«Βιώνουμε, πραγματικά με τον πιο βίαιο τρόπο, την ανάγκη για αλλαγή στο μοντέλο ανάπτυξης της χώρας μας. Και αυτό, σε συνδυασμό με πολλά ιδιαίτερα προβλήματα, που ήταν συνδεδεμένα δυστυχώς με την έλλειψη μιας παραγωγικής μηχανής στην Ελλάδα, την εκτεταμένη φοροδιαφυγή, τη διαφθορά και τη γραφειοκρατία…ένα μοντέλο που μας οδήγησε σε αδιέξοδο». Ελάχιστοι θα μπορούσαν να διαφωνήσουν με τη διαπίστωση του πρωθυπουργού, Γιώργου Παπανδρέου, κατά τη χθεσινή του ομιλία στο ετήσιο συνέδριο για το κλίμα και την ενεργειακή ασφάλεια στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μεσόγειο. Η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί άλλωστε στη χώρα μας παραπέμπει σε ένα ιδιότυπη «ταξική» διαστρωμάτωση της κοινωνίας: από τη μία πλευρά βρίσκονται όσοι είτε από επιλογή, είτε από ανάγκη, ανταποκρίνονται στις φορολογικές τους υποχρεώσεις και από την άλλη όσοι συστηματικά φοροαποφεύγουν και φοροδιαφεύγουν. Εξ ου και μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης (όσοι βρίσκονται από τη μία πλευρά του δίπολου) φαίνεται όχι μόνο να ανέχεται, αλλά και να επικροτεί πρακτικές, οι οποίες υπό άλλες συνθήκες θα θεωρούντο ακραίες, όπως η δημόσια διαπόμπευση των μεγαλο-οφειλετών του δημοσίου – και μάλιστα χωρίς να έχουν τελεσιδικήσει καταδικαστικές αποφάσεις εναντίον τους.

Νόμοι Sudoku

Την ίδια στιγμή όμως, η υπόθεση του κ. Βοσκόπουλου έγινε αφορμή για να αποκαλυφθεί η πλήρης αδυναμία του δημοσίου να εισπράξει φόρους, ακόμη σε όσους έχουν καταλογιστεί πρόστιμα. Όπως επιβεβειώνει η Υ.Π.Ε.Ε., 34.000 φυσικά και νομικά πρόσωπα έχουν εκκρεμείς οφειλές στο δημόσιο που υπερβαίνουν τα 20.000 ευρώ. Εξ αυτών, οι 6.300 χρωτούν πάνω από 200.000 ευρώ. Συνολικά, οι βεβαιωμένες οφειλές φτάνουν τα 32 δισ. ευρώ, ενώ εκκρεμεί η εκδίκαση υποθέσεων που αφορούν οφειλές ακόμη 33 δισ. ευρώ (σύνολο 65 δισ.). Αν και πολλοί από τους οφειλέτες είναι ΔΕΚΟ, ή πολίτες που για κάποιο λόγο δεν μπορούν να καταβάλουν τα πρόστιμά τους (πολλοί έχουν αποβιώσει), γεγονός παραμένει ότι τεράστια ποσά θα έπρεπε να είχαν εισπραχθεί και δεν έχουν. Οι λόγοι είναι πολλοί: πρώτα απ’ όλα, οι καθυστερήσεις στην εκδίκαση υποθέσεων (όχι μόνο φορολογικών) πλησιάζουν επικίνδυνα στο όριο της αρνησιδικίας. Έτσι, οι προσφυγές όσων έχουν εκκρεμή πρόστιμα βαλτώνουν για χρόνια στα δικαστήρια. Δεύτερον, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί έχουν προ πολλού σηκώσει τα χέρια ψηλά. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της παράτασης που δόθηκε χθες μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου για την εκκαθάριση ανέλεγκτων φορολογικών υποθέσεων από την περίοδο 2000-2003(!). Οι κωμικοτραγικές αυτές καθυστερήσεις οφείλονται εν μέρει στην απαρχαιωμένη και ελλιπή μηχανογράφηση και εν μέρει στον ανθρώπινο παράγοντα του φοροελεγκτικού μηχανισμού. Τρίτον, σημαντικό ρόλο παίζει και η «ανομική» κουλτούρα της ελληνικής κοινωνίας, όπου η έννοια του δημόσιου καθήκοντος – ή μάλλον η ίδια η έννοια του «πολίτη» - σχεδόν απουσιάζει. Οι νόμοι δεν αντιμετωπίζονται ως διατύπωση της συλλογικής βούλησης της κοινωνίας, αλλά ως ένα είδος «sudoku», το οποίο ο φορολογούμενος πρέπει να λύσει για να τους αποφύγει. Όταν η συγκεκριμένη νοοτροπία διαπερνά οριζόντια το σώμα της ελληνικής κοινωνίας, οι φοροφυγάδες θα βρίσκονται πάντα ένα βήμα μπροστά από τους ελεγκτικούς μηχανισμούς.

 «Λεφτά υπάρχουν»

Επομένως, ο κ. Παπανδρέου εενδεχομένως να είχε δίκιο όταν προεκλογικά υποστήριζε ότι «λεφτά υπάρχουν». Όπως θα έχει ήδη διαπιστώσει και ο ίδιος όμως, προκειμένου να καταλήξουν εκεί όπου ο νόμος ορίζει, απαιτούνται άμεσες και ριζικές αλλαγές στη λειτουργία του κράτους και της δικαιοσύνης, αλλά και στη νοοτροπία των πολιτών. Χρέος του πολιτικού κόσμου δεν είναι μόνο να νομοθετήσει και επιτέλους να εφαρμόσει τις αλλαγές στους δύο πρώτους τομείς, αλλά και με το παράδειγμα του να ηγηθεί και της προσπάθειας αλλαγής νοοτροπίας. Σε αυτό το τελευταίο σημείο παρουσιάζεται αυτή τη στιγμή και το μεγαλύτερο έλλειμμα. Αν η δραματική κατάσταση που επικρατεί σήμερα διαιωνιστεί, τότε η δημοσιοποίηση των ονομάτων των οφειλετών του δημοσίου ερμηνευθεί ως μία αμιγώς επικοινωνιακή κίνηση εντυπωσιασμού. Και πολλοί από αυτούς που διαβάζουν στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων για τα δισεκατομμύρια των ανείσπρακτων οφειλών, θα συνεχίσουν να διερωτώνται «γιατί όχι και εγώ;»