Οι καθαρές κοινωνικές παροχές (NET) αποτελούν μία από τις τρεις ενότητες (modules) 1 του Ευρωπαϊκού Συστήματος Ολοκληρωμένων Στατιστικών Κοινωνικής Προστασίας (ESSPROS). Η ενότητα αυτή παρουσιάζει τις δαπάνες κοινωνικής προστασίας απαλλαγμένες από φόρους και κοινωνικές εισφορές, στοχεύοντας έτσι σε μια πιο αξιόπιστη σύγκριση των δαπανών κοινωνικής προστασίας μεταξύ των χωρών της Ευρώπης.
Στην ενότητα των καθαρών κοινωνικών παροχών μόνο τα ποσά των ποσοτικών στοιχείων του ESSPROS (Core System) που αφορούν στις παροχές σε χρήμα (in cash) απαλλάσσονται από φόρους και εισφορές, ενώ τα ποσά των παροχών σε είδος (in kind) παραμένουν αναλλοίωτα. Για το 2018 το σύνολο των καθαρών παροχών για την κοινωνική προστασία παρουσίασε μείωση κατά 2,54%, ενώ το 2017 είχε παρουσιάσει μείωση κατά 1,56% (Πίνακας 1).
Οι καθαρές κοινωνικές παροχές καταγράφονται και παρουσιάζονται συγκεντρωτικά και αναλυτικά ανά λειτουργία σύμφωνα με τον Κανονισμό 458/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και τους εφαρμοστικούς Κανονισμούς 263/2011 και 110/2011. Στην Ελλάδα η εκτίμηση των συντελεστών φορολόγησης (AITR) 3 και κοινωνικών εισφορών (AISCR) για τον υπολογισμό των καθαρών κοινωνικών παροχών, βασίζεται αποκλειστικά στα στοιχεία της ετήσιας έρευνας της ΕΛΣΤΑΤ που αφορά στο Εισόδημα και τις Συνθήκες Διαβίωσης των Νοικοκυριών (EU-SILC).
Σύμφωνα με τη μεθοδολογία της έρευνας, η έννοια των καθαρών παροχών στην Ελλάδα για τα έτη 2016-2018 αφορά σε έξι (6) από τις οκτώ (8) λειτουργίες, στις οποίες χωρίζονται οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας κατά το ESSPROS, καθώς οι παροχές που αφορούν στη λειτουργία της στέγασης διατίθενται μόνο σε είδος, ενώ οι παροχές για τον κοινωνικό αποκλεισμό που διατίθενται σε χρήμα δεν υπόκεινται σε φορολογία ή/και σε κοινωνικές εισφορές. Το ύψος των καθαρών παροχών συνολικά και ανά λειτουργία για τα έτη 2016 έως 2018, όπως επίσης και οι ποσοστιαίες τους μεταβολές παρουσιάζονται στον Πίνακα 1.
Από τη σύγκριση των δαπανών του έτους 2018 σε σχέση με τις αντίστοιχες του έτους 2017, προκύπτει ότι οι καθαρές δαπάνες μειώθηκαν για το σύνολο των λειτουργιών κατά 2,54%, ωστόσο οι λειτουργίες της οικογένειας/τέκνα, της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού παρουσίασαν αύξηση κατά 22,86%, 1,88% και 36,05% αντίστοιχα. Κατά την αντίστοιχη σύγκριση των ετών 2017 προς 2016, οι συνολικές παροχές παρουσίασαν μείωση 1,56%, και ενώ οι μεν παροχές για τη λειτουργία της ανεργίας παρουσίασαν μείωση κατά 1,94%, οι παροχές για τον κοινωνικό αποκλεισμό και τη λειτουργία της οικογένειας /τέκνα παρουσίασαν αύξηση κατά 76,33% και 36,34% αντίστοιχα.
Από τις υπόλοιπες λειτουργίες:
• Ασθένεια: οι καθαρές δαπάνες το 2018 μειώθηκαν κατά 3,74% σε σχέση με το 2017, ενώ το 2017 μειώθηκαν κατά 1,93% σε σχέση με το 2016
• Αναπηρία: οι καθαρές δαπάνες το 2018 μειώθηκαν κατά 4,25% σε σχέση με το 2017, ενώ το 2017 σε σχέση με το 2016 σημειώθηκε αύξηση κατά 0,34%
• Γήρας: οι καθαρές δαπάνες το 2018 παρουσίασαν μείωση κατά 5,36%, σε σχέση με το 2017, ενώ το 2017 η μείωση ήταν 4,64% σε σχέση με το 2016.
• Χηρεία: οι καθαρές δαπάνες το 2018 παρουσίασαν μείωση κατά 6,85%, σε σχέση με το 2017, ενώ το 2017 μειώθηκαν κατά 7,10% σε σχέση με το 2016.
Στον Πίνακα 2 παρουσιάζεται το ποσοστό των καθαρών κοινωνικών παροχών σε σχέση με τις μικτές κοινωνικές παροχές (Gross) ανά λειτουργία για τα έτη 2016 έως 2018. Συνολικά για τα έτη 2016 και 2017 το 93,0% των κοινωνικών παροχών αποτελούσαν καθαρές κοινωνικές παροχές, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό αφορούσε σε κρατήσεις εισφορών ή/και φορολογίας.
Το ποσοστό αυτό στο σύνολο των λειτουργιών μειώθηκε κατά το έτος 2018 σε 90,5%. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό αυξήθηκε το 2018 σε σχέση με το 2017, στις λειτουργίες της οικογένειας σε 98,8% και της ανεργίας σε 98,6%. Η λειτουργία της ασθένειας είναι αυτή, που το ποσοστό των καθαρών κοινωνικών παροχών είναι σχεδόν ταυτόσημο με τις μικτές κοινωνικές παροχές με ποσοστά 99,7%, 99,6% και 99,5% για τα έτη 2016, 2017 και 2018 αντίστοιχα.
Η λειτουργία της χηρείας έχει το μικρότερο ποσοστό καθαρών κοινωνικών παροχών σε σχέση με τις μικτές κοινωνικές παροχές σε όλη τη τριετία 2016-2018 με ποσοστά 88,5%, 88,3% και 85,3% αντίστοιχα.
Στο διάγραμμα 1 παρουσιάζονται τα ποσοστά των κοινωνικών παροχών που υπόκεινται σε φόρους ή/και εισφορές, τόσο στο σύνολο όσο και ανά λειτουργία. Το 2018, ποσοστό των συνολικών κοινωνικών παροχών που υπόκεινται σε φόρους ή/και εισφορές αποτελεί το 70,5%.
Οι παροχές, που χορηγούνται χωρίς εισοδηματικά κριτήρια, κατά 75,9% υπόκεινται σε φόρους ή/και εισφορές, ενώ για αυτές που η χορήγησή τους ορίζεται βάση εισοδηματικών κριτηρίων το αντίστοιχο ποσοστό τους είναι 5,2%.
Οι κοινωνικές παροχές της λειτουργίας της ασθένειας και της λειτουργίας της οικογένειας είναι αυτές που έχουν το μικρότερο ποσοστό των παροχών που υπόκεινται σε φόρους ή/και εισφορές σε σχέση με το σύνολο των κοινωνικών παροχών με ποσοστά 3,8% και 26,4% αντίστοιχα.
Οι λειτουργίες της χηρείας και του γήρατος είναι αυτές με τα μεγαλύτερα ποσοστά παροχών που υπόκεινται σε φόρους ή σε εισφορές με ποσοστά 96,4% και 97,1% αντίστοιχα.
