Το Συμβούλιο της Ευρώπης, σε συνεργασία με το Συμβούλιο της Επικρατείας, διοργάνωσε την Παρασκευή συνέδριο στην Ελλάδα με θέμα την εναρμόνιση της νομολογίας και της δικαστικής πρακτικής ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη. Το Reporter ήταν εκεί και είχε την ευκαιρία να συναντήσει και να συνομιλήσει με τον κ. Χρήστο Γιακουμόπουλο.

Η συνάντησή μας μαζί του ήταν μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για να μάθουμε από πρώτο χέρι πώς αξιολογείται στο Στρασβούργο το επίπεδο Δημοκρατίας στη χώρα μας. Η λειτουργία της Δικαιοσύνης. Ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο Έλληνας του Συμβουλίου της Ευρώπης απάντησε χωρίς περιστροφές στις ερωτήσεις μας.

Είναι η Ελλάδα εναρμονισμένη με το ευρωπαϊκό δίκαιο σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα;

«Η Ελλάδα δυστυχώς δεν είναι πλήρως εναρμονισμένη με το ευρωπαϊκό δίκαιο σε αρκετά ζητήματα», απαντά ξεκάθαρα ο Χρήστος Γιακουμόπουλος. Τη σημαντικότερη ίσως αρνητική πτυχή ανέδειξε η πρόσφατη έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τις συνθήκες διαβίωσης προσφύγων και μεταναστών στη χώρα μας.

«Υπάρχουν σοβαρά ζητήματα σχετικά με τις συνθήκες κράτησης, κυρίως των ασυνόδευτων ανηλίκων μεταναστών και προσφύγων. Εκεί υπάρχει αρκετά έντονη κριτική απέναντι στην ελληνική πολιτική, που θεσμοθέτησε κάπως την έννοια της «προστατευτικής κράτησης» των παιδιών αυτών», επισημαίνει ο κ. Γιακουμόπουλος και επιμένει σε αυτό.

«Η θέση που έχει το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι ότι δεν θα πρέπει να υπάρχει «προστατευτική κράτηση». Υπάρχουν άλλοι, καλύτεροι τρόποι και υπάρχουν πολλές ΜΚΟ στην Ελλάδα που έχουν αρχίσει να ασχολούνται με αυτό, με αρκετή επιτυχία θα έλεγα. Η επιτυχία αυτή μάλιστα αναγνωρίζεται και υιοθετείται από άλλες χώρες.

Επιγραμματικά, τα μεγάλα ζητήματα στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον Χρήστο Γιακουμόπουλο είναι:

-Η διάρκεια των δικών. Οι μεγάλες καθυστερήσεις.

«Αποτελεί μείζον πρόβλημα, αλλά έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, κυρίως γιατί πλέον υπάρχει ένας μηχανισμός αποζημίωσης όταν οι διαδικασίες ξεφεύγουν από τα λογικά χρονικά όρια. Αυτό το πρόβλημα εντάσσεται στα ζητήματα που αφορούν τα δικαιώματα του ανθρώπου, καθώς η κακή λειτουργία των δικαστηρίων επηρεάζει άμεσα τους πολίτες».

-Η κατάσταση των ελληνικών φυλακών                                                                                 

«Πρόκειται για ένα ακόμα σοβαρό ζήτημα, που απασχολεί έντονα το Συμβούλιο της Ευρώπης, καθώς επίσης και το ευρωπαϊκό δικαστήριο δικαιωμάτων του ανθρώπου».

-Η αστυνομική βία και ο έλεγχος της αυθαιρεσίας από την πλευρά των διωκτικών αρχών.

«Αυτό είναι ένα πολύ παλιό ζήτημα, το οποίο άρχισε να εμφανίζεται έντονα από το τέλος της δεκαετίας του `90. Τώρα παίρνει και μορφές ρατσιστικής βίας. Μιλάμε για αυθαίρετη βία και ατιμωρησία.

Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι και εδώ έγιναν ορισμένες προσπάθειες. Ο νομοθέτης ανέθεσε στον Συνήγορο του Πολίτη να εξετάζει αυτά τα περιστατικά, γεγονός που είναι σε πρώτη φάση μία θετική εξέλιξη. Έχουμε κάποια θετικά βήματα, αλλά πρέπει ακόμα πολλά να γίνουν. Να δούμε αποτελέσματα, για να πούμε πως το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε».

Στο σημείο αυτό, ο κ. Γιακουμόπουλος θέλησε να σημειώσει πως το ζήτημα με τα ομόφυλα ζευγάρια και η επίλυσή του από τη μεριά του ελληνικού κράτους, αξίζει ιδιαίτερης μνείας, σημειώνοντας πως αποδεικνύεται ότι όταν υπάρχει ειλικρινής διάθεση, υπάρχουν και οι λύσεις.

«Η Ελλάδα τουλάχιστον προσπαθεί…»

Στο ερώτημα αν η Ελλάδα είναι πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, απάντησε:  «Όλες οι χώρες έχουν προβλήματα. Άλλες λιγότερα, άλλες περισσότερα. Το σημαντικότερο για εμάς είναι να δούμε ποιες χώρες κάνουν κάτι για να τα λύσουν. Υπάρχουν πολλές χώρες που αρνούνται να τα αποδεχθούν και να εργαστούν προς μία θετική κατεύθυνση. Η Ελλάδα σίγουρα δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

Έχει αναγνωρίσει τα ζητήματα που υπάρχουν και κάνει σοβαρές προσπάθειες για να τα επιλύσει. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι προσπάθειες είναι πετυχημένες, σε άλλες είναι διστακτικές. Υπάρχουν επίσης και οι εξαιρετικά δύσκολες περιπτώσεις που απαιτείται συνεργασία με άλλες χώρες. Για παράδειγμα τι γίνεται όταν μία οικογένεια προσφύγων είναι η μισή στην Ελλάδα και η άλλη μισή σε κάποια άλλη χώρα; Μία χώρα μόνη της δεν μπορεί να πάρει όλες τις πρωτοβουλίες. Ορισμένα ζητήματα είναι εξαιρετικά πολύπλοκα. Γι` αυτό επιδιώκουμε μία πιο συντονισμένη πολιτική».

Ο Χρήστος Γιακουμόπουλος δεν απέφυγε να απαντήσει ούτε την ερώτησή μας σχετικά με το ζήτημα της «Τουρκικής Μειονότητας στη Θράκη», που επανήλθε στο προσκήνιο τις τελευταίες εβδομάδες.

Εξιστόρησε μάλιστα το χρονικό της υπόθεσης για να κατανοήσουμε τι ακριβώς έχει συμβεί: «Πρέπει να γνωρίζουμε ότι υπάρχουν μια σειρά από αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου οι οποίες αφορούν το δικαίωμα της δημιουργίας και της λειτουργίας σωματείων της μειονότητας της Θράκης. Το Δικαστήριο του Στρασβούργου αποφάσισε πως υπάρχει παραβίαση του δικαιώματος της δημιουργίας σωματείων εκεί. Του δικαιώματος του συνέρχεσθε και του συνεταιρίζεσθε. Αυτές οι αποφάσεις όμως έχουν μείνει ανεκτέλεστες από την ελληνική πλευρά για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Μιλάμε για αποφάσεις που έχουν εκδοθεί στις αρχές του 2000», εξηγεί αρχικά για να συνεχίσει:

«Δεν έχουν δηλαδή ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα από την ελληνική Πολιτεία. Αυτό έχει την εξής εξήγηση. Η Πολιτεία άφησε στη Δικαιοσύνη την αρμοδιότητα για να επανεξετάσει αυτές τις υποθέσεις. Στη διάρκεια των διαδικασιών, όμως, προέκυψε ότι η Δικαιοσύνη δεν μπορούσε στην πραγματικότητα να τις επανεξετάσει, καθώς η υπόθεση είχε επί της ουσίας τελεσιδικήσει κατά το παρελθόν και έτσι ο Έλληνας δικαστής δεν μπορούσε να επανέλθει. Οι δικαστές είπαν λοιπόν πως οι υποθέσεις έχουν κλείσει και δεν μπορούν να τις επανεξετάσουν. Δεν έχουν δικαίωμα να το κάνουν. Πρέπει λοιπόν να γίνουν κινήσεις για να μπορέσει ο Έλληνας δικαστής να προχωρήσει τις διαδικασίες».

Ποια είναι όμως η θέση του Συμβουλίου της Ευρώπης επ` αυτού του θέματος και ασκούνται άραγε κάποιου είδους πιέσεις προς την ελληνική κυβέρνηση;

«Υπήρξε όπως είπαμε η απόφαση στην Ελλάδα που έλεγε ότι το «Α» σωματείο δεν μπορεί να ιδρυθεί, η οποία μάλιστα επισφραγίστηκε στον Άρειο Πάγο. Έγινε προσφυγή στο Στρασβούργο και το εκεί δικαστήριο αποφάσισε ότι βλέπει παραβίαση των διατάξεων της σύμβασης και κάλεσε τις ελληνικές αρχές να συμμορφωθούν ως προς αυτή την απόφαση.

Ο Έλληνας δικαστής όμως απάντησε ότι `καμία διάταξη του εθνικού δικαίου δεν μου επιτρέπει να επανεξετάσω αυτή την απόφαση`. Τώρα αυτό που πρέπει να γίνει είναι να υπάρξει μία νομοθετική μεταρρύθμιση που να λέει πως όταν αποφασίζει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου ότι υπήρξε κάποια παραβίαση, να μπορεί και η ελληνική Δικαιοσύνη να ξαναδεί το ζήτημα λαμβάνοντας υπόψη τις τελευταίες εξελίξεις.

Είναι και ζήτημα διαλόγου. Πρέπει να βελτιωθεί ο διάλογος του Στρασβούργου και των εθνικών δικαστηρίων. Η υπόθεση αυτή αποτελεί ένα καλό παράδειγμα.

Στην προκειμένη περίπτωση η ελληνική Δικαιοσύνη είναι εγκλωβισμένη στις διατάξεις και δεν μπορεί πράγματι να εξετάσει την υπόθεση με βάση τα όσα αποφασίστηκαν στο Στρασβούργο. Η Επιτροπή των υπουργών Εξωτερικών του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι αυτή που ελέγχει τι έχει γίνει. Είναι η κατάλληλη στιγμή να δοθεί η δυνατότητα στα εθνικά δικαστήρια να εξετάσουν αυτές τις υποθέσεις με όλα τα νέα δεδομένα και τα στοιχεία που πρέπει να έχουν στα χέρια τους.

Η Επιτροπή υπουργών που συνεδρίασε την προηγούμενη εβδομάδα έλαβε υπόψη της την τροπολογία που κατέθεσε ο κ. Κοντονής στη Βουλή και τη θεώρησε θετικό βήμα. Ζήτησε βέβαια περισσότερες πληροφορίες και αναμένει για το πώς θα εξελιχθεί τελικά και η συγκεκριμένη υπόθεση στην ελληνική Βουλή».

Ποια θα μπορούσε να είναι η λύση;

«Η επόμενη εξέταση της υπόθεσης θα είναι τον Δεκέμβριο και εκεί θα δούμε αν πράγματι έχει σημειωθεί επί της ουσίας πρόοδος. Υπάρχει πίεση προς την ελληνική πλευρά, η οποία θα μειωθεί εφόσον γίνουν τα νομοθετικά βήματα που θα επιτρέψουν στην ελληνική Δικαιοσύνη να προχωρήσει.

Προσέξτε, όμως. Το ζήτημα της μουσουλμανικής ή τουρκικής μειονότητας είναι μία καθαρά ελληνική προσέγγιση. Το Στρασβούργο αυτό που έχει πει είναι ότι η αιτιολογία που είχαν δώσει τα ελληνικά δικαστήρια στο τέλος της δεκαετίας του `90, για την απαγόρευση ίδρυσης σωματείων από τη μειονότητα στη Θράκη δεν ήταν αρκετά πειστική υπό το πρίσμα της ευρωπαϊκής σύμβασης δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Είναι ένα ζήτημα πάντως που σίγουρα πρέπει κάποια στιγμή να εξετάσει η ελληνική Δικαιοσύνη, η οποία τώρα δεν μπορεί. Μία άλλη λύση είναι ο Έλληνας νομοθέτης να το ξαναδεί και να νομοθετήσει απευθείας κάτι άλλο. Δεν φτάσαμε εκεί ακόμα. Είμαστε στο σημείο που την υπόθεση πρέπει να επανεξετάσουν τα ελληνικά δικαστήρια. Αρκεί, όμως, να τους δοθεί η δυνατότητα από το ελληνικό Κοινοβούλιο. Νομίζω αυτό θα κάνει το υπουργείο Δικαιοσύνης», εκτιμά ο κ. Γιακουμόπουλος.

«Η προστασία των θεσμών το πρώτο μας μέλημα»

Στο τέλος της κουβέντας μας, ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο Συμβούλιο της Ευρώπης, θέλησε να υπογραμμίσει την ανάγκη υπεράσπισης των δημοκρατικών θεσμών. «Στην Ευρώπη το μεγάλο πρόβλημα αυτή τη στιγμή είναι η αμφισβήτηση των δημοκρατικών θεσμών. Ο λαϊκισμός και η κοντόφθαλμη κριτική των θεσμών με σκοπό εκλογικά οφέλη δημιουργούν μεγάλους κινδύνους», τονίζει ο κ. Γιακουμόπουλος και υπογραμμίζει:

«Η προστασία των θεσμών και των δημοκρατικών ισορροπιών μέσα στα κράτη πρέπει να είναι το πρώτο μας μέλημα. Και τα κράτη πρέπει να λάβουν τα μέτρα τους. Η πάταξη της διαφθοράς είναι βασικός άξονας δράσης. Επίσης, η αξιοπιστία των θεσμών έναντι των πολιτών. Η αξιοπιστία της Δικαιοσύνης έναντι του Πολίτη.

Σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη, που δεν θέλω να αναφέρω, η Δικαιοσύνη βάλλεται. Ο ρόλος της, αλλά ακόμα και η σύνθεση των δικαστηρίων. Είναι απαραίτητο για τα ευρωπαϊκά κράτη να επενδύσουν στη Δικαιοσύνη. Εθνική και Ευρωπαϊκή. Αν σε ένα κράτος η Δικαιοσύνη δεν λειτουργεί σωστά, επηρεάζονται και όλα τα υπόλοιπα κράτη. Ένα τεράστιο ποσοστό αποφάσεων δικαστηρίων σε ολόκληρη την  ΕΕ δεν μπορούν να εφαρμοστούν γιατί αφορούν σχέσεις υπερκρατικές. Από αστικά θέματα, μέχρι εμπορικού δικαίου».

Ο Έλληνας επικεφαλής της Διεύθυνσης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο Συμβούλιο της Ευρώπης ζήτησε να κλείσουμε την κουβέντα μας με αυτά τα λόγια:

«Είναι επικίνδυνο να κατηγορούμε εύκολα τη Δικαιοσύνη, να την απαξιώνουμε και να την μειώνουμε. Αυτή είναι η αρχή της αμφισβήτησης των θεσμών. Ξεκινάς με τη Δικαιοσύνη σε όλες της τις βαθμίδες, μετά θα έρθει το Κοινοβούλιο και μετά τι…»