθηκε το 1953. Η οικογένεια των ιδρυτών δραστηριοποιείται στον χώρο του βιβλίου από το 1912. Για περισσότερα από εξήντα χρόνια εκδίδουμε κυρίως βιβλία για παιδιά, έχοντας συνδέσει έτσι το όνομά μας στη συνείδηση της ελληνικής οικογένειας με την ποιότητα και την υψηλή αισθητική στο παιδικό βιβλίο. Από το 2011 εκδίδουμε και βιβλία για ενήλικες, δοκίμια, βιογραφίες και λογοτεχνία. Σήμερα, η εταιρεία διοικείται από την τέταρτη γενιά και έχει έδρα στη Μεταμόρφωση Αττικής. Διατηρεί επίσης βιβλιοπωλείο, αποκλειστικά με τις εκδόσεις της, στην οδό Μασσαλίας 14 και Σόλωνος, στο κέντρο της Αθήνας. Κάθε χρόνο εκδίδουμε περισσότερα από 100 νέα βιβλία διαφόρων κατηγοριών, Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, ενώ συνεχίζουμε με επιτυχία την πώληση δικαιωμάτων βιβλίων μας σε εκδοτικούς οίκους του εξωτερικού.
Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το παιδικό βιβλίο; Δεν «αποφάσισα» ακριβώς, ήταν σαν προκαθορισμένη η πορεία μου – μια και μεγάλωσα μες στα βιβλία! Παρόλο που σπούδασα παιδαγωγικά με σκοπό να εργαστώ σε σχολείο, έπειτα από μερικά χρόνια εργασίας σε νηπιαγωγείο ανέλαβα το βιβλιοπωλείο μας, με «φυσική» κατάληξη εδώ και πέντε χρόνια να είμαι υπεύθυνη για τα παιδικά βιβλία μας. Αισθάνομαι πολύ τυχερή!
Ποιες δυσκολίες έχετε αντιμετωπίσει μέχρι τώρα; Η μεγαλύτερη δυσκολία είναι το θέμα του... χρόνου! Καμιά φορά έχω την αίσθηση ότι θα ήθελα άλλο ένα 2ωρο μες στην ημέρα, αλλά μετά κοιτάζω έξω από το παράθυρο και θυμάμαι ότι υπάρχει ζωή κι εκεί έξω!
Τι πιστεύετε για το μέλλον του παιδικού βιβλίου; Υπάρχουν νέες τάσεις; Πιστεύω πως το μέλλον του παιδικού βιβλίου είναι ευοίωνο, άλλωστε τα παιδιά είναι η ελπίδα μας για έναν καλύτερο κόσμο, κι εμείς βάζουμε το λιθαράκι μας ώστε να υπάρχουν καλογραμμένα και καλαίσθητα βιβλία που θα τα χαίρονται μικροί και μεγάλοι. Νέοι εκδοτικοί οίκοι που ασχολούνται με το παιδικό βιβλίο ή παραδοσιακά εκδότες βιβλίων ενηλίκων που εκδίδουν και παιδικό ξεπηδούν πλέον συχνά τα τελευταία χρόνια. Σχετικά με τις νέες τάσεις, ναι, υπάρχουν κυρίως στην παγκόσμια αγορά του βιβλίου που καμιά φορά ακολουθεί και η χώρα μας. Η έκδοση «φεμινιστικών», τρόπο τινά, βιβλίων, ας πούμε, που ασχολούνται με τις ζωές και το έργο σπουδαίων γυναικών προτείνοντας στα νέα κορίτσια ένα νέο είδος γυναικείου προτύπου, θα έλεγα ότι είναι μια τάση που ήρθε για να μείνει στην Ελλάδα και στα παιδικά βιβλία.
Ένα δικό σας σχόλιο;Εύχομαι όσο περνάει ο καιρός να αντιληφθούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί την ωφελιμότητα του να πλάθεις μελλοντικούς αναγνώστες.
Δομινίκη Σάνδη, Υπεύθυνη παιδικού τμήματος, Εκδόσεις Ψυχογιός
Δώστε μου ένα μικρό βιογραφικό του εκδοτικού οίκου σας
Οι Εκδόσεις Ψυχογιός είναι ένας πολυσυλλεκτικός εκδοτικός οίκος με περισσότερους από 4.500 εκδομένους τίτλους και 2.000 e-books για κάθε προτίμηση και ηλικία. Ξεκινήσαμε το ταξίδι μας το 1979 με την έκδοση τεσσάρων παιδικών βιβλίων, και φέτος συμπληρώνουμε 40 χρόνια πορείας στον εκδοτικό χώρο. Οι τίτλοι λογοτεχνίας για ενηλίκους και παιδιά μάς καταξίωσαν στην αγορά και συνεχίζουν να μας κρατούν στην κορυφή των προτιμήσεων των αναγνωστών. Σεβόμενοι την παράδοση του οίκου μας, το παιδικό-νεανικό βιβλίο παραμένει για τον εκδοτικό οίκο ένας δυναμικός και αναπτυσσόμενος τομέας. Οι σειρές παιδικών βιβλίων αριθμούν πάνω από 1.200 τίτλους γνωστών Ελλήνων και ξένων συγγραφέων. Η σειρά Χάρι Πότερ της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ είναι η μεγαλύτερη επιτυχία της νεανικής λογοτεχνίας των Εκδόσεων Ψυχογιός, ενώ τα σκήπτρα διεκδικούν και οι σειρές με τις περιπέτειες του Σπασίκλα και της Ξενέρωτης. Άλλοι αξιόλογοι ξένοι συγγραφείς που κυκλοφορούν στα ελληνικά είναι οι: Φίλιπ Πούλμαν, Τζάκλιν Ουίλσον, Ντέιβιντ Ουάλιαμς, Ρόαλντ Νταλ, Άστριντ Λίντγκρεν, Μάρκους Ζούσακ, Στέφενι Μάιερ, Κορνέλια Φούνκε κ.ά., ενώ αγαπημένοι κλασικοί ήρωες όπως η Πίπη Φακιδομύτη, ο Γουίνι το αρκουδάκι, ο Πάντινγκτον και η Σαρλότ η Αραχνούλα, αλλά και οι σύγχρονοι ήρωες από την Disney, τα Lego, τα Playmobil και τον κόσμο της Marvel μαγεύουν τα παιδιά κάθε ηλικίας. Οι πλέον καθιερωμένοι Έλληνες συγγραφείς όπως οι: Ευγένιος Τριβιζάς, Αγγελική Βαρελλά, Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Γαλάτεια, Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Λίτσα Ψαραύτη, Γιολάντα Πατεράκη, Βούλα Μάστορη, Μάνος Κοντολέων κ.ά. μας εμπιστεύθηκαν τα βιβλία τους, ενώ άλλοι ταλαντούχοι νέοι συγγραφείς όπως οι Έλενα Αρτζανίδου, Μάκης Τσίτας, Ράνια Μπουμπουρή, Γιώργος Κατσέλης, Μερκούριος Αυτζής, Γιώργος Λεμπέσης κ.α. έχουν κυκλοφορήσει τα βιβλία τους με μεγάλη επιτυχία από τις Εκδόσεις μας. Επίσης, υπάρχουν και σειρές εικονογραφημένων βιβλίων, βιβλίων γνώσεων και δραστηριοτήτων, και βιβλίων για πολύ μικρά παιδιά.
Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το παιδικό βιβλίο;
Με το βιβλίο, και πιο συγκεκριμένα το παιδικό βιβλίο, ήμουν ερωτευμένη από μικρό κορίτσι. Βιβλιοφάγος από την α’ δημοτικού και μόλις έμαθα να διαβάζω, ούτε η δασκάλα μου αλλά ούτε η μητέρα μου προλάβαιναν να μου δίνουν βιβλία για ανάγνωση. Έτσι, όταν μετά το πρώτο μου πτυχίο είδα ότι μπορούσα να σπουδάσω σε μεταπτυχιακό επίπεδο την παιδική λογοτεχνία και να ασχοληθώ σε βάθος με τον αγαπημένο μου κόσμο των παιδικών μου χρόνων δεν δίστασα στιγμή να κάνω αίτηση. Στη συνέχεια ακολούθησαν διδακτορικές σπουδές στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας Παιδικής Λογοτεχνίας της Μεγάλης Βρετανίας. Με την επιστροφή μου στην Ελλάδα ξεκίνησα μια συνεργασία με τις Εκδόσεις Ψυχογιός η οποία σύντομα με οδήγησε στη συγκεκριμένη μου θέση στον οίκο και την σημαντική ευθύνη και φροντίδα του παιδικού εκδοτικού μας καταλόγου.
Γενικά δε θεωρώ ότι ο χώρος του παιδικού βιβλίου χαρακτηρίζεται από δυσκολίες. Είναι, θα έλεγα, ευνοούμενος στον εκδοτικό χώρο και ιδιαίτερα αγαπητός. Χρειάζεται, ωστόσο, ευσυνειδησία και προσοχή στη λεπτομέρεια καθώς απευθυνόμαστε σε μια ιδιαίτερη ομάδα του πληθυσμού μας. Τα βιβλία που εκδίδουμε πρέπει, από άποψη τρόπου γραφής και περιεχομένου να έχουν μια ποιότητα, έναν λόγο ύπαρξης. Να αποπνέουν ασφάλεια και αξιοπιστία στους ενήλικες που τα αγοράζουν αλλά και, ακόμα πιο σημαντικό, να διασκεδάζουν τους τελικούς τους αποδέκτες, τα παιδιά. Η μεγαλύτερη πρόκληση, θα έλεγα, παρά δυσκολία, είναι να βρίσκονται οι σωστές ισορροπίες ανάμεσα στο ποιοτικό και το εμπορικό, τον διδακτισμό και τη διασκέδαση.
Ποιες δυσκολίες έχετε αντιμετωπίσει μέχρι τώρα;
Το παιδικό βιβλίο είναι ένας τομέας με καταξιωμένο παρελθόν, ισχυρό παρόν και σίγουρο μέλλον. Είναι ένας χώρος σεβαστός που υποστηρίζεται από τους γονείς και εκπαιδευτικούς και πα-ρά την όποια οικονομική κρίση όχι μόνο δεν έχει διαπιστωθεί πτώση αλλά αντίθετα μια σταθερή αύξηση. Δύσκολα θα αρνηθεί ένας γονιός να αγοράσει ένα βιβλίο στο παιδί του ενώ αυτό αποτελεί ένα καλό αλλά και φθηνό δώρο για κάθε περίσταση. Κατά την ιστορία της ανθρωπότητας πάντα λέγαμε ιστορίες ο ένας στον άλλον. Δεν βλέπω πως αυτό θα αλλάξει ή θα εκλείψει. Σε όποια μορφή και να βρεθεί -έντυπη, ακουστική, ψηφιακή, κινηματογραφική- το παιδικό βιβλίο διατηρεί τη δύναμη του να γοητεύει τα παιδιά.
Τι πιστεύετε για το μέλλον του παιδικού βιβλίου; Υπάρχουν νέες τάσεις;
Νέες τάσεις στο παιδικό βιβλίο υπάρχουν πάντα. Κάποιες εφήμερες, άλλες που γίνονται σταθμοί στην εκδοτική ιστορία, όπως τα βιβλία φαντασίας, τα παραφυσικά ρομάντζα, οι δυστοπικές περιπέτειες, τα βιβλία σε κόμικ. Τα θέματα που αναπτύσσονται, επίσης, μπορούν να δημιουργήσουν ένα ρεύμα, όπως οι ιστορίες περί της προσφυγιάς, του σχολικού εκφοβισμό, της διαφορετικότητας, κ.α., καθώς αντικατοπτρίζουν την επικαιρότητα της εκάστοτε εποχής.
Αυτό, βέβαια, που κάνει ένα βιβλίο να αποκτήσει μια θέση στον κανόνα του παιδικού και εφηβικού βιβλίου και να γίνει διαχρονικό ανάγνωσμα, είναι ο τρόπος γραφής, η πρωτοτυπία, η φωνή του αφηγητή ή των κεντρικών ηρώων αλλά και η ίδια η ιστορία. Αυτά είναι τα βιβλία που θέλουμε να εκδίδουμε και να προσφέρουμε στο κοινό. Όχι μόνο τα επίκαιρα και εμπορικά, αλλά και αυτά που θα συνεχίσουν να «μιλάνε» στο κοινό τους ακόμα και χρόνια πολλά μετά την έκδοση τους.
Ένα δικό σας σχόλιο;
Οι εκδόσεις έχουν μέλλον εφόσον προσαρμοστούν στις καθημερινές ανάγκες και τις αλλαγές που προκύπτουν. Υπάρχει η ψηφιακή έκδοση, η οπτικοακουστική, τα audiobooks, ακόμα και η μεταφορά στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο. Ένα πάντρεμα αυτών των ειδών σε συνάρ-τηση πάντα με την έντυπη μορφή θεωρώ ότι θα κρατήσει τις εκδόσεις ζωντανές για πάντα. Πάντως η τελετουργία της αγοράς ενός νέου βιβλίου, της μυρωδιάς του χαρτιού και η ευφορία αλλά και νοσταλγία που νιώθει ο αναγνώστης όταν κλείνει την τελευταία του σελίδα δεν μπορούν να αγνοηθούν ή να ξεχαστούν ποτέ.