Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Συνδικάτων (ETUC), ο μέσος ετήσιος λογαριασμός ενέργειας είναι πλέον πάνω από τον μισθό ενός μήνα για τους χαμηλόμισθους εργαζόμενους στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ.

Μέχρι τον Ιούλιο του τρέχοντος έτους το κόστος του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας είχε αυξηθεί κατά 38% σε ολόκληρη την Ευρώπη σε σύγκριση με πέρυσι.

Η ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα

Στα τέλη του 2021 η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα, μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών χωρών, στις πιο ακριβές τιμές ρεύματος σε καθυστέρηση πληρωμής λογαριασμών ρεύματος, τάση που συνεχίστηκε μέχρι τον Αύγουστο του 2022. Ο μέσος εκκαθαριστικός λογαριασμός ρεύματος ανήλθε στα 347€ σύμφωνα με στοιχεία του Ιδρύματος Πουλαντζά τον χειμώνα 2021-2022. Πιο συγκεκριμένα, ένας συνδυασμός παραγόντων όπως το χαμηλό εισόδημα, οι υψηλές τιμές ενέργειας και η κακή και αναποτελεσματική στέγαση έχουν επηρεάσει πολλά νοικοκυριά και ιδιαίτερα τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα.

Αυτό αποδεικνύεται από την έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ που δείχνει ότι το 26,3% του πληθυσμού αντιμετωπίζει δυσκολίες στην πληρωμή των λογαριασμών κοινής ωφελείας (ρεύμα, νερό, φυσικό αέριο κ.λπ.) ενώ το ίδιο ποσοστό για τους φτωχούς φτάνει το 49,5%. Επίσης, το 17,5% αδυνατεί να θερμάνει ή να ψύξει την κατοικία του με το ποσοστό για τον φτωχό πληθυσμό να αγγίζει το 36,7%. Την κατάσταση αυτή επιβεβαιώνει και η ποσοτική έρευνα του Ιδρύματος Νίκου Πουλαντζά μαζί με την KAPA Research.

Τα κύρια αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι:

• το 1/2 νοικοκυριά δυσκολεύονται να πληρώσουν τις ενεργειακές τους ανάγκες όταν τα 7/10 έχουν λιγότερο από 1500 ευρώ μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα,

• το 64% περιόρισε τις άλλες ανάγκες του νοικοκυριού του και το 36% κάποιες από τις βασικές του ανάγκες,

• 4/10 νοικοκυριά θερμαίνουν μόνο ένα μέρος της κατοικίας τους, σβήνουν τη θέρμανση ακόμα κι αν η θερμοκρασία είναι χαμηλή και είχαν θερμοκρασία χαμηλότερη από 18οC στις κατοικίες τους τον περασμένο χειμώνα,

• πάνω από το 1/10 νοικοκυριά αντιμετώπισαν προβλήματα υγείας λόγω ανεπαρκούς ψύξης ή θέρμανσης στην κατοικία τους,

• τα 3/4 δεν έχουν τη δυνατότητα να κάνουν παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας στο σπίτι τους.

Σχετικά με τους λογαριασμούς ρεύματος τα αποτελέσματα δείχνουν ότι:

• το 1/3 των νοικοκυριών καθυστερεί να πληρώσει,

• το 50% έχει λάβει υπέρογκους λογαριασμούς τα τελευταία δύο χρόνια.

Σε γενικές γραμμές, το 64% απαντά ότι έχει επηρεαστεί από την αύξηση των τιμών της ενέργειας ενώ η μέση αύξηση των εκκαθαριστικών λογαριασμών σε σχέση με τον περασμένο χειμώνα είναι 64%.

Σύμφωνα με ανάλυση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), η απώλεια πραγματικού εισοδήματος των ελληνικών νοικοκυριών λόγω της ενεργειακής κρίσης θα είναι πάνω από 10% το 2022.

Η ελληνική κυβέρνηση έχει δαπανήσει περίπου 7 δισεκατομμύρια ευρώ από τον Σεπτέμβριο του 2021 έως τον Ιούλιο του 2022, σε επιδοτήσεις ρεύματος και άλλα μέτρα, όπως το Πάσο Καυσίμων (Fuel Pass) και ένα Πάσο Ενέργειας (Power Pass), για νοικοκυριά, επιχειρήσεις και αγρότες για να ανταποκριθούν στις ενεργειακές τους ανάγκες αν και με βάση και πάλι την ίδια έρευνα του Ινστιτούτου Πουλαντζά η αξιολόγηση των ενεργειακών πολιτικών της κυβέρνησης από τα νοικοκυριά δεν είναι θετική:

• τα 4/10 νοικοκυριά δεν διευκολύνθηκαν από τις επιδοτήσεις ρεύματος

• τα 7/10 δεν διευκολύνθηκαν από κανένα μέτρο ή πρόγραμμα με στόχο τη μείωση του ενεργειακού κόστους.

  Επιπλέον, σύμφωνα με έρευνα της Οργάνωσης Καταναλωτών ΕΚΠΟΙΖΩ, το 92,3% των ωφελούμενων του Power Pass απάντησε ότι δεν είναι ικανοποιημένοι με το ύψος της επιδότησης.

Συνέπειες

Σύμφωνα με το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας, η ενεργειακή φτώχεια έχει σημαντικές συνέπειες στην αύξηση των ποσοστών φτώχειας και στέρησης. Έχει άμεσο αντίκτυπο στη σωματική και ψυχική υγεία, καθώς εκθέτει τους ανθρώπους σε απαράδεκτες σωματικές συνθήκες. Δημιουργεί κατάσταση φόβου, άγχους και ανασφάλειας στα άτομα. Αυτό αποδεικνύεται από τα ερωτηματολόγια που απαντήθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας του Δικτύου με τρεις οργανώσεις να αναφέρουν ένταση άγχους, ανασφάλειας και θυμού στους ωφελούμενούς τους.

Επιπλέον, η ενεργειακή φτώχεια συχνά οδηγεί τους ανθρώπους στη χρήση φθηνότερων και συχνά μη ασφαλών μορφών θέρμανσης με αποτέλεσμα πολλές αστικές πυρκαγιές. Το 2021 ξέσπασαν 34.343 αστικές πυρκαγιές, αριθμός αυξημένος κατά 70,8% σε σύγκριση με το 2020. Σε σχέση με τον μέσο όρο της δεκαετίας 2010-2020 υπήρξε αύξηση κατά 84,2%. 83 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας αυτού με τους περισσότερους θανάτους (23) να σημειώθηκαν τον Δεκέμβριο. Τα 83 θύματα του 2021 παρουσιάζουν αύξηση 22% σε σύγκριση με το 2020 (68 θάνατοι). Το φαινόμενο αυτό των δύο τελευταίων ετών είναι αρκετά νέο για την Ελλάδα.

Εκτιμάται, επίσης, ότι θα επιδεινώσει το στεγαστικό πρόβλημα. Η σημαντική αύξηση του κόστους των νέων κατοικιών, το ολοένα μεγαλύτερο κόστος θέρμανσης σε συνδυασμό με την αύξηση του κόστους ζωής θα περιορίσουν περαιτέρω τη δυνατότητα μεγάλου μέρους ακόμη και της μεσαίας τάξης να βρει οικονομικά προσιτή στέγη. Ειδικά στην Ελλάδα δεν υπάρχει κοινωνική στέγαση και στεγαστική πολιτική ακόμη και για τους πιο ευάλωτους.

Πώς βιώνουν οι ωφελούμενοι/ες την ενεργειακή φτώχεια

Ένα εντυπωσιακό 84,6% των συνεισφερόντων αναφέρει περιπτώσεις διαφόρων τύπων ενεργειακής φτώχειας στους/στις ωφελούμενούς/ές τους, όπως προβλήματα με τη θέρμανση του σπιτιού τους, τη δυνατότητα να μαγειρέψουν, έλλειψη ή δυσκολία πρόσβασης στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος ή αερίουˑ μόνο ένα 15,4% διατυπώνει διαφορετική άποψη.

Η ενεργειακή φτώχεια και η επικείμενη όξυνσή της με τον κίνδυνο έλλειψης στέγης δημιουργεί έναν εκρηκτικό συνδυασμό. Τη στιγμή που αυξάνονται τα χρέη από λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος και άλλων υπηρεσιών κοινής ωφέλειας όπως και οι διακοπές παροχής, οι άνθρωποι δεν μπορούν να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες για την αγορά επαρκούς τροφής, για παράδειγμα, και περισσότεροι άνθρωποι αναγκάζονται να κόψουν ή να περιορίσουν τα γεύματά τους για να επιβιώσουν, ή δυσκολεύονται ακόμα και να μετακινηθούν. Συμβαίνει, επίσης, ότι ακόμη και όταν κάποιοι άνθρωποι καταφέρνουν να έρθουν σε διακανονισμό με τους παρόχους ηλεκτρικής ενέργειας -για των οποίων διακανονισμών τη σύνταξη βοήθησαν οι συνεισφέροντες- δεν είναι δυνατόν να είναι συνεπείς στην πληρωμή, μένουν χωρίς ρεύμα για μέρες με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ούτε θέρμανση. Οι διακοπές της ύδρευσης έχουν γίνει, επίσης, κανόνας σε αντίθεση με το παρελθόν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο αριθμός των αιτήσεων για την παροχή έκτακτης οικονομικής βοήθειας, για παράδειγμα στην ΚΟΔΕΠ Πειραιά, να αυξηθεί δραματικά ή να φτάσει σε ακραία στάδια όπως σε περίπτωση που διακόπηκε τόσο το ρεύμα όσο και το νερό σε μονογονεϊκή οικογένεια με ανήλικο παιδί με ποσοστό αναπηρίας 30%.

Όλα τα παραπάνω φυσικά ισχύουν για άτομα που μένουν σε σπίτια. Άτομα που ζουν σε επισφαλείς καταστάσεις όπως σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας, σε επισφαλή ή ανεπαρκή στέγαση, ή δεν έχουν χρήματα, είναι χειρότερα αφού δεν έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν θέρμανση ή ηλεκτρισμό και καταφεύγουν σε άλλες μεθόδους. Όσον αφορά τον προσφυγικό πληθυσμό, ένα μεγάλο ποσοστό είναι ακόμη και άστεγοι.

Αυτά τα αποτελέσματα των πρωτοφανών αυξήσεων στην κατανάλωση ενέργειας, ειδικότερα, προκαλούν άγχος, φόβο και θυμό τόσο απέναντι στις εταιρείες κοινής ωφέλειας όσο και στην κυβέρνηση επειδή δεν έλαβαν μέτρα για να ελέγξουν και να περιορίσουν αυτό που θεωρείται αισχρό. Υπάρχουν επίσης αρκετοί άνθρωποι που έπαθαν κατάθλιψη λόγω των συνθηκών διαβίωσής τους.

Οι τακτικές των εταιρειών ηλεκτροδότησης που τείνουν να απειλούν τον κόσμο με συνεχείς διακοπές ακόμη και συσσωρεύοντας μικρά χρέη, πριν καν οριστεί ο τρόπος με τον οποίο θα πιστοποιηθεί η ευπάθεια και άρα η απαγόρευση διακοπής ρεύματος, εντείνει την ανησυχία και την ένταση στο κοινό.

Η εγκυρότητα των παραπάνω ενισχύεται από τις αναφορές των ίδιων των ωφελούμενων (ξένος και ντόπιος πληθυσμός) για αυξημένο άγχος, ανασφάλεια λόγω αδυναμίας να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες και πώς αγωνίζονται να συμβαδίσουν με τις πληρωμές και προσπαθούν να εξοικονομήσουν ενέργεια όσο μπορούν ενώ όσοι πάλευαν και είχαν χρέη πριν, αντιμετωπίζουν τώρα κίνδυνο έξωσης.

Οι άνθρωποι δυσκολεύονται να ξεπληρώσουν τα προηγούμενα χρέη, ενώ συσσωρεύουν και πολλά νέα χρέη, ωστόσο, υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που δεν καταλαβαίνουν τι συμβαίνει και προσπαθούν ακόμη και να διασκεδάσουν την ιδέα (ως αμυντικός μηχανισμός) βασιζόμενοι σε ενδυναμωτικές αφηγήσεις της κατάστασης.

Επιμέλεια: Αριστοτέλης Παππάς