Η κερδοσκοπική δραστηριότητα λοιπόν είναι αυτονόητη λειτουργία οργανικά συνδεδεμένη με τη λειτουργία του μηχανισμού αγοράς στις κεφαλαιαγορές. Επομένως, τυχόν αρνητική στάση απέναντί της με βάση ηθικά δεδομένα σημαίνει άρνηση της πραγματικότητας των αγορών και ειδικότερα του τρόπου χρηματοδότησης των αναγκών κρατών και εταιρειών. Βεβαίως, η άσκησή της οφείλει να γίνεται με τα θεσμικά επιτρεπόμενα μέσα και μόνο, θεματοφύλακας των οποίων είναι τα αρμόδια κατά περίπτωση κρατικά όργανα.
Ωστόσο, με βάση το χρονικό ορίζοντα κατά τον οποίο επιδιώκεται το κέρδος μιας επενδυτικής ενέργειας, μπορεί να γίνει διαχωρισμός σε κερδοσκοπική δραστηριότητα βραχυχρόνιου ή μακροχρόνιου επενδυτικού ορίζοντα. Αν ορίσουμε ως μακροχρόνιο επενδυτικό ορίζοντα το ένα έτος ή μεγαλύτερες του έτους περιόδους, διαπιστώνουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος των επενδυτικών κινήσεων στο σύνολο των αγορών τείνει να είναι σήμερα βραχυχρόνιου χαρακτήρα, τόσο στις υποκείμενες όσο και στις υπερκείμενες αγορές (δηλαδή εκείνες των παραγώγων), είτε σε μετοχές είτε σε ομόλογα είτε σε εμπορεύματα. Μάλιστα, τα τελευταία έτη, το φαινόμενο της υπερανάπτυξης των αγορών των παραγώγων όπου η αξία των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης είναι πολλαπλάσια του παγκόσμιου ΑΕΠ, έχει οδηγήσει σε έκρηξη της κερδοσκοπικής δραστηριότητας βραχυχρόνιου χαρακτήρα. Το φαινόμενο μάλιστα συνδέθηκε με υπερεπέκταση του παγκόσμιου δανεισμού προς επενδυτικούς φορείς (hedge funds κ.α.) με κατ’ εξοχήν βραχυπρόθεσμα χαρακτηριστικά, οδηγώντας στη χρηματιστηριακή έκρηξη που προηγήθηκε της κρίσης.
Και εδώ ακριβώς υπάρχει ένα σημαντικό πρόβλημα καθώς η χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση που ακολούθησε, ανάγκασε τις κυβερνήσεις σε επεκτατική δημοσιονομική πολιτική που περιλάμβανε και εκτεταμένα πακέτα βοήθειας προς τις πληγείσες τράπεζες αλλά και λοιπές επιχειρήσεις, με συνέπεια τη σημαντική επέκταση του δημοσίου χρέους σε πλειάδα χωρών. Ευλόγως, οι πολίτες των χωρών συνδέουν το δημόσιο χρέος που καλούνται ήδη να εξυπηρετήσουν μέσω της αυξημένης φορολογίας που πλήττει τα εισοδήματά τους, με την έξαρση της βραχυπρόθεσμης κερδοσκοπικής δραστηριότητας που ομολογουμένως αφορά πλέον το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοποιημένων στις αγορές.
Οφείλουν, λοιπόν, τα κράτη να δράσουν συντονισμένα προς διπλή κατεύθυνση: αφενός την αποθάρρυνση της βραχυπρόθεσμης κερδοσκοπικής δραστηριότητας και αφετέρου την ενθάρρυνση εκείνης που έχει μακροπρόθεσμα χαρακτηριστικά. Το G20 πρέπει το ταχύτερο να υιοθετήσει συγκεκριμένη επιβάρυνση επί του συνόλου των συναλλαγών ΣΜΕ (μορφή της ιδέας του φόρου Tobin) με παράλληλη υιοθέτηση φορολογικών κινήτρων για τη μεσοπρόθεσμη διακράτηση τίτλων στις υποκείμενες αγορές αξιών. Έτσι, η κερδοσκοπία θα επανέλθει σε συνετότερα πλαίσια και θα αρθρώνεται με την υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων μακράς πνοής, ενώ παράλληλα θα καταπολεμηθεί εκείνη που κάνει τις αγορές να προσομοιάζουν με καζίνο.
Όμως, οι πιθανότητες υιοθέτησης τέτοιων μέτρων είναι μικρές, αν κρίνουμε από την αντίδραση του Υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ T. Γκάιτνερ στο αίτημα αρκετών ευρωπαϊκών χωρών (Γερμανίας και Ελλάδας μεταξύ άλλων) για την κατάργηση των «γυμνών πιστωτικών παραγώγων» (naked CDSs), δηλαδή εκείνων που δεν έχουν συγκεκριμένους τίτλους ως υποκείμενη αξία. Οι ΗΠΑ απορρίπτουν το αίτημα με το εύλογο σκεπτικό ότι δεν είναι εύκολη η διάκριση ανάμεσα σε συμβόλαια που συνάπτονται για κερδοσκοπικούς λόγους σε σχέση με όσα συνάπτονται για λόγους αντιστάθμισης κινδύνου. Έτσι, όμως, οι ΗΠΑ συντηρούν τη συνέχιση της υπέρμετρης κερδοσκοπίας στις αγορές μέσω της διατήρησης μεγάλου μέρους συμβολαίων στις αγορές παραγώγων που δεν δικαιολογούνται για λόγους αντιστάθμισης κινδύνου, αυξάνοντας έτσι τις προϋποθέσεις μιας νέας συστημικής κρίσης στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα!
Ίσως, τελικά, η κερδοσκοπία είναι παρόμοια με τη χοληστερίνη στον οργανισμό: η «καλή» (μεσοπρόθεσμου χαρακτήρα) που λειτουργεί ευεργετικά στο οικονομικό σύστημα και η «κακή» (βραχυπρόθεσμου χαρακτήρα) που όταν υπάρχει σε μεγάλη δόση μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές και επαναλαμβανόμενες κρίσεις.
Δημήτρης Τζάνας
Σύμβουλος Επενδύσεων
PROTON BANK