Σε έκθεσή του ο διεθνής οίκος αξιολόγησης, Scope Ratings, επισημαίνει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει στη διάθεσή της σημαντικούς οικονομικούς πόρους για να στηρίξει την Ουκρανία και να προστατεύσει τα κράτη-μέλη της από τις επιπτώσεις του πολέμου, χωρίς να υπολογίζονται τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης (Next Generation EU - NGEU) που έχουν ήδη δεσμευτεί για τη στήριξη της ανάπτυξης και των επενδύσεων μετά την πανδημία. Ωστόσο, όπως φαίνεται το μετα-πανδημικό πρόγραμμα στήριξης λειτουργεί σαν «μαξιλάρι» απέναντι στις οικονομικές συνέπειες του πολέμου.

Ειδικότερα, σύμφωνα με την σχετική ανάλυση, η ΕΕ παρέχει ουσιαστική δημοσιονομική στήριξη στις ευρωπαϊκές χώρες ως απάντηση στην πανδημία της Covid-19 με το πρόγραμμα NGEU, συνολικού προϋπολογισμού 800 δισ. ευρώ, εκ των οποίων σχεδόν το 90% θα εκταμιευθεί μέσω του προγράμματος διευκόλυνσης ανάκτησης και ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Facility - RRF). Το πρόγραμμα, αν και δεν συνδέεται άμεσα με τον πόλεμο, θα υποστηρίξει τις ευρωπαϊκές δυνάμεις μέχρι την περίοδο 2022-2024, οπότε και θα εκταμιευθούν οι περισσότερες επιχορηγήσεις. Την ίδια περίοδο δηλαδή που τα κράτη-μέλη θα αντιμετωπίζουν τις οικονομικές συνέπειες από τη μείωση της εξάρτησής τους από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα.

Η ΕΕ χορήγησε επίσης 1,2 δισ. ευρώ στην Ουκρανία, αν και το ποσό αυτό κρίνεται ανεπαρκές σε σύγκριση με τις εκτιμώμενες χρηματοδοτικές ανάγκες της ουκρανικής κυβέρνησης, ύψους περίπου 15 δισ. ευρώ, για τους επόμενους τρεις μήνες. Πάντως, όπως αναφέρεται στην έκθεση, η ΕΕ διαθέτει τα μέσα για να αυξήσει την άμεση χρηματοδοτική στήριξη στην Ουκρανία και σε άλλες χώρες εκτός ΕΕ, που αντιμετωπίζουν τις δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου.

Κάνοντας έναν απολογισμό, η Scope δίνει απαντήσεις για τα ζητήματα:

i) της εφαρμογής των σχεδίων ανάκαμψης των κρατών μελών της ΕΕ,

ii) του βαθμού στον οποίο τα κονδύλια της ΕΕ υποστηρίζουν τις χώρες κατά το διάστημα 2022-2024,

iii) κατά πόσο θα μπορούσε η ΕΕ να παράσχει στην Ουκρανία πρόσθετους πόρους και

iv) πώς ένα δαπανηρό πρόγραμμα για την Ουκρανία θα μπορούσε να επηρεάσει το πιστωτικό προφίλ της ΕΕ.

Απαντώντας, ο διεθνής οίκος αξιολόγησης τονίζει τα εξής:

i) μπορούν να ζητηθούν δάνεια, ύψους περίπου 233 δισ. ευρώ, μέχρι τον Αύγουστο του 2023,

ii) τα κεφάλαια της ΕΕ αντισταθμίζουν εν μέρει τις δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου στις μεγάλες οικονομίες της ευρωζώνης, ενισχύοντας τα επίπεδα του ΑΕΠ τους από 0,3 έως 1,6 ποσοστιαίες μονάδες,

iii) η ΕΕ θα μπορούσε να παράσχει στην Ουκρανία άμεσα τουλάχιστον 10-12 δισ. ευρώ μέσω ενός νέου χρηματοδοτικού πακέτου και

iv) η πιστοληπτική ικανότητα της ΕΕ παρέχει άφθονα αποθέματα ασφαλείας προκειμένου να «απορροφήσει» ένα αίτημα μεγάλης χρηματοδότησης από την Ουκρανία.

Σε τι φάση βρίσκονται οι εκταμιεύσεις

Η εκταμίευση των κεφαλαίων του RRF στα κράτη-μέλη της ΕΕ εξαρτάται από την έγκριση των σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας των χωρών και την επιτυχή εφαρμογή των συμφωνηθέντων ορόσημων. Μέχρι στιγμής, έχουν ζητηθεί και εγκριθεί 301 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις από το ανώτατο όριο των 338 δισ. ευρώ και 154 δισ. ευρώ σε δάνεια από το ανώτατο όριο των 386 δισ. ευρώ. Οι περισσότερες επιχορηγήσεις έχουν ζητηθεί και εγκριθεί για την Ισπανία (69,5 δισ. ευρώ), την Ιταλία (68,9 δισ. ευρώ), τη Γαλλία (39,4 δισ. ευρώ) και τη Γερμανία (25,6 δισ. ευρώ). Η Ιταλία, με εγκεκριμένο ποσό δανείων RRF ύψους 122,6 δισ. ευρώ, ζήτησε το μεγαλύτερο μέρος της επιστρεπτέας στήριξης.

Για να ξεκινήσουν οι εκταμιεύσεις, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πρέπει να εγκρίνει το σχέδιο ανάκαμψης μιας χώρας και το αίτημα προχρηματοδότησης. Από τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ μέχρι σήμερα έχουν εγκριθεί 24 σχέδια, ενώ τα περισσότερα κράτη-μέλη έχουν λάβει τη δόση της προχρηματοδότησης. Η Ολλανδία δεν έχει εκδώσει ακόμη το δικό της σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, ενώ τα σχέδια που υπέβαλαν η Πολωνία και η Ουγγαρία αντιμετωπίζουν εμπόδια εφαρμογής λόγω των διαφωνιών των κυβερνήσεων με τις Βρυξέλλες για το κράτος δικαίου.

Μετά τη φάση της προχρηματοδότησης, μπορούν να γίνουν άλλες δύο εκταμιεύσεις εντός του 2022, οι οποίες εξαρτώνται από την εκπλήρωση των συμφωνηθέντων ορόσημων. Μέχρι σήμερα έχουν εγκριθεί οι πρώτες δόσεις επιχορηγήσεων και δανείων RRF για την Ιταλία, την Ισπανία, την Ελλάδα και τη Γαλλία και έχουν εκταμιευθεί συνολικά 66 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 33 δισ. ευρώ σε δάνεια.

Οι εκταμιεύσεις θα χρηματοδοτηθούν με άντληση 100-150 δισ. ευρώ κατά μέσο όρο ετησίως, κατά το διάστημα από τα μέσα του 2021 έως το 2026, με τη χρήση μιας ανανεωμένης χρηματοδοτικής στρατηγικής. Ο δανεισμός της ΕΕ έχει τη μορφή μακροπρόθεσμων ομολόγων, συμπεριλαμβανομένων «πράσινων» ομολόγων ύψους έως 250 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με το εξαμηνιαίο σχέδιο χρηματοδότησης της ΕΕ, 50 δισ. ευρώ μακροπρόθεσμων ομολόγων θα εκδοθούν κατά το α’ εξάμηνο του 2022, εκ των οποίων 31 δισ. ευρώ έχουν ήδη συγκεντρωθεί, συμπεριλαμβανομένων 11 δισ. ευρώ σε «πράσινα» ομόλογα, μέσω κοινοπραξιών (21 δισ. ευρώ) και δημοπρασιών (10 δισ. ευρώ). Το 2021, είχαν εκδοθεί 71 δισ. ευρώ μέσω του NGEU, συμπεριλαμβανομένων 12 δισ. ευρώ σε «πράσινα» ομόλογα.

Η στήριξη του RRF κατά τη διάρκεια του πολέμου

Η εφαρμογή των σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αναμένεται να ενισχύσει την οικονομική δραστηριότητα των μεγαλύτερων οικονομιών της Ευρώπης την περίοδο 2022-2023, αν και οι εκτιμήσεις για τον οικονομικό τους αντίκτυπο ποικίλλουν σημαντικά. Ωστόσο, ακόμη και σε ένα συντηρητικό σενάριο, η Scope εκτιμά ότι η αναπτυξιακή ώθηση του RRF θα συμβάλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη το 2022-2023 και ως εκ τούτου θα μετριάσει τη σοβαρότητα του οικονομικού σοκ, που προκλήθηκε από τον πόλεμο.

Για παράδειγμα, ο αρνητικός αντίκτυπος του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας στην Ισπανία υπεραντιστάθμισε την ώθηση από τα κεφάλαια του RRF, ακόμη και σύμφωνα με τις συντηρητικές εκτιμήσεις. Παρ’ όλο που οι αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου δεν αντισταθμίζονται πλήρως για τις άλλες μεγάλες οικονομίες της ευρωζώνης, η συνεισφορά των κεφαλαίων του RRF παραμένει σημαντική.

Επιπλέον, δεδομένου ότι τουλάχιστον το 37% των δαπανών προορίζεται για το κλίμα, η αποτελεσματική εφαρμογή των σχεδίων θα βοηθήσει τα κράτη-μέλη να ενισχύσουν την ενεργειακή τους ανθεκτικότητα μέσω της μείωσης της εξάρτησης από ορυκτά καύσιμα, συμπεριλαμβανομένων των ρωσικών.

Αυτό θα οδηγήσει σε σημαντικές εκταμιεύσεις με στόχο τη χρηματοδότηση «πράσινων» επενδύσεων. Για παράδειγμα, 60,5 δισ. ευρώ στην Ιταλία (3,3% του ΑΕΠ) προορίζονται για επενδύσεις ενεργειακής απόδοσης, οι οποίες αναμένεται να βοηθήσουν τη χώρα να μειώσει τη σχετικά υψηλή εξάρτησή της από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα.

Τέλος, τα κράτη-μέλη της ΕΕ μπορούν να ζητήσουν το μέρος των δανείων τους έως τις 31 Αυγούστου 2023, υπό την προϋπόθεση ότι οι πρόσθετες οικονομικές ανάγκες μπορούν να δικαιολογηθούν από πρόσθετες μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις, που περιλαμβάνονται στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Αυτά τα κεφάλαια θα μπορούσαν στη συνέχεια να εκταμιευθούν κατά την περίοδο 2024-2026.

Αριστοτέλης Παππάς