Επιγραμματικά τα συμφέροντα των καπιταλιστών ευνοούνται καλύτερα από την συνένωση και την διεθνή συνεργασία παρά από τον ανταγωνισμό και τον πόλεμο, συνεπώς δεν πρόκειται να υπάρξει μεγάλη πολεμική σύγκρουση στην Ευρώπη. Όταν ξεσπά ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος (Ιούλιος-Αύγουστος 1914) διαφωνεί δημόσια με την ηγεσία του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος που υποστηρίζει την φιλοπόλεμη πολιτική του Κάιζερ Γουλιέλμου Β’. Τάσσεται δημόσια και με γενναιότητα υπέρ της άμεσης σύναψης ειρήνης, αποχωρεί από το κόμμα και μαζί με άλλους διαφωνούντες ιδρύει το Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας (1917). Προκρίνει τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες, και τηρεί σθεναρά, αρνητική στάση απέναντι στους Μπολσεβίκους, τον Λένιν και την Οκτωβριανή Επανάσταση επηρεάζοντας καθοριστικά τις πολιτικές εξελίξεις στην Γερμανία αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη αφού αυτές οι απόψεις του είναι και ο βασικότερος λόγος για μη επικράτηση των λενινιστικών αρχών στα ευρωπαϊκά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα.
Βίκτορ Άντλερ (Victor Adler, 30 Οκτωβρίου 1852-11 Νοεμβρίου 1918). Αυστριακός πολιτικός. Μαρξιστής και αδιαφιλονίκητος ηγέτης του αυστριακού εργατικού κινήματος. Ιδρυτής του Σοσιαλδημοκρατικού Αυστριακού Εργατικού Κόμματος (SDAP), το οποίο έως σήμερα αφενός παραμένει ένα από τα ισχυρότερα αυστριακά αλλά και τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αφετέρου συνεχίζει να απορρίπτει τον νέο-φιλελευθερισμό. Λίγες ημέρες πριν την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στις 29 Ιουλίου ο Β. Άντλερ απηχώντας και τις απόψεις των υπόλοιπων Ευρωπαίων σοσιαλιστών ηγετών, δήλωνε «δεν πιστεύω ότι θα γίνει ένας γενικευμένος πόλεμος». Λίγες ημέρες αργότερα ξεκινούσαν οι μάχες του Μεγάλου Πολέμου στις οποίες συμμετείχαν περίπου 19 εκατ. στρατιώτες.
Το Ιδεολογικό-πολιτικό πλαίσιο
Δεν ήταν όμως μόνο οι αριστεροί πολιτικοί και διανοούμενοι που είχαν επηρεαστεί από το πνεύμα της Belle Époque (Ωραία Εποχή) και την αίσθηση ότι ο καπιταλισμός έχει την δυνατότητα να αυτορυθμίζεται να λύνει τα προβλήματα του και προχωρά μπροστά. Οι φιλελεύθεροι τους ξεπερνούν αντιμετωπίζοντας το μέλλον με περισσή αισιοδοξία ίσως και με ιδεολογική αμετροέπεια. Το βιβλίο «Η Μεγάλη Χίμαιρα» (Great Illusion) του Νόρμαν Έιντζελ (Norman Angel) που προαναγγέλλει το τέλος των πολέμων είναι το best seller της εποχής. Το βασικό επιχείρημα. Οι Εγγλέζοι βιομήχανοι δεν έχουν κανένα συμφέρον να βομβαρδίσουν τις θυγατρικές τους στην Γαλλία και οι Γάλλοι τραπεζίτες δεν έχουν κανένα λόγο να καταστρέψουν τα μεγάλα έργα υποδομής που χρηματοδότησαν στην Γερμανία αφού σε μία τέτοια εξέλιξη θα χάσουν τα κεφάλαια τους και τους τόκους που εισπράττουν. Το φιλελεύθερο αφήγημα διαψεύδεται οικτρά όταν ξεσπά ο πόλεμος.
Στο τέλος του 19ου αιώνα οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής, ήτοι οι Μ.Βρετανία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η Γερμανία έχοντας χωρίσει τον πλανήτη σε αποικίες καταφέρνουν να διατηρούν μεταξύ τους μία εύθραυστη ισορροπία ειρήνης, την περιβόητη Συναυλία της Ευρώπης. Ταυτόχρονα όμως συνεχίζουν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να διευρύνουν τις σφαίρες επιρροής τους. Ένα διεθνές Status Quo που αμφισβητείται έμπρακτά και έντονα αφενός από την Μεγάλη Βρετανία που εγκαινιάζει και εφαρμόζει την πολιτική της Υπέροχης Απομόνωσης (Splendid Isolation), ένα Brexit της εποχής αφετέρου από την άνοδο της Πρωσίας και την εμφάνιση στο παγκόσμιο γίγνεσθαι της Γερμανικής Αυτοκρατορίας (υπό Πρωσική ηγεσία).
Η ραγδαία εκβιομηχάνιση και οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας αμφισβητεί έντονα την δεσπόζουσα θέση της Μεγάλης Βρετανίας στις διεθνείς αγορές. Πρόκειται για την κυρίαρχη αντίθεση που προκαλεί την πολεμική ανάφλεξη και τον παγκόσμιο πόλεμο. Ο Εθνικισμός και οι ανταγωνισμοί μεταξύ των υπόλοιπων μεγάλων δυνάμεων είναι κύριες αντιθέσεις που συνθέτουν το απαραίτητο ιστορικό πλαίσιο αλλά δεν είναι η κυρίαρχη αιτία.
Αντίθετοι σε αυτό το ευρύτερο κλίμα συναίνεσης είναι ελάχιστοι και όντως χαρισματικοί (παρά τις προφανείς ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές με την στήλη) πολιτικοί όπως Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Καρλ Λίμπκνεχτ, ο Τρότσκι και ο Λένιν που κατανοούν έγκαιρα ότι έρχεται ένας ο πόλεμος που δεν θα οφείλεται σε κάποια τυχαία γεγονότα αλλά θα είναι προϊόν του καπιταλισμού που δεν βαδίζει συνεχώς μπροστά όπως πιστεύουν οι φιλελεύθεροι και οι ηγέτες της παραδοσιακής αριστεράς αλλά είχε κάνει μεταβολή και βάδιζε με μεγάλη ταχύτητα προς τα πίσω. Το σύστημα σαπίζει και επιφυλάσσει καταστροφές για την ανθρωπότητα.
Η Αιτία
Στις 28 Ιουνίου 1914 δολοφονείται στο Σεράγεβο από Σέρβους εθνικιστές ο Αρχιδούκας της Αυστρίας και διάδοχος του Αυστροουγγγρικού θρόνου Φραγκίσκος-Φερδινάνδος. Η Αυστροουγγαρία κατηγορεί την Σερβία για την δολοφονία. Το Αυστριακό τελεσίγραφο που ακολουθεί είναι ταπεινωτικό, ουσιαστικά ακυρώνει το κράτος της Σερβίας. Ξεσπά η κρίση του Ιουλίου 1914. Η Σερβία ικανοποιεί σχεδόν εξ ολοκλήρου το ταπεινωτικό αυστριακό τελεσίγραφο αλλά στην Βιέννη με την Γερμανική ενθάρρυνση και προτροπή αγνοούν την Σερβική απάντηση. Στις 28 Ιουλίου 1914 η Αυστροουγγαρία κηρύττει τον πόλεμο στην Σερβία.
Το Αυγουστιάτικο ντόμινο των κηρύξεων πολέμων
Φθάνουμε στον Αύγουστο 1914 και το ντόμινο κηρύξεων πολέμων. Στις 1 Αυγούστου η Γερμανία κηρύττει τον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας και στις 3 Αυγούστου εναντίον της Γαλλίας. Η εισβολή των Γερμανών στην Γαλλία παραβιάζει την Βελγική ουδετερότητα, γεγονός που προκαλεί την αντίδραση της Μεγάλης Βρετανίας που κηρύττει τον πόλεμο εναντίον της Γερμανίας στις 4 Αυγούστου. Η Αυστροουγγαρία κηρύττει τον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας στις 5 Αυγούστου, η Σερβία κατά της Γερμανίας στις 6 Αυγούστου, το Μαυροβούνιο εναντίον της Αυστροουγγαρίας στις 7 Αυγούστου και κατά της Γερμανίας στις 12 Αυγούστου. Η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία κατά της Αυστροουγγαρίας στις 10 Αυγούστου, η Ιαπωνία κατά της Γερμανίας στις 28 Αυγούστου και η Αυστροουγγαρίας κατά της Ιαπωνίας στις 25 Αυγούστου και κατά του Βελγίου στις 28 Αυγούστου.
Στα τέλη Αυγούστου 1914, ο πόλεμος μαίνεται στην Ευρώπη, όλα σχεδόν τα ευρωπαϊκά έθνη έχουν αρχίσει να πολεμούν μεταξύ τους.
Επίλογος
Βρισκόμαστε στα τέλη του Αυγούστου 2023, έχουν περάσει 110 χρόνια από τον Αύγουστο 1914 όταν άρχισε η ανθρωποσφαγή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και 80 χρόνια από τον Αύγουστο 1945 τότε που τελείωσε η ανείπωτη φρίκη των δύο παγκοσμίων πολέμων με τους ατομικούς βομβαρδισμούς στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι και την συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας.
Όποιος παρατηρεί προσεκτικά την σύγχρονη συγκυρία διαπιστώνει μεγάλες ομοιότητες με την περίοδο που προηγήθηκε της έναρξης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο οικονομικός ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας και η οικονομική και πολιτική εξάρτηση της Ρωσίας από την Κίνα είναι πανομοιότυπες καταστάσεις με την σφοδρή αντιπαράθεση Μ.Βρετανίας-Γερμανικής Αυτοκρατορίας και τις σχέσεις υποτέλειας της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας από την Γερμανική. Η πίστη στην δυνατότητα του καπιταλισμού να επιλύει τις αντιθέσεις και να προχωράει μπροστά είναι ακριβώς η ίδια με το κλίμα που επικρατούσε την περίοδο της Belle Époque (Ωραία Εποχή), εξ άλλου μοιάζουν καταπληκτικά και οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Και τότε και τώρα επικρατούσαν συνθήκες κοινωνικής χαλαρότητας, ανάπτυξης και ευμάρειας. Και τότε και τώρα η αντισημιτική ακροδεξιά και ο εθνικισμός είχαν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση των κοινωνικών συνθηκών. Και τότε και τώρα η παραδοσιακή αριστερά αρκούνταν σε αναλύσεις για την καπιταλιστική ολοκλήρωση.
Η μοναδική διαφορά μέχρι τώρα, μία διαφορά που τελικά ίσως αποδειχθεί και αρνητικά καταλυτική είναι ότι από την σύγχρονη συγκυρία απουσιάζουν παντελώς πολιτικοί όπως η Ρόζα Λούξεμπουργκ και ο Καρλ Λίμπκνεχτ που με τον ανατρεπτικό και ριζοσπαστικό λόγο τους ίσως πετύχαιναν να αφυπνίσουν τις κοινωνίες, να ενεργοποιήσουν δηλαδή την αναγκαία και ικανή συνθήκη για να σωθεί η ειρήνη.