Αντικειμενικά, εάν ο Ταχσίν Πασάς αποφάσιζε να αντισταθεί, διέθετε ικανή στρατιωτική δύναμη για να προβάλει μάταιη μεν (η πόλη ήταν περικυκλωμένη από τον Ελληνικό στρατό), αλλά πολυήμερη, σθεναρή αντίσταση που θα προκαλούσε την καταστροφή της πόλης και μεγάλες ανθρώπινες απώλειες. Έχει πλέον αποδειχθεί ιστορικά ότι ο Ταχσίν Πασάς αρνήθηκε να χρηματισθεί από τους Βούλγαρους για να υπογράψει ένα ακόμα πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης στον Βουλγαρικό στρατό.
Η άνευ όρων παράδοση της Θεσσαλονίκης στους Έλληνες προκάλεσε την καταδίκη του Ταχσίν Πασά για προδοσία από το καθεστώς των Νεότουρκων. Για λόγους ασφαλείας και υγείας ο Ταχσίν Πασάς έζησε με έξοδα του Ελληνικού κράτους (απόφαση της κυβέρνησης Ε. Βενιζέλου) στην Γαλλία και την Ελβετία, όπου πέθανε το 1918. Από το 2002 τα οστά του βρίσκονται θαμμένα στο στρατιωτικό νεκροταφείο των Βαλκανικών Πολέμων, που βρίσκεται στην κωμόπολη Γέφυρα (Δήμος Χαλκηδώνος) του Νομού Θεσσαλονίκης,. Οι απόγονοι του ζουν σήμερα ειρηνικά στην Αθήνα.
Την επόμενη ημέρα 27 Οκτωβρίου μονάδες του Ελληνικού στρατού μπήκαν στην πόλη και ύψωσαν την Ελληνική σημαία στο Διοικητήριο. Οι Ελληνικές αρχές εγκαταστάθηκαν στην πόλη στις 28 Οκτωβρίου ενώ ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’ έφθασε στην πόλη στις 29 Οκτωβρίου.
Εκείνη την εποχή η Θεσσαλονίκη είναι η δεύτερη μεγαλύτερη, μετά την Κωνσταντινούπολη, πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Βιώνει μία πρωτόγνωρη οικονομική και πολιτιστική άνθηση. Είναι συνδεδεμένη σιδηροδρομικά με όλες τις πρωτεύουσες της κεντρικής Ευρώπης σε αντίθεση με την η πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους, την Αθήνα που είναι απομονωμένη, αφού επικοινωνεί με την Ευρώπη μόνο ατμοπλοϊκώς (κυρίως μέσω Μασσαλίας).
Στην πόλη κατοικούν τρεις μεγάλες και απόλυτα διακριτές εθνικές (θρησκευτικές) κοινότητες. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πρώτης οργανωμένης απογραφής που γίνεται 6 μήνες μετά την απελευθέρωση (Απρίλιο 1913), στην πόλη κατοικούν 160 χιλ. πολίτες (40 χιλ. Έλληνες, 60 χιλ. Εβραίοι, 45 χιλ. Μουσουλμάνοι, 6 χιλ. Βούλγαροι και 4 χιλ. Ευρωπαίοι).
Οι Έλληνες υποδέχονται με ενθουσιασμό τον Ελληνικό στρατό, οι Μουσουλμάνοι με φόβο και οι Εβραίοι με σκεπτικισμό και μάλλον αρνητικά. Η αχανής Οθωμανική αυτοκρατορία προσφέρει στους Εβραίους τραπεζίτες και εμπόρους άπειρο γεωγραφικό και πληθυσμιακό χώρο για τις οικονομικές και εμπορικές τους δραστηριότητες ενώ η ήττα των Τούρκων και η χάραξη νέων συνόρων τους περιορίζει στα στενά όρια της Ελληνικής επικράτειας.
Ταυτόχρονα η Θεσσαλονίκη, από πόλη-λιμάνι που εξυπηρετεί την Βαλκανική ενδοχώρα και ανθίζει οικονομικά μετατρέπεται σε παραμεθόριο πόλη ευνόητα χαμηλής οικονομικής προοπτικής στην οποία παύουν να ισχύουν τα αυτονομιστικά προνόμια που παραχωρούν οι Σουλτάνοι στην κάθε εθνοτική ομάδα. Πρέπει πλέον όλοι οι πολίτες να εφαρμόζουν τους Ελληνικούς νόμους (κοινή γλώσσα, κοινή εκπαίδευση, κοινές φορολογικές και στρατολογικές υποχρεώσεις κλπ.).
Η νέα πραγματικότητα διχάζει την Εβραϊκή κοινότητα. Η πλειοψηφία στηρίζει την σκληρή σιωνιστική άποψη, που ζητά το δικαίωμα της εθνικής μειονότητας και διεθνοποίηση της πόλης, ενώ η μειοψηφία υποστηρίζει την ενσωμάτωση στην Ελληνική κοινωνία με παράλληλη αναγνώριση του δικαιώματος της θρησκευτικής ταυτότητας. Αρκετοί ισχυροί κεφαλαιούχοι εγκαταλείπουν την Θεσσαλονίκη και εγκαθίστανται στην Ευρώπη (κυρίως στην Γαλλία) ενώ αρκετοί άλλοι αλλάζουν υπηκοότητα.
Οι κυβερνήσεις Ε. Βενιζέλου προωθούν χωρίς σπουδαία αποτελέσματα πολιτικές ενσωμάτωσης της Εβραϊκής κοινότητας στην Ελληνική κοινωνία. Τα κοινωνικά προβλήματα που προκαλεί το προσφυγικό, οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης του 1929 και η μαζική εμφάνιση του αντισημιτικού φασιστικού κινήματος (οργάνωση ΕΕΕ) σε συνδυασμό με την δραστηριότητα της ακραίας σιωνιστικής πτέρυγας δημιουργούν ένα αυτό-τροφοδοτούμενο εκρηκτικό μείγμα έντασης και βίας ανάμεσα στις δύο κοινότητες (Πογκρόμ του Κάμπελ). Στην πόλη επικρατεί αντισημιτικό κλίμα.
Στις αρχές της κατοχής στην Θεσσαλονίκη κατοικούν περίπου 280 χιλ. κάτοικοι εκ των οποίων οι 50 χιλ. είναι Εβραίοι. Όταν οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Θεσσαλονίκη κλείνουν τις Εβραϊκές εφημερίδες, εκτελούν αριστερούς Εβραίους, συλλαμβάνουν τα μέλη του Εβραϊκού συμβουλίου, καταστρέφουν Εβραϊκές συναγωγές λέσχες και βιβλιοθήκες, κατάσχουν Εβραϊκά κειμήλια ιδιαίτερης πολιτιστικής αξίας πού στέλνουν στην Γερμανία, ενεργοποιούν την φασιστική οργάνωση ΕΕΕ που τρομοκρατεί Εβραίους καταστηματάρχες, και επιτάσσουν τις Εβραϊκές κατοικίες που βρίσκονται στις οδούς Μιαούλη και Μισραχή.
Στις 11 Ιουνίου 1942 και σε εφαρμογή της διαταγής του στρατιωτικού διοικητή Θεσσαλονίκης συγκεντρώνονται στην πλατεία Ελευθερίας όλοι οι άρρενες και κατάλληλοι προς χειρωνακτική εργασία Εβραίοι ηλικίας 18-45 ετών. Αφού υποβάλλονται σε εξευτελιστικές ταλαιπωρίες στέλνονται για καταναγκαστική εργασία στην περιφέρεια της Θεσσαλονίκης. Πολιτικός πρωταγωνιστής της υπόθεσης ο διορισμένος από τους Ναζί έμμισθος γενικός επιθεωρητής νομαρχιών Μακεδονίας απόστρατος αξιωματικός, Αθανάσιος Χρυσοχόου (μετέπειτα υποψήφιος βουλευτής με την ΕΡΕ του Κ. Καραμανλή στις εκλογές 1958)
Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας προκαλούν τον θάνατο δεκάδων κρατουμένων. Για να γλυτώσει τους υπόλοιπους κρατούμενους από τον βέβαιο θάνατο η Εβραϊκή κοινότητα Θεσσαλονίκης συμφωνεί με τους Ναζί να πληρώσει 2,5 δισ. δραχμές ως «λύτρα». Ποσό τεράστιο που η Εβραϊκή κοινότητα δεν μπορεί να συγκεντρώσει. Για να εξοφλήσει το υπόλοιπο η Εβραϊκή κοινότητα δέχεται να παραδώσει στον Δήμο Θεσσαλονίκης την έκταση του Εβραϊκού νεκροταφείου. Μία απίστευτη τραγωδία με φρικαλέα κορύφωση. Οι Εβραίοι δεν ξεθάβουν τους νεκρούς, ίσως και 500 χιλ. τάφοι συλήθηκαν από Έλληνες και Γερμανούς τυμβωρύχους που δρουν με τεράστια μακάβρια κέρδη και με την ανοχή των Ελληνικών και Γερμανικών αρχών κατοχής.
Λίγο καιρό αργότερα, από τις 15 Μαρτίου 1943 αρχίζουν οι εκτοπίσεις των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Περίπου 46 χιλ. άνθρωποι και αφού πρώτα δηλώσουν την κινητή και ακίνητη περιουσία τους που παραδίδεται σε Έλληνες μεσεγγυούχους (μια άθλια και κατάπτυστη ηθικά και εθνικά επινόηση των Ελληνικών αρχών κατοχής), μεταφέρονται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για να βρουν τον θάνατο.
Ο θεσμός της μεσεγγύησης προέβλεπε να ανάληψη φύλαξης από Έλληνα (φυσικό η νομικό πρόσωπο) της Εβραϊκής περιουσίας (κινητής η ακίνητης) για όσο χρονικό διάστημα θα απουσιάζουν οι ιδιοκτήτες τους. Οι κινητές περιουσίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης λεηλατούνται με την ανοχή των αρχών πριν την καταγραφή και την παράδοση στους μεσεγγυούχους.
Όμως 11 χιλ. οικίες και 2,3 χιλ. καταστήματα παραδίδονται σε Έλληνες μεσεγγυούχους. Αμφιβάλει κανείς ότι οι Ελληνικές αρχές κατοχής επιλέγουν τους μεσεγγυούχους που θα αναλάβουν και θα νέμονται τα Εβραϊκά ακίνητα από την δεξαμενή των Ελλήνων ακροδεξιών συνεργατών των Γερμανών. Στην πορεία των ετών οι Έλληνες μεσεγγυούχοι ως έχουν νόμιμο δικαίωμα από την κατοχική νομοθεσία, πουλούν αυτά τα ακίνητα (συνήθως αντί εξευτελιστικού τιμήματος). Οι νέοι ιδιοκτήτες με νόμιμους πλέον τίτλους αγοράς πουλούν εκ νέου αυτά τα ακίνητα σε νέους ιδιοκτήτες. Η διαδικασία αυτή με επαναλαμβάνεται 3-4 φορές. Όλοι κατανοούν ότι αυτές οι διαδοχικές πωλήσεις μηδενίζουν τις πιθανότητες να επιστραφούν με νόμιμο τρόπο αυτά τα ακίνητα στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους.
Μετά το τέλος του πολέμου, μόνο 2 χιλ. Εβραίοι επιστρέφουν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και διεκδικούν τις περιουσίες τους. Οι Έλληνες μεσεγγυούχοι αλλά και οι νέοι ιδιοκτήτες που κατέχουν τα Εβραϊκά ακίνητα αντιδρούν με διάφορες προφάσεις και αρνούνται να τα παραδώσουν. Έως και σύλλογο ιδρύουν για να συντονίσουν τις ενέργειες τους ώστε να αποφύγουν την επιστροφή των ακινήτων. Τελικά στα τέλη του 1953 και μετά από πολυετείς και σκληρούς δικαστικούς αγώνες, μόνο 543 οικίες, 51 καταστήματα, 67 οικόπεδα και 18 παραπήγματα επιστρέφονται στους κατόχους τους η τους κληρονόμους τους, ενώ πολλά από τα ανθρώπινα ράκη της τραγωδίας του ολοκαυτώματος που έχουν επιστρέψει δεν διαθέτουν το κουράγιο να συνεχίσουν την διεκδίκηση, συμβιβάζονται με ένα ελάχιστο τίμημα και καταφεύγουν στην Παλαιστίνη.
Μία μαύρη σελίδα στην ιστορία της πόλης την οποία κανείς δεν τολμά να αναφέρει. Μόνο ο τέως δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γ. Μπουτάρης, σε εγκαίνια του μουσείου για το Εβραϊκό νεκροταφείο, τολμά να θέσει δημόσια το θέμα όταν αναφέρει.
«Η πόλη άργησε αδικαιολόγητα να σπάσει την άδικη και ένοχη σιωπή της. Αλλά τώρα μπορεί να λέει ότι ντρέπεται για αυτήν την άδικη και ένοχη σιωπή»
Όντως μία ένοχη σιωπή που επιβάλλεται σαν άγραφος νόμος στην πόλη μετά το τέλος της κατοχής. Στην Θεσσαλονίκη, την μοναδική πόλη της Ελλάδας που εφαρμόσθηκε με επιτυχία λόγω της αγαστής συνεργασία Ελληνικών αρχών κατοχής και μεγάλου αριθμού κατοίκων της πόλης ο άθλιος και κατάπτυστος ηθικά, κοινωνικά και εθνικά θεσμός της μεσεγγύησης κανείς από αυτούς που γνωρίζουν δεν θέλει να θυμάται το παρελθόν.
Εξ’ άλλου αρκετοί από αυτούς που οργάνωσαν και συμμετείχαν στο έγκλημα (παράδειγμα ο Α. Χρυσοχόου), αλλά και αυτοί που πλούτισαν από αυτή την υπόθεση, στεγάζονται πλέον πολιτικά στις μετεμφυλιακές κυβερνήσεις της ΕΡΕ, που δίνουν ηχηρά το σήμα της ατιμωρησίας των ενόχων αυτών των εγκλημάτων, όταν αρνούνται να τιμωρήσουν τον υπεύθυνο για τις μαζικές εκτοπίσεις και δολοφονίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, Μαξ Μέρντεν.
Στα νεοκλασικά κτίρια που διασώζονται ακόμα στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης και ιδιαίτερα από την πλατεία Αριστοτέλους και έως το λιμάνι της πόλης, είναι διάχυτη πολιτιστική ταυτότητα των πρώτων ιδιοκτητών, δηλαδή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.
Όταν ο ήλιος δύει, η σκιά αυτών των κτιρίων σαν φάντασμα υπενθυμίζει σε όλους την μαύρη σελίδα της μεσεγγύησης, επαναφέροντας το αναπάντητο ερώτημα. Τι απέγιναν οι περιουσίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.