Ο κ. Ποττάκης περιέγραψε αρχικά πώς από το 2008 που εκδόθηκε η Ενωσιακή Οδηγία για τις επιστροφές, προβλέπονταν κοινές παράμετροι για την επιτήρηση, επιθεώρηση, παρακολούθηση των διαδικασιών αναγκαστικών επιστροφών αλλοδαπών από κράτη μέλη της ΕΕ στις χώρες προέλευσης, όσων δηλαδή ήταν πρακτικά υπό απέλαση. Προβλέφθηκε ότι θα έπρεπε αυτή η επιτήρηση να είναι αποτελεσματική, τίποτα άλλο, είναι η μόνη αναφορά για το πώς πρέπει να είναι η επιτήρηση. Στην Ελλάδα ενσωματώθηκε στο Εθνικό Δίκαιο και ανατέθηκε στο Συνήγορο του Πολίτη να επιτελέσει αυτή την αρμοδιότητα. Από το 2014-2015, ο Συνήγορος παρακολουθεί και επιτηρεί τις επιχειρήσεις της ΕΛΑΣ για την επανεισδοχή στην Τουρκία αλλοδαπών που δεν τυγχάνουν προστασίας, ασύλου ή δευτερογενούς, στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου.
Το 2016 προέκυψε ζήτημα με τον κανονισμό της FRONTEX που γιγαντώνεται τα τελευταία χρόνια, σε προσωπικό, μέσα και προϋπολογισμό. Προέβλεψαν ότι θα αναλάμβανε τον συντονισμό των επιχειρήσεων επιστροφών και με χρηματοδότηση και με οργάνωσή τους. Στις αεροπορικές επιχειρήσεις αυτού του είδους, ναυλώνεται αεροσκάφος που με διάφορες στάσεις σε πρωτεύουσες συλλέγει αλλοδαπούς υπό επιστροφή. Μέσα υπάρχουν συνοδοί αστυνομικοί, εκπρόσωποι της FRONTEX και επόπτες. Δεν προβλέφθηκε ωστόσο μηχανισμός παρακολούθησης των εξαναγκαστικών επιστροφών, όπως προβλέφθηκε στην Ελλάδα. Αντίθετα, τα κράτη μέλη της ΕΕ αποφάσισαν δημιουργία «δεξαμενής παρατηρητών» από τα κράτη μέλη, από αυτούς που οι εθνικές νομοθεσίες είχαν αναγορεύσει ως παρατηρητές στις εθνικές επιχειρήσεις.
Ο νέος κανονισμός της FRONTEX που βγήκε πέρυσι όμως, για το αυξημένο προσωπικό και τις αρμοδιότητες της FRONTEX, προβλέπει ότι θα ενισχύσει και την δεξαμενή παρατηρητών με δικό της προσωπικό, δηλαδή ο ελεγχόμενος έχει αναλάβει να ελέγχει τον εαυτό του, δεν υπάρχει αμερόληπτος και ανεξάρτητος φορέας, όπως είπε χαρακτηριστικά. Υπάρχει επίσης αδιαφάνεια, κανείς δεν ξέρει τι γίνονται οι εκθέσεις που στέλνουμε, δεν έχουμε απάντηση από την FRONTEX όταν επισημαίνουμε κακώς κείμενα, δεν δημοσιοποιούνται ευρήματα από πλευράς FRONTEX. Δεν υπάρχει ούτε λογοδοσία ούτε διαφάνεια στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί, δεν γνωρίζουμε με ποιο τρόπο επιλέγονται οι παρατηρητές. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις περίπου 80 επιχειρήσεις της FRONTEX το 2019, στο 90% ανέλαβαν την παρακολούθηση παρατηρητές που δεν προέρχονται από θεσμούς όπως ο Συνήγορος του Πολίτη, ανεξάρτητους θεσμούς.
Οι φορείς της ΕΕ, εν προκειμένω η FRONTEX, δεν μπορεί να υπολείπονται σε λογοδοσία του επιπέδου που έχει π.χ. στην Ελλάδα η ΕΛΑΣ, τόνισε ο κ. Ποττάκης, θυμίζοντας ότι ο Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας που θεσπίστηκε το 2016 δίνει στο Συνήγορο του Πολίτη την δυνατότητα να παρεμβαίνει για συγκεκριμένα αδικήματα στην πειθαρχική διερεύνησή τους, στον έλεγχο του κατά πόσο πειθαρχικώς ελέγχεται το παράπτωμα ενός οργάνου της ΕΛΑΣ όταν υπερβαίνει τα καθήκοντά του. Στην FRONTEX δεν υπάρχει αντίστοιχος μηχανισμός.
Έτσι, συνέχισε, όλοι οι Συνήγοροι του Πολίτη που συμμετέχουμε στην ευρωπαϊκή «δεξαμενή παρακολούθησης» της FRONTEX θεωρούμε ότι πρέπει να υπάρχει εξωτερικός έλεγχος, αναλάβαμε να τον συγκροτήσουμε με σειρά προπαρασκευαστικών συναντήσεων που έγιναν στην Ελλάδα. Η Πρωτοβουλία του Ναυπλίου όπως ονομάστηκε από τις πρώτες επαφές 13 συνολικά εθνικών θεσμών που έγιναν εκεί, συνεχίστηκε με την εναρκτήρια συνάντηση της Ρώμης τον περασμένο Οκτώβριο. Το προσεχές διάστημα ευελπιστούμε ότι θα δώσουμε στη δημοσιότητα, φτιάχνοντας και ειδική ιστοσελίδα, διάφορα ευρήματα που έχουμε διαπιστώσει ως επιτηρητές της FRONTEX και δεν έχουν τύχει της προσοχής που θα έπρεπε, προκειμένου να ελεγχθεί.
Η FRONTEX αυξάνει διαρκώς τις δραστηριότητές της, είναι μεγάλο το ερώτημα όταν προστεθούν 10.000 προσωπικό επιπλέον όπως προβλέπεται, για ουσιαστικότερο ρόλο στην προστασία των συνόρων της ΕΕ, ποιος θα την ελέγχει; Υπάρχει πρόβλεψη για πρόσθετους 10.000 συνοριοφύλακες της FRONTEX, υλοποιείται η στελέχωση. Αλλά όταν θα μπορεί να κάνει η ίδια φύλαξη των συνόρων, ποιος θα την ελέγχει; Ο Συνήγορος του Πολίτη που έχει τις δυνατότητες θεσμικά από την ελληνική Πολιτεία, όπως ελέγχει π.χ. την ΕΛΑΣ; αναρωτήθηκε. Η ΕΛΑΣ και το Λιμενικό στην Ελλάδα ελέγχονται και από τον Έλληνα Συνήγορο του Πολίτη, πολύ πιο συστηματικά. Στην περίπτωση της FRONTEX δεν υπάρχει κάποιος να την ελέγχει. Αν η FRONTEX έρθει να ενισχύσει τις ελληνικές Αρχές στη φύλαξη των συνόρων, τίθεται νομικά το ζήτημα εάν θα λειτουργεί ενταγμένη στον μηχανισμό των Ελλήνων συνοριοφυλάκων και το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο (άρα θα ελέγχεται από τα ελληνικά θεσμικά όργανα που ελέγχουν την ΕΛΑΣ χωρίς διάκριση). Γιατί εάν έχει αυτοτέλεια, δημιουργείται σοβαρό πρόβλημα. Δεν υπάρχει μηχανισμός και ο Ευρωπαίος Μεσολαβητής, ο αντίστοιχος θεσμός για τα όργανα της ΕΕ, δεν έχει αναλάβει δράση. Δεν υπάρχει όργανο όπου πολίτης θα απευθυνθεί για να υποβάλει παράπονο, καταγγελία, κτλ.