Παρά τα βήματα που έγιναν συνολικά δεν φαίνεται να έχει εμπεδωθεί μια ισχυρή δυναμική ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων, καθώς σε πολλούς τομείς παρατηρούνται καθυστερήσεις, αντιδράσεις και αδυναμία για πραγματικές τομές.

Στο πλαίσιο αυτό, προτείνεται μια μεταρρυθμιστική πολιτική που θα εστιάσει σε τέσσερα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, τα οποία καθορίζουν κατά κύριο λόγο τις προοπτικές κάθε χώρας, δηλαδή τη διαρθρωτική ανταγωνιστικότητά της, την εξωστρέφειά της, το ρόλο του κράτους στην οικονομία και το βαθμό πρόσβασης-συμμετοχής της κοινωνίας στις οικονομικές-τεχνολογικές εξελίξεις.

Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό προτείνονται παρεμβάσεις σε εννέα πεδία.

1. Ταχύτερη και αποτελεσματικότερη απονομή δικαιοσύνης

Οι προσεχείς μεταρρυθμίσεις πρέπει να στοχεύουν σε αυξημένη εμπιστοσύνη πολιτών – επιχειρήσεων στο σύστημα απονομής της δικαιοσύνης. Στις άμεσες προτεραιότητες ανήκουν:

• Μεταρρύθμιση του τρόπου διοίκησης των δικαστηρίων εισάγοντας αρχές και εργαλεία του σύγχρονου μάνατζμεντ. Μεταξύ άλλων είναι απαραίτητη η συνεχής διαχείριση της απόδοσης (performance management) των δικαστηρίων για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας απονομής της δικαιοσύνης με εφαρμογή προηγμένων πληροφοριακών συστημάτων στα δικαστήρια και τη δημιουργία ηλεκτρονικού αρχείου υποθέσεων. Συγχρόνως, θα πρέπει να προωθηθεί η άμεση κατάργηση της απασχόλησης των δικαστών στον προσδιορισμό των υποθέσεων και η ηλεκτρονική κατάθεση των δικογράφων. Ακολούθως, θα δημιουργηθεί επαρκής διαθεσιμότητα δικαστών για τα τμήματα που εκδικάζουν υποθέσεις και παρουσιάζουν ιδιαίτερη καθυστέρηση (π.χ. ασφαλιστικά μετρά, εκούσια δικαιοδοσία, κλπ)

• Καινοτόμες θεσμικές παρεμβάσεις όπως η εγκατάσταση μηχανισμού που δίνει τη δυνατότητα, κατόπιν συμφωνίας μεταξύ των διάδικων, ταχείας έκδοσης μίας απόφασης (fast ruling) χωρίς το δικαίωμα έφεσης, ευνοώντας τον περιορισμό του όγκου των υποθέσεων αλλά και τους διάδικους που έχουν ως βασική προτεραιότητα την έκδοση της απόφασης σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (αντίστοιχος μηχανισμός στην Ολλανδία). Επιπλέον, μπορεί να γίνει θεσμοθέτηση ομαδοποίησης υποθέσεων, π.χ. ανάλογα με το οικονομικό ύψος του επίδικου αντικειμένου και τις χρονικές ανάγκες της υπόθεσης (π.χ. για αστικές υποθέσεις έως €15.000), έτσι ώστε να γίνεται στοχευμένη αντιμετώπιση των διαφορετικών υποθέσεων που θα ωφελήσει την αποτελεσματικότερη και ταχύτερη απονομή της δικαιοσύνης.

• Επίσης, πρέπει να δρομολογηθεί άμεσα η αναδιάρθρωση του λειτουργικού μοντέλου της δικαιοσύνης, προκειμένου να καλυφθούν οι τρέχουσες ανάγκες αποτελεσματικότερα. Ταυτόχρονα, και δεδομένου του όγκου των εκκρεμών υποθέσεων, θα πρέπει να γίνει επέκταση του ωραρίου των δικαστηρίων (από τις 3 στις 5μ.μ.) αλλά και μείωση του χρόνου των δικαστικών διακοπών, δεδομένου ότι τα δικαστήρια υπολειτουργούν για τρεισήμισι μήνες κάθε χρόνο (δυόμισι το καλοκαίρι, δεκαπέντε ημέρες Χριστούγεννα και Πάσχα).

• Στοχευμένες νομοθετικές παρεμβάσεις αλλά και καλύτερη εκπαίδευση των λειτουργών της δικαιοσύνης. Σε αυτή την κατεύθυνση, καθίσταται επιτακτική η αλλαγή του Πτωχευτικού Κώδικα για την ευκολότερη και ταχύτερη λύση και εκκαθάριση των εταιριών που έχουν ζητήματα βιωσιμότητας.

2. Σταθερό, απλό και προβλέψιμο φορολογικό πλαίσιο

• Η κυβέρνηση πρέπει να δραστηριοποιηθεί άμεσα για την ενίσχυση της σταθερότητας του φορολογικού πλαισίου. Σε αυτή την κατεύθυνση, πρέπει να απλοποιηθεί και να ενδυναμωθεί η σταθερότητα των φορολογικών διατάξεων και, ταυτόχρονα, να καθιερωθεί διεθνώς ελκυστικό/ανταγωνιστικό φορολογικό πλαίσιο για επιχειρήσεις και επενδύσεις για διάστημα τουλάχιστον 10 ετών, με νόμο αυξημένης τυπικής ισχύος. Οι όποιες αλλαγές να απαιτούν ενισχυμένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία για τη νομοθέτησή τους, περιορίζοντας το ενδεχόμενο αλλαγών από τις επόμενες κυβερνήσεις.

• Απλοποίηση του φορολογικού συστήματος για τη διευκόλυνση των φορολογούμενων στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων τους με κωδικοποίηση της φορολογικής νομοθεσίας. Πρέπει να γίνει επέκταση του ισχύοντος μέτρου συμψηφισμού του Φ.Π.Α., για άμεση αποπληρωμή/ συμψηφισμό όλων των οφειλόμενων πληρωμών του δημοσίου προς τις επιχειρήσεις έτσι ώστε να ενισχυθεί η ρευστότητά τους και να ανακτηθεί η εμπιστοσύνη προς το κράτος. Η υιοθέτηση ενός κοινού και σταθερού φορολογικού συντελεστή εισοδήματος (μετά από ένα απαλλασσόμενο ποσό ανά φυσικό πρόσωπο, ή εναλλακτικά ενός συστήματος με πολύ λίγους διαφορετικούς συντελεστές) θα βελτίωνε πολλές πλευρές της τρέχουσας κατάστασης.

• Για να πραγματοποιηθεί μια επιτυχημένη μεταρρύθμιση κατά της φοροδιαφυγής πρέπει να στηριχτεί σε 3 βασικούς πυλώνες: αποτελεσματικοί φορολογικοί έλεγχοι, μείωση της διαφθοράς των υπαλλήλων στο φοροεισπραχτικό μηχανισμό και συνεργασία με ξένες κυβερνήσεις για ανταλλαγή πληροφοριών. Σε πρώτη φάση πρέπει να γίνει στρατηγικός σχεδιασμός των φορολογικών ελέγχων μετά από ποιοτική ανάλυση των στοιχείων της φοροδιαφυγής (π.χ. ανά γεωγραφική περιοχή, κατά συγκεκριμένα προϊόντα, κατά τομείς και δραστηριότητες), κάνοντας την προσπάθεια πάταξης της φοροδιαφυγής στοχευμένη και μετατοπίζοντάς τη τους γενικούς ελέγχους σε τυχαία επιλεγμένες επιχειρήσεις. Επίσης, είναι απαραίτητη η ενοποίηση και συγκέντρωση μηχανισμών είσπραξης φόρων και εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, προκειμένου να περιοριστεί ο αριθμός των σχετικών συναλλαγών για τις επιχειρήσεις.

• Σταδιακή μείωση του φορολογικού συντελεστή νομικών και φυσικών προσώπων αλλά και συνολικός προσανατολισμός στη μείωση της φορολογίας εισοδήματος, προκειμένου να ενισχυθούν οι δυνατότητες επενδύσεων και να υπάρξει αύξηση της ανταγωνιστικότητας.

3 Βιώσιμο και δίκαιο ασφαλιστικό σύστημα

Πλέον, χρειάζονται μεταρρυθμίσεις σε βασικά διαρθρωτικά χαρακτηριστικά του ασφαλιστικού για να είναι βιώσιμο και δίκαιο, με προσθήκη ανταποδοτικού σκέλους στον πρώτο, δημόσιο και συλλογικό πυλώνα του και προώθηση του δεύτερου και του τρίτου πυλώνα του. Προτείνεται:

• Προσθήκη ανταποδοτικού σκέλους στον πρώτο πυλώνα του ασφαλιστικού συστήματος, προκειμένου να συνδεθούν οι εισφορές των ασφαλισμένων με τις παροχές στις οποίες έχουν πρόσβαση

• Ενίσχυση του δεύτερου και του τρίτου πυλώνα του ασφαλιστικού συστήματος. Σε αυτό το πλαίσιο, για την προώθηση του δεύτερου πυλώνα, χρειάζεται διευκόλυνση της ίδρυσης Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (Τ.Ε.Α.), τα οποία θεσμοθετήθηκαν με το Ν. 3029/2002 μέσω: α) μείωσης του ελάχιστου απαιτούμενου αριθμού εργαζομένων σε επιχείρηση για την ίδρυση Τ.Ε.Α. (100 άτομα), β) παροχής φορολογικών κινήτρων στους εργοδότες για την ίδρυση Τ.Ε.Α., γ) απλοποίησης των υφιστάμενων γραφειοκρατικών διαδικασιών για τη δημιουργία τους δ) νομοθέτησης της δυνατότητας δημιουργίας Τ.Ε.Α. από πολλούς εργοδότες, η οποία δεν περιλαμβάνεται στο υπάρχον νομικό πλαίσιο και ε) εξέταση κρατικής συμμετοχής σε Τ.Ε.Α., με επιδότηση ασφαλιστικών εισφορών, ιδίως στα χαμηλά εισοδήματα, όπως γίνεται στις Γερμανία, Τσεχία και αλλού. Η υφιστάμενη επικουρική ασφάλιση μπορεί να μετασχηματιστεί σε επαγγελματική, με ανοικτές επιλογές ως προς το βαθμό υποχρεωτικότητας συμμετοχής.

Ο χαρακτήρας του τρίτου πυλώνα πρέπει να παραμείνει προαιρετικός. Ωστόσο είναι αναγκαίο να διασαφηνιστεί ο θεσμικός ρόλος των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών, αναφέρει η μελέτη.

• Ενοποιήσεις ασφαλιστικών ταμείων κύριας ασφάλισης έτσι ώστε να μην υπερβαίνουν τα τρία (μισθωτών, αυτοαπασχολούμενων, αγροτών).

4 Καταπολέμηση της νεανικής ανεργίας

Τα στοχευμένα προγράμματα απασχόλησης και επιχειρηματικότητας, η στενή σύνδεση του εκπαιδευτικού συστήματος με την αγορά εργασίας, η συμβουλευτική υποστήριξη των ανέργων, μπορούν σταδιακά να μετριάσουν το μείζον πρόβλημα της νεανικής ανεργίας. Προτείνεται:

• Τόνωση της αγοράς και στοχευμένες πολιτικές και προγράμματα που να προωθούν εργασιακές ευκαιρίες για νέους. Μεταξύ άλλων, η κυβέρνηση μπορεί να δημιουργήσει σώμα ειδικών εκπαιδευτών (coaches), οι οποίοι θα υποστηρίζουν και θα κατευθύνουν τους νέους. Ταυτόχρονα, προτείνεται το κράτος να αναλαμβάνει τις ασφαλιστικές εισφορές των μαθητευόμενων μετά τη λήξη του προγράμματος, για μικρό και συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, παρέχοντας ένα πρόσθετο κίνητρο για την πρόσληψή τους. Επιπλέον, είναι αναγκαίο να θεσπιστούν συγκεκριμένα κριτήρια για την χορήγηση επιδόματος ανεργίας, προκειμένου να καταπολεμηθεί η μακροχρόνια ανεργία και να δίνεται κίνητρο σε σύντομο χρονικό διάστημα οι επιδοτούμενοι άνεργοι να αποδέχονται προσφερόμενη εργασία και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας. Συγχρόνως, είναι απαραίτητη η δημιουργία διαδικτυακής πλατφόρμας (στα πρότυπα διαδικτυακών υπηρεσιών άλλων χωρών) που θα παρέχει συνολική πληροφόρηση.

• Ένα από τα κομβικά προβλήματα που ενισχύουν την νεανική ανεργία στην χώρα είναι ότι οι νέοι δεν έχουν εξοπλιστεί με τις δεξιότητες και τις γνώσεις που χρειάζονται οι επιχειρήσεις (skills mismatch). Συνεπώς, η κυβέρνηση πρέπει να δώσει έμφαση στην σωστή κατάρτιση των νέων ανάλογα με τις ανάγκες τις αγοράς εργασίας.

5 Μεγαλύτερη ευελιξία του εκπαιδευτικού συστήματος, με συνεχή αξιολόγηση για αναβάθμισή του

Η ουσιαστική μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος περνάει πλέον από την αποκέντρωσή του, τη διασύνδεσή του με την αγορά εργασίας, την πολύπλευρη υποστήριξη της καινοτομικότητας και τη συνεχή αξιολόγησή του. Προτείνεται:

• Μεταφορά σημαντικών διοικητικών και οικονομικών αρμοδιοτήτων από το Υπουργείο Παιδείας σε περιφερειακές υπηρεσίες και ενίσχυση αποκεντρωμένων θεσμικών διαδικασιών, καθώς και των απαραίτητων οικονομικών πόρων για την άσκησή τους.

• Παροχή μεγαλύτερης αυτονομίας στις σχολικές μονάδες, προκειμένου να αναδειχθούν στους κύριους παράγοντες προγραμματισμού και οργάνωσης της σχολικής ζωής. Για την επίτευξή της απαιτείται κατοχύρωση του ρόλου του συλλόγου διδασκόντων ως αποφασιστικού παράγοντα στα θέματα οργάνωσης και λειτουργίας του σχολείου. Οι διευθυντές των σχολικών μονάδων πρέπει να έχουν περισσότερους βαθμούς ελευθερίας ως προς την επιλογή του διδακτικού προσωπικού.

• Αποσύνδεση του Λυκείου από τη διαδικασία εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, μέσω της καθιέρωσης ενός συστήματος εισαγωγής στην τελευταία που θα περιλαμβάνει εξετάσεις οι οποίες θα καθορίζονται από τα Α.Ε.Ι.

• Ουσιαστική Λειτουργία της Αρχής Διασφάλισης Ποιότητας για την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση προκειμένου να διασφαλιστεί η συνεχής και ουσιαστική η αξιολόγηση του προσωπικού και των σχολικών μονάδων και ανάπτυξη μηχανισμού αυτοαξιολόγησής τους.

• Ουσιαστική εφαρμογή και υποστήριξη στην πράξη του ισχύοντος νόμου, προς την κατεύθυνση της ουσιαστικής αυτονομίας, εξωστρέφειας και λογοδοσίας του κάθε Ιδρύματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

• Τα προγράμματα σπουδών στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, εκτός από την παροχή ακαδημαϊκής μόρφωσης, πρέπει να παρέχουν γνώσεις οι οποίες να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς εργασίας και τις εξελίξεις σε αυτή, τρέχουσες και μελλοντικές. Σε αυτό το πλαίσιο, απαιτείται πύκνωση των επαφών με επιχειρηματικούς φορείς και επιμελητήρια. Στην κατεύθυνση της διασύνδεσης με την αγορά εργασίας μπορεί να συμβάλει η ενίσχυση του θεσμού της πρακτικής άσκησης των σπουδαστών.

6 Προώθηση της έρευνας και εμπορική αξιοποίηση καινοτομιών

Για τη δημιουργία ενός αποδοτικού Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας πρέπει να υποστηριχθεί η συνεργασία σε όλα τα δυνατά επίπεδα (περιφερειακό, δημόσιος-ιδιωτικός τομέας, επιχειρηματικοί συνεργατικοί σχηματισμοί) και η εμπορική αξιοποίηση των καινοτομιών. Προτείνεται:

• Ενίσχυση της συνεργασίας δημόσιου-ιδιωτικού τομέα σε θέματα έρευνας και καινοτομίας. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η σχετική υστέρηση των επιχειρήσεων στην Ελλάδα στην ανάπτυξη ερευνητικών διαδικασιών, χρειάζεται παροχή υποστήριξης και καθοδήγησης των πανεπιστημίων και των ερευνητικών φορέων προς τις επιχειρήσεις.

• Ξεκινώντας από το δημόσιο τομέα, είναι αναγκαία η θεσμοθέτηση δυνατοτήτων αξιοποίησης ερευνητικών αποτελεσμάτων από τους ερευνητικούς

φορείς και τα πανεπιστήμια (π.χ. απευθείας εμπορική αξιοποίηση, ίδρυση / συμμετοχή σε επιχειρήσεις αξιοποίησης ή ίδρυση τεχνολογικών επιχειρήσεων). Στην πλευρά των επιχειρήσεων, ακολουθώντας διεθνείς πρακτικές, μπορούν να παρασχεθούν φορολογικές διευκολύνσεις (π.χ. έκπτωση τμήματος των δαπανών Ε&ΤΑ, απαλλαγή Φ.Π.Α. για την προμήθεια εξοπλισμού), καθώς και ασφαλιστικές ελαφρύνσεις, όπως η μερική/πλήρης απαλλαγή καταβολής εργοδοτικών εισφορών για το προσωπικό ερευνητικών φορέων-επιχειρήσεων το οποίο συμμετέχει σε ερευνητικές δραστηριότητες.

• Προς αυτή την κατεύθυνση κρίνονται ως απαραίτητες ενέργειες η σύσταση θέσης Εθνικού Συντονιστή Καινοτομίας, ακολουθώντας το πρότυπο που εφαρμόζεται σε άλλες χώρες (π.χ. Ισραήλ), κα η δημιουργία Εθνικού Ιδρύματος Έρευνας με καθαρά επιτελικό ρόλο, κατ’ αναλογία του European Research Council της Ε.Ε. ή του National Science Foundation στις Η.Π.Α.

• Προώθηση της «ανοικτής» καινοτομίας. Προς αυτή την κατεύθυνση απαιτούνται η συλλογή διεθνών πληροφοριών για τις υπάρχουσες καινοτόμες τεχνολογίες σε εθνική βάση δεδομένων και σε περιφερειακές βάσεις δεδομένων και η δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας για την ενθάρρυνση ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ επιχειρήσεων, πανεπιστημίων και ερευνητικών φορέων αναφορικά με τα αποτελέσματα Ε&ΤΑ.

Δράσεις για πολλά από τα παραπάνω θέματα περιλαμβάνονται στο νομοσχέδιο για τη διαμόρφωση Εθνικής Στρατηγικής Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης Και Καινοτομίας (Ε.Σ.Ε.Τ.Α.Κ.), η διαβούλευση για το οποίο ολοκληρώθηκε στα τέλη του 2013.

7 Πάταξη της διαφθοράς, γραφειοκρατίας, και πολυνομίας

Η μεταρρυθμιστική προσπάθεια πρέπει να συνεχιστεί και να κλιμακωθεί, με πρόσθετες θεσμικές τομές (ανεξάρτητη αρχή πάταξη της διαφθοράς) και στοχευμένες δράσεις (e-government) μέσα από:

• Δραστική πάταξη της διαφθοράς προϋποθέτει τη δημιουργία Ανεξάρτητης Αρχής Πάταξης της Διαφθοράς, στην οποία θα μεταφερθεί η συνολική ευθύνη και η οποία θα συνεργάζεται με την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας.

• Ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων για την ταχύτερη ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (e-government).

• Ενίσχυση του κέντρου μίας στάσης, στα πλαίσια του Enterprise Greece, με ευθύνη για την επαφή με τους επενδυτές και την ολοκλήρωση των επενδυτικών διαδικασιών. Παράλληλα προτείνεται η σύσταση στο Συμβούλιο Επικρατείας ενός νέου τμήματος ταχύρρυθμης συζήτησης και έκδοσης αποφάσεων.

8 Επιτάχυνση διαδικασιών και διαφάνεια στις δημόσιες συμβάσεις

Η απλοποίηση του σχετικού νομικού πλαισίου και η υποχρεωτική υλοποίηση ηλεκτρονικά όλων κρατικών προμηθειών είναι τα απαιτούμενα αποφασιστικά μεταρρυθμιστικά βήματα για την ουσιαστική επιτάχυνση και τη διαφάνεια στις δημόσιες συμβάσεις. Άμεσες προτεραιότητες για το μέλλον για την επιτάχυνση και τη διαφανή υλοποίηση των δημόσιων συμβάσεων:

• Απλοποίηση του νομοθετικού πλαισίου για τις δημόσιες συμβάσεις, κυρίως με την άρση εννοιολογικών ασαφειών στους σχετικούς κανονισμούς και διατάξεις.

• Βασική ενέργεια για την ταχύτερη ολοκλήρωση των σχετικών διαδικασιών είναι η σταδιακή υποχρεωτική χρήση του Ε.Σ.Η.ΔΗ.Σ. για τη διενέργεια ηλεκτρονικών διαγωνισμών για συμβάσεις προϋπολογισμού χαμηλότερου των €60.000 σε όλο το δημόσιο τομέα έως τον Σεπτέμβριο του 2015, όπως προβλέπεται από το σχετικό νόμο.

• Ενεργοποίηση συμβουλευτικών δομών για την πληροφόρηση και την πρακτική καθοδήγηση των ΜμΕ σχετικά με την αξιοποίηση ευκαιριών που εντοπίζονται στο πλαίσιο των κρατικών προμηθειών.

• Η ανάθεση προμηθειών με μοναδικό κριτήριο την ελαχιστοποίηση του κόστους αποκλείει υψηλότερης ποιότητας προϊόντα, τα οποία πιθανότατα έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ή/και είναι πιο καινοτόμα. Στην επίτευξη ποιοτικών δημόσιων προμηθειών, με σχετικά χαμηλό κόστος, μπορεί να συμβάλλει η εφαρμογή της αρχής “value-for-money”.

9 Ενίσχυση της διεθνοποίησης της ελληνικής οικονομίας

Άμεσες προτεραιότητες για το μέλλον την ενίσχυση της διεθνοποίησης της ελληνικής οικονομίας:

• Απαιτείται η λειτουργία του Ενιαίου Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος (Ε.Ο.Π.Σ.) για Ηλεκτρονικές Υπηρεσίες Μιας Στάσης (Single Window-S.W.), το οποίο νομοθετήθηκε με Ν.4072/2012. Πληροφοριακά συστήματα αυτού του είδους υπάρχουν πλέον σε 71 χώρες παγκοσμίως, με διαφορές ως προς το βαθμό εξέλιξής τους και στο εύρος των παρεχόμενων υπηρεσιών. Η Σιγκαπούρη ήταν η πρώτη χώρα στην οποία δημιουργήθηκε ένα τέτοιο σύστημα, το 1989, το οποίο πλέον διαχειρίζεται περισσότερες από 30.000 διασαφήσεις ημερησίως, και επεξεργάζεται το 99% των αδειών εντός 10 λεπτών.

• Καθώς η συντριπτική πλειονότητα των ελληνικών επιχειρήσεων δεν έχει αναπτύξει εξαγωγική δραστηριότητα, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη και αναγκαία σε πρώτο στάδιο η δημιουργία εξειδικευμένων υπηρεσιών (πχ. τηλεφωνικά κέντρα) από το κράτος για την παροχή πληροφοριών.

• Ενθάρρυνση-υποστήριξη της κατοχύρωσης προϊόντων Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.) και Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (Π.Γ.Ε.) από τους αρμόδιους φορείς του ΥΠ.Α.Α.Τ. Η παραγωγή τους υποστηρίζεται ιδιαίτερα από την νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική. Χρειάζεται και αύξηση ελέγχων πιστοποίησης/ιχνηλασιμότητάς τους.

• Συμψηφισμός οφειλών – απαιτήσεων Φ.Π.Α. στις εξαγωγές μεταξύ επιχειρήσεων – κράτους.