Παρακολουθούμε εδώ και αρκετό καιρό (18 Μαρτίου 2021 «») την ζωή μίας 4-μελούς (ένα ανδρόγυνο και δύο ανήλικα παιδιά) τουρκικής οικογένειας με μηνιαίο εισόδημα ένα κατώτατο μισθό.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, αυτή η οικογένεια χρειάζεται 370-380 Euro/μηνιαίως για να αντιμετωπίσει τις ελάχιστες μηνιαίες δαπάνες διαβίωσης. Στις αρχές του 2021 η κυβέρνηση του Ερντογάν έδωσε μία γενναία αύξηση 20% στον κατώτατο μισθό που έφθασε στις 2.820-2.830 Λίρες. Για να καλύπτει αυτός ο κατώτατος μισθός τις ελάχιστες μηνιαίες δαπάνες διαβίωσης έπρεπε η ισοτιμία Euro/Τουρκική Λίρα να ήταν ίση με 7,7.
Εκείνη την περίοδο η ισοτιμία Euro/Τουρκική Λίρα ήταν 9 οπότε ο κατώτατος μισθός μετατρέπονταν σε 314-315 Euro και η συγκεκριμένη οικογένεια δεν είχε χρήματα τις τελευταίες 4-5 ημέρες τον μήνα. Συμπέρασμα, κάθε μονάδα αύξησης της συναλλαγματικής ισοτιμίας πάνω από το 7,7 σήμαινε 2-3 ημέρες επί πλέον πείνας γι’ αυτή την 4-μελή οικογένεια.
Στην πορεία η ισοτιμία Euro/Τουρκική Λίρα επιδεινώθηκε δραματικά. Πρόσφατα (30 Νοεμβρίου 2021 «Καλύτερα ο διάβολος που ξέρεις») η ισοτιμία Euro/Τουρκική Λίρα ήταν 14, οπότε ο κατώτατος μισθός μετατρέπονταν σε 202-203 Euro που δεν επαρκούσαν για να αγοράσει τρόφιμα η συγκεκριμένη οικογένεια τις τελευταίες 12-14 ημέρες του μήνα.
Την εβδομάδα που μας πέρασε ο Ερντογάν ανακοίνωσε ότι ο κατώτατος μισθός 2022 θα είναι 4.250-4.260 Λίρες, τεράστια αύξηση κατά 50%. Η τρέχουσα ισοτιμία Euro/Τουρκική Λίρα είναι 18 οπότε ο κατώτατος μισθός μετατρέπεται σε 236 Euro, καλύπτοντας τις ελάχιστες ανάγκες διαβίωσης των πρώτων 20 ημερών του μήνα. Η κατάσταση βελτιώνεται αλλά το πρόβλημα παραμένει, αφού η συγκεκριμένη οικογένεια δεν έχει χρήματα για φαγητό τις τελευταίες 8-10 ημέρες του μήνα.
Στο 3ο τρίμηνο η Τουρκική οικονομία αναπτύχθηκε με 7,4%, οι εξαγωγές αυξήθηκαν 25.6 % και οι εισαγωγές μειώθηκαν 8,3% δημιουργώντας πλεόνασμα 3.1 δισ. USD στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, οι δημόσιες δαπάνες αυξήθηκαν 9,5% και το Δημόσιο Χρέος μειώθηκε σε απόλυτους αριθμούς κατά 3,1 δισ. USD. Εντυπωσιακά αποτελέσματα που αμαυρώνονται από τα «ψιλά γράμματα» της από-επένδυσης (εκροές 2,2 δισ. USD) και των αποπληρωμών χρέους του επόμενου έτους ύψους 42,2 δισ. USD. Όμως η αντικειμενική αλήθεια είναι ότι η Τουρκική οικονομία ανακάμπτει εντυπωσιακά.
Τελικά τι συμβαίνει στην Τουρκία; Ποιος έχει δίκιο; Ο Ερντογάν, που για να επιτύχει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης χειραγωγεί αυταρχικά με την επιλογή των χαμηλών επιτοκίων την νομισματική πολιτική της κεντρικής τράπεζας, αποδεχόμενος ως αναγκαίο κακό τον υψηλό πληθωρισμό και την συναλλαγματική κρίση ή όσοι δεν απαντούν πειστικά στο κρίσιμο ερώτημα της ανάπτυξης, αλλά τον καλούν να αυξήσει τα επιτόκια για να ελεγχθεί ο πληθωρισμός και να σταματήσει την συναλλαγματική κρίση;
Η σύγχρονή οικονομική σκέψη, η «Νέα Νομισματική Θεωρία», αμφισβητεί την καθιερωμένη λογική ότι τα επιτόκια πρέπει να χρησιμοποιούνται για να ελεγχθεί ο πληθωρισμός. Αντίθετα υποστηρίζει ότι τα κράτη πρέπει να ενισχύουν την κυκλοφορία χρήματος (χωρίς να φοβούνται τον πληθωρισμό), προκειμένου να επιτύχουν μεγάλη ανάπτυξη. Κορυφαίο και απόλυτα επιτυχημένο παράδειγμα αυτής της άποψης, τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης που εφαρμόσθηκαν από τις κεντρικές τράπεζες και αντιμετώπισαν με επιτυχία την χρηματοπιστωτική κρίση και την τεράστια ύφεση που προκάλεσε η πανδημία.
Αναφέραμε προηγουμένως την «μαγική» λέξη, «κεντρικές τράπεζες». Οι κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ (FED), της Ε.Ε (ΕΚΤ), της Μ. Βρετανίας (BoE) και της Ιαπωνίας (BoJ), είναι αυτές που άτυπα συναποφασίζουν για την νομισματική πολιτική που θα εφαρμοσθεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Λογικό, αφού άλλωστε εκπροσωπούν πληθυσμιακά και οικονομικά το μεγαλύτερο τμήμα του πλανήτη. Οι διοικητές αυτών των τραπεζών, παρ’ ότι μη εκλεγμένοι, διαθέτουν τεράστια δύναμη που ξεπερνά κατά πολύ την εξουσία των δημοκρατικά εκλεγμένων υπουργών Οικονομικών. Αυτοί αποφασίζουν πότε θα χρηματοδοτήσουν την οικονομία, ποιοι τομείς θα χρηματοδοτηθούν και πότε θα σταματήσει η ροή του φθηνού χρήματος και οι υπουργοί Οικονομικών απλά διαχειρίζονται τις αποφάσεις των κεντρικών τραπεζών.
Στις αρχές της 10-ετίας του 2000 η FED (αλλά και οι ΕΚΤ και BoE) επέτρεψαν την ανεξέλεγκτη πιστωτική επέκταση, συνεπώς και την δημιουργία της «φούσκας» των ακινήτων που προκάλεσε την χρηματοπιστωτική κρίση 2008 και μεγάλες αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία. Με την κρίση δημιουργήθηκαν οι πολιτικοί όροι για να σταματήσει η ασυδοσία των μεγάλων επενδυτικών τραπεζών και να εφαρμοσθούν μεγάλα προγράμματα αναδιανομής του πλούτου (πρόγραμμα Health Care), ο βάρβαρος νέο-φιλελευθερισμός ουσιαστικά πέρασε στο περιθώριο της ιστορίας. Συμπέρασμα «Εάν δημιουργήσεις μία οικονομική κρίση προκαλείς μεγάλες πολιτικό-οικονομικές αλλαγές».
Θα αναρωτηθεί ο κάθε καλοπροαίρετος αναγνώστης. «Μα είναι δυνατόν; Επέτρεψαν οι θεματοφύλακες του συστήματος, οι κεντρικές τράπεζες να δημιουργηθεί οικονομική κρίση για να προκληθούν πολιτικό-κοινωνικές αλλαγές;”. Και όμως είναι. Ας θυμηθούμε πώς ήταν η Ελλάδα πριν την κρίση. Τις κρατικές προμήθειες και τον εθνικό πλούτο νέμονταν 3-4 μεγάλοι ελληνικοί επιχειρηματικοί όμιλοι που συναλλάσσονταν προνομιακά με το τραπεζικό σύστημα των 10 τραπεζών, που τις διοικούσε κατά το δοκούν ένα κλειστό club Ελλήνων μεγάλο-επιχειρηματιών που αυτό-προσδιορίζονταν ως τραπεζίτες.
Σήμερα αυτοί οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι έχουν εξαφανισθεί και υπάρχουν μόνο τέσσερις συστημικές τράπεζες με ξένους μετόχους. Κορυφαία παράδειγμα αυτής της τεράστιας πολιτικό-οικονομικής αλλαγής. Πριν την κρίση ένας από τους μεγαλύτερους μετόχους του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος ήταν η Εκκλησία της Ελλάδας που κατείχε το 10% (περίπου) των μετοχών της Εθνικής τράπεζας. Σήμερα η Εκκλησία της Ελλάδας δεν διαθέτει μετοχική παρουσία στην Εθνική τράπεζα, αφού η κρίση μηδένισε την μετοχική εκκλησιαστική περιουσία.
Απολύτως αντικειμενικά η κρίση εξαφάνισε την παλαιά οικονομική τάξη που αντιστέκονταν πολλές φορές βίαια και αντιδημοκρατικά στον εκσυγχρονισμό-εκδημοκρατισμό της χώρας για να μην χάσει τα προνομία της. Αυτό που δεν πέτυχε ο Α. Βελουχιώτης με τα ένοπλα τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ το πέτυχε η Τράπεζα της Ελλάδας, επιτρέποντας την ανεξέλεγκτη πιστωτική επέκταση στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, δημιουργώντας δηλαδή την βασική αιτία για την οικονομική κρίση που προκάλεσε τις τεράστιες κοινωνικό-πολιτικό-οικονομικές αλλαγές που προαναφέραμε.
Εν κατακλείδι στα ερωτήματα εάν πράττει σωστά η όχι ο Ερντογάν ή ποιοι δίνουν τη σωστή απάντηση στο δίλημμα (υψηλά επιτόκια-έλεγχος πληθωρισμού) VS (χαμηλά επιτόκια-υψηλή ανάπτυξη με πληθωρισμό), η απάντηση είναι ότι η παρούσα φάση του καπιταλιστικού κύκλου φθάνει στην κορύφωση της.
Οι κεντρικές τράπεζες μετά από ένα έντονο κύκλο πιστωτικής επέκτασης (ποσοτική χαλάρωση), θα αυξήσουν τα επιτόκια προκαλώντας με αυτή την απόφαση εκείνες τις οικονομικές κρίσεις και τις συνεπακόλουθες πολιτικό-οικονομικές αλλαγές που θα σηματοδοτήσουν την έναρξη του νέου καπιταλιστικού κύκλου. Το παιχνίδι το παίζουν πλέον οι κεντρικοί τραπεζίτες, οι Πρίγκηπες του Χρήματος