Η παραδοχή στο πόρισμα έστω και σε μία γραμμή ότι το PSI οδήγησε σε ακαριαία αφαίμαξη των αποθεματικών στα ταμεία είναι ένα θετικό βήμα. Για το λόγο αυτό προτείνεται η δημιουργία ενός αποθεματικού που το κεφάλαιό του θα τροφοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό, την περιουσία των Ταμείων, καθώς και από τους συμπληρωματικούς πόρους που θα μπορέσει να κινητοποιήσει το Κράτος, για την επόμενη 35αετία. Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται η επιβολή εισφοράς στους υψηλά αμειβόμενους ή ένας τραπεζικός φόρος ή ένας φόρος στις μεγάλες περιουσίες και γενικά ένας φόρος εκεί που συγκεντρώνεται, παρά την κρίση, ο πλούτος. Επίσης, στο ταμείο θα μπορούσε να κατευθυνθεί η αποκατάσταση των ζημιών που υπέστησαν οι φορείς από το PSI.

Ωστόσο δε φτάνει. Θα πρέπει στα λάθη που έγιναν θα πρέπει να προστεθεί και απουσία επαγγελματικής και τεχνοκρατικής γνώσης στη διαχείριση διαθεσίμων. Η υπόθεση των «δομημένων» ομολόγων είναι χαρακτηριστική. Υπό την πίεση μια λαϊκίστικης προσέγγισης επεστράφησαν στους εκδότες από επικουρικά ταμεία (ΤΕΑΠΟΚΑ, ΤΕΑΔΥ κλπ) ομόλογα σε αγγλικό δίκαιο που αν είχαν κρατηθεί θα είχαν διασφαλίσει σημαντικά διαθέσιμα και έσοδα στα ταμεία, καθώς θα είχαν γλιτώσει το κούρεμα. Αυτό είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση εγκληματικών – ερασιτεχνικών χειρισμών από πολιτικές ηγεσίες, που δεν θέλησαν ποτέ να βάλουν την τεχνοκρατική γνώση ως ορίζοντα διοίκησης σε «ό,τι» πιο ιερό υπάρχει στο δημόσιο ταμείο. Τα χρήματα των ασφαλισμένων.

Στο πλαίσιο αυτό η Επιτροπή πραγματοποιεί ειδική αναφορά στο νόμο 4162/13, όπου ενισχύθηκε η χρηματοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης από την αξιοποίηση της περιουσίας του Δημοσίου. Για το σκοπό αυτό, ιδρύθηκε εντός του Ασφαλιστικού Κεφαλαίου Αλληλεγγύης Γενεών «ΑΚΑΓΕ», ειδικός λογαριασμός με την ονομασία «Εθνικός Λογαριασμός Κοινωνικής Αλληλεγγύης Γενεών» (ΕΛΚΑΓ), που εποπτεύεται από τα Υπουργεία Οικονομικών, Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας και Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.

Πάντως οι σοφοί προτείνουν το Ταμείο, που θα δημιουργηθεί για την στήριξη των αποθεματικών να τροφοδοτείται και από μια ενεργητική διαχείριση των αποθεματικών των ασφαλιστικών φορέων. Η ελπίδα είναι, όπως προαναφέρθηκε, να μην καταλήξει το Ταμείο αυτό να διοικείται από άσχετους, που όπως στα «δομημένα» θα από - επενδύουν από κερδοφόρες και ασφαλείς τοποθετήσεις υπό την πίεση της άγνοιας και του λαϊκισμού. 

Στόχοι

Τούτων δοθέντων και με την ύφεση να έχει οδηγήσει την ανεργία στα ύψη σε σημείο που κανένα ασφαλιστικό σύστημα στον κόσμο δε θα μπορούσε να είχε ανταποκριθεί, η Επιτροπή Σοφών προτείνει υπολογισμό όλων των συντάξεων, ακόμη και αυτών που καταβάλλονται ήδη σε περίπου 2,8 εκατομμύρια συνταξιούχους, από μηδενική βάση, αλλά και συγχώνευση όλων των ασφαλιστικών ταμείων.

Μέσα από αυτή τη διαδικασία δομικών αλλαγών στόχος είναι να μειωθεί η συνταξιοδοτική δαπάνη κατά 1% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος του 2016 (σ.σ.: ο προϋπολογισμός της επόμενης χρονιάς ορίζει ότι πρέπει να ληφθούν πρόσθετα μέτρα τουλάχιστον 710 εκατ. ευρώ) και να βρεθούν ισοδύναμα που θα καλύψουν το όποιο δημοσιονομικό κόστος προκύψει από την εφαρμογή της απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας, το οποίο έκρινε παράνομες τις περικοπές που έγιναν στις συντάξεις μετά το 2012.

Με μια ματιά

Έτσι η Επιτροπή προτείνει:

• τη δημιουργία ενός εθνικού φορέα κοινωνικής ασφάλισης, ο οποίος θα συμπεριλάβει όλους τους Φορείς Κύριας, Επικουρικής Ασφάλισης και Εφάπαξ παροχών. Η διοικητική, σε πρώτη φάση, ενοποίηση, θα γίνει και ουσιαστική, με τη θεσμοθέτηση ενιαίων κανόνων για παροχές και για εισφορές. Στο πλαίσιο αυτό, προτείνεται το ΙΚΑ να μετεξελιχθεί σε Εθνικό Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης. Η Επιτροπή θεωρεί ότι δεν πρέπει να γίνει δεκτή καμία εξαίρεση, γιατί διαφορετικά το εγχείρημα της ενοποίησης θα υπονομευθεί στο σύνολό του.
• Προτείνεται συγχρόνως η ουσιαστική ενοποίηση του υπάρχοντος καθεστώτος κοινωνικής ασφάλισης με θέσπιση ενιαίων κανόνων για παλαιούς και νέους ασφαλισμένους και ανακαθορισμό των συντάξεων των ήδη συνταξιούχων. Οι ενιαίοι κανόνες είναι αναγκαίοι, γιατί πρέπει όλοι οι ασφαλισμένοι να απολαμβάνουν τον ίδιο βαθμό εθνικής/ κοινωνικής αλληλεγγύης. Τυχόν διαφοροποίηση, μεταφράζεται σε δημιουργία συμπληρωματικής (επαγγελματικής) προστασίας, που όμως εξαρτάται από μια πρόσθετη εισφοροδοτική προσπάθεια των ασφαλισμένων.
• Επίσης προτείνεται η χορήγηση της εθνικής σύνταξης, με εισοδηματικά κριτήρια. Βέβαια η άποψη αυτή φαίνεται ότι βρίσκει αντίθετο τον ίδιο τον υπουργό Εργασίας, Γιώργο Κατρούγκαλο, που τόσο κατά την παράδοση του πορίσματος όσο καις τη βουλή, δεν παρέλειψε να τονίσει ότι θα προτείνει ο ίδιος στην κυβέρνηση να υιοθετηθεί βασική σύνταξη για όλους χωρίς εισοδηματικά κριτήρια... Ουσιαστικά, η βασική σύνταξη, σύμφωνα με την πρόταση της Επιτροπής, θα λειτουργεί συμπληρωματικά με το αναλογικό τμήμα της σύνταξης, δηλαδή εκείνο που θα προκύπτει από τους Ατομικούς Λογαριασμούς. Η κοινωνική - βασική σύνταξη πρέπει να καθοριστεί σε τέτοιο επίπεδο, ώστε να προστατεύει όσους δεν έχουν ένα συνεχή και πλήρη ασφαλιστικό βίο (πχ διαστήματα ανεργίας).
• Το νέο Ασφαλιστικό Σύστημα που προτείνει η Επιτροπή Σοφών στηρίζεται στη βάση της δημιουργίας εικονικών λογαριασμών (ατομικά μερίδια) ασφάλισης, με καθορισμένες εισφορές (Notional Defined Contributions NDC). Ουσιαστικά βασίζεται στη λειτουργία Ατομικών Λογαριασμών Ασφάλισης «νοητής κεφαλαιοποίησης». Σε κάθε περίπτωση το σύστημα παραμένει δημόσιο, με την έννοια ότι το εικονικό επιτόκιο με το οποίο θα επενδύονται οι συγκεκριμένοι ατομικοί λογαριασμοί θα ορίζεται από τον νομοθέτη, δηλαδή το Κράτος και όχι από την αγορά. Πάντως παραμένει ως ένα βαθμό εικονική η συσσώρευση κεφαλαίων, αφού το κεφάλαιο που συσσωρεύεται θα συνεχίσει να χρησιμοποιείται για την πληρωμή των τωρινών συντάξεων. Έτσι, οι συντάξεις θα γίνουν αυστηρά αναλογικές, με προοπτική στο μέλλον να λειτουργήσει το ασφαλιστικό σύστημα με μεγαλύτερη ανταποδοτική δικαιοσύνη. Αυτό σημαίνει ότι ο εργαζόμενος θα συσσωρεύει σ’ έναν ατομικό λογαριασμό όλες τις εισφορές της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας
• Η κρατική χρηματοδότηση περιορίζεται στην καταβολή των αναλογουσών εισφορών για τους ανέργους, για όσους ασθενούν, γι’ εκείνους που ανατρέφουν παιδιά ή φροντίζουν ηλικιωμένους, κλπ. Δηλαδή, το κράτος πιστώνει τον εικονικό συνταξιοδοτικό λογαριασμό των ασφαλισμένων που αδυνατούν να εισφέρουν για κοινωνικούς λόγους που αναγνωρίζεται ότι χρήζουν προστασίας.

Τα σημεία που προβληματίζουν

Πάντως στην πρόταση της πρότασης της Επιτροπής Σοφών, υπάρχουν σημεία που δημιουργούν εν δυνάμει προβλήματα:

• Η σύνδεση παροχών και εισφορών επιτείνει τις ανισότητες μεταξύ πλήρους και επισφαλούς απασχόλησης. Το μελλοντικό συνταξιοδοτικό σύστημα θα αποβεί σε βάρος κυρίως όσων απασχολούνται με ατυπικές μορφές απασχόλησης και γενικά χαρακτηρίζονται από χαμηλή απασχολησιμότητα. Η ασυνέχεια στην απασχόληση λόγω μεσοδιαστημάτων ανεργίας θα οδηγεί στις ελάχιστες (κοινωνικού χαρακτήρα) παροχές. Για το λόγο αυτό, η Επιτροπή επιμένει στην προσθήκη της εθνικής σύνταξης, ως μέσο προστασίας όσων δεν έχουν σταθερό «εργασιακό βιογραφικό».
• Οι αυτόματοι οικονομικοί σταθεροποιητές (ποσοστιαία μεταβολή των αποδοχών των ασφαλισμένων ή ποσοστιαία μεταβολή του ΑΕΠ) που ενσωματώνονται από ένα τέτοιο σύστημα, μεταφέρουν το βάρος της βιωσιμότητας (δημογραφική γήρανση, μείωση ρυθμών ανάπτυξης) από το κράτος στα άτομα. Οι μειώσεις θα επέρχονται αυτόματα και δεν θα εξαρτώνται από δύσκολες πολιτικές αποφάσεις. Για το λόγο αυτό, προτείνεται η δημιουργία του ταμείου για την κάλυψη των ελλειμμάτων.
• Απαιτείται μακρά μεταβατική περίοδος, για την πλήρη απόδοση του συστήματος (έως το 2050).
• Οδηγούμαστε σ’ ένα εξατομικευμένο σύστημα, όπου το τελικό ποσό της σύνταξης είναι αβέβαιο.
• Δεν επιλύεται το ζήτημα της απασχόλησης. Ωστόσο, το προτεινόμενο σύστημα δημιουργεί κίνητρα για την παραμονή στην αγορά εργασίας.
• Θα πρέπει το σύστημα να συμπεριλάβει ειδικές προβλέψεις για όσους ανήκουν στα βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα, καθώς και για τις συντάξεις αναπηρίας και επιζώντων.
• Το διανεμητικό σύστημα καθορισμένων εισφορών (NDC) δεν είναι μακροχρόνια δοκιμασμένο. Όμως, μια σειρά χώρες έχουν ήδη υιοθετήσει τις κατευθύνσεις του (Σουηδία, Ιταλία, Κιργιστάν, Λετονία, Πολωνία).
• Το νέο σύστημα δεν προχωρά σε διαφοροποίηση των κοινωνικο-οικονομικών ομάδων που υπάγονται σε αυτό. Λόγω του ότι το προσδόκιμο της επιβίωσης είναι υψηλότερο για τους πλουσιότερους, η χρήση ενός ενιαίου προσδόκιμου επιβίωσης για όλους τους συνταξιούχους, ουσιαστικά οδηγεί σε μια αντίστροφη αναδιανομή.
• Ο ισχυρισμός ότι οι εικονικοί λογαριασμοί ανοσοποιούν πολιτικά το σύστημα δεν ευσταθεί, γιατί η επιλογή των παραμέτρων (του συστήματος) καθορίζονται νομοθετικά και άρα εισέρχονται στην πολιτική αρένα.

Γιώργος Αλεξάκης