Το κοινοβούλιο ψηφίζει νόμους, παρακολουθεί και ασκεί veto στην εκτέλεση του κρατικού προϋπολογισμού αλλά δεν ελέγχει ούτε την κυβέρνηση που διορίζεται απ’ ευθείας από τον αυτοκράτορα ούτε το Γενικό Επιτελείο που αφενός λογοδοτεί απ’ ευθείας στον αυτοκράτορα αφετέρου διατηρεί το δικαίωμα «της ανώτατης διοίκησης», δηλαδή συνταγματικά κατοχυρωμένη απόλυτη ελευθερία κινήσεων στα στρατιωτικά θέματα. Στην κοινοβουλευτική πολιτική ζωή εμφανίζονται αρκετά πολιτικά κόμματα αλλά στην πορεία κυριαρχούν το συντηρητικό Σεϊγιουκάϊ και το φιλελεύθερο Μινσέϊτο.
Ιμπεριαλιστική δύναμη
Ταυτόχρονα προωθούνται ρηξικέλευθες διοικητικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις που συνδυάζουν την δυτική μεθοδολογία με την ιαπωνική παράδοση. Η χώρα αποκτά ισχυρή αναπτυξιακή δυναμική και ξεκινά επιθετικούς πολέμους εναντίον της Κίνας (1894-1895) και της Ρωσίας (1904-1905). Η νικηφόρα έκβαση αυτών των πολέμων αναδεικνύουν την Ιαπωνία σε ιμπεριαλιστική δύναμη πρώτης γραμμής, ευθέως ανταγωνιστική με τις δυτικές αποικιοκρατικές δυνάμεις (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ολλανδία) που κυριαρχούν στην Νότιο-Ανατολική Ασία. Στις αρχές του 20ου αιώνα η Ιαπωνία έχει καταλάβει την Κορέα, την Ταιβάν το νότιο τμήμα της νήσου Σαχαλίνης ελέγχει την σιδηροδρομική γραμμή της Μαντζουρίας, μίας περιοχής πλούσιας σε ορυκτό πλούτο και έχει εγκαταστήσει στρατιωτικές φρουρές στο Πεκίνο και σε άλλες κινέζικες πόλεις με πρόσχημα την προστασία των ιαπωνικών μειονοτήτων.
Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Η Ιαπωνία συμμετέχει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων εποφθαλμιώντας τις Γερμανικές αποικίες στην Άπω Ανατολή. Έως το τέλος του πολέμου έχει καταλάβει μεγάλα τμήματα της Μαντζουρίας. Οι διεθνείς μεταπολεμικές αντιδράσεις για την επεκτατική πολιτική εξαναγκάζουν την Ιαπωνία σε μετριοπαθή στάση και αποδοχή της «Συμφωνίας της Ουάσιγκτον» που προώθησαν οι ΗΠΑ και συνυπέγραψαν οι Ιαπωνία, Κίνα, Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο και Πορτογαλία. Με την συμφωνία αναγνωρίζονταν η ανεξαρτησία και η εδαφική ακεραιότητα της Κίνας.
Αρχικά η συμφωνία λειτούργησε. Στα τέλη της δεκαετίας ’20 οι κυβερνήσεις των κινέζων εθνικιστών του Τσιάνγκ Κάϊ Σέκ έχουν σταθεροποιηθεί στην εξουσία και παίρνουν το πρώτο διεθνές δάνειο (κυρίως από αμερικανικές τράπεζες) για να κατασκευάσουν μεταφορικό δίκτυο. Η Κίνα παρά τα τεράστια προβλήματα είχε αρχίσει να ενσωματώνεται στην διεθνή μεταπολεμική τάξη πραγμάτων.
Στην Ιαπωνία αυτές οι εξελίξεις γίνονται δεκτές με σκεπτικισμό που εξελίσσεται σε οργή κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 1929 όταν οι κινέζοι εθνικιστές αποφασίζουν να περιορίσουν τα ιαπωνικά δικαιώματα στην Μαντζουρία και να επιβάλουν μποϋκοτάζ στα ιαπωνικά προϊόντα. Οι ριζοσπαστικές εθνικιστικές φωνές που ζητούν απεξάρτηση από την «Συμφωνία της Ουάσιγκτον» επειδή περιορίζουν την Ιαπωνία πληθαίνουν και βρίσκουν πολλούς οπαδούς στις τάξεις των μεσαίων αξιωματικών.
Η Ιαπωνική στρατιά του Κουαντούνγκ, φρουρούσε από το 1906 τις ιαπωνικές κτήσεις στην Μαντζουρία. Στις 18 Σεπτεμβρίου 1931 και στα πλαίσια νυκτερινών ασκήσεων η ηγεσία της στρατιάς, χωρίς κυβερνητική εντολή δίνει διαταγή επίθεσης εναντίον της κινέζικης φρουράς της πόλης Μούκντεν που βρίσκεται στην νότιο Μαντζουρία. Το επεισόδιο θεωρείται αρχικά μικρής σημασίας αλλά τελικά αποδεικνύεται σημείο καμπής. Η εκ των υστέρων κυβερνητική έγκριση στην επιθετική ενέργεια της στρατιάς απλά νομιμοποιεί την απώλεια του κυβερνητικού ελέγχου στο στρατό. Η στρατιά του Κουαντούνγκ αποθρασύνεται συνεχίζει την επίθεση και φθάνει στις 8 Οκτωβρίου 1931 στα σύνορα Μαντζουρίας-Κίνας όπου βομβαρδίζει την πόλη Τσιντσόου. Η «Συμφωνία της Ουάσιγκτον» ακρογωνιαίος λίθος της πολιτικής των ΗΠΑ στην Νότιο-Ανατολική Ασία είναι πλέον νεκρό γράμμα.
Η ΚΤΕ (Κοινωνία των Εθνών) δεν αντιδρά αποφασιστικά (κυρώσεις) γιατί τα κράτη-μέλη είναι απορροφημένα από τα προβλήματα της οικονομικής κρίσης. Προκρίνει χρονοβόρες διαδικασίες που ένα χρόνο μετά, τον Σεπτέμβριο 1932 καταλήγουν να καταγγείλουν την επίθεση της Ιαπωνίας που εν τω μεταξύ έχει προλάβει να καταλάβει ολόκληρη την Μαντζουρία και μέρος της εσωτερικής Μογγολίας και να ιδρύσει στα κατακτημένα εδάφη ένα κράτος δορυφόρο, το Μαντσουκουό. Η άρνηση της ΚΤΕ να αναγνωρίσει την κρατική υπόσταση του Μαντσουκουό προκαλεί την αποχώριση της Ιαπωνίας από την ΚΤΕ (Μάρτιο 1933).
Στο εσωτερικό της χώρας η κατάληψη της Μαντζουρίας και η ίδρυση του Μαντσουκουό χαιρετίζονται με ενθουσιασμό από την κοινή γνώμη και τις κυρίαρχες ελίτ ενώ η αποχώριση της χώρας από την ΚΤΕ και η συνεπακόλουθη απομόνωση τροφοδοτούν πανεθνικά αντί-δυτικά αισθήματα. Κυριαρχούν ιδεολογίες που προβάλουν την πίστη στον αυτοκράτορα, την εθνική αυτάρκεια και την ιαπωνική παράδοση. Οι στρατιωτικοί (αν και δεν έχουν ενιαία άποψη) επιβάλουν ολοένα και περισσότερο τις θέσεις τους. Τα πολιτικά κόμματα χωρίς πραγματική εξουσία αντιδρούν με ενδοτικό τρόπο. Η χώρα στρέφεται ακόμα περισσότερο προς την δεξιά.
Από τον Μάϊο 1932 λόγω της εμπόλεμης κατάστασης στην Μαντζουρία είχε καταργηθεί η κοινοβουλευτική πρακτική. Το υπουργικό συμβούλιο που έχει πλέον αποκλειστικά διαχειριστικό ρόλο αποτελείται από στρατιωτικούς και γραφειοκράτες. Οι μεγάλες αποφάσεις λαμβάνονται στις συνεδριάσεις της Διάσκεψης των Συνδέσμων ενώ οι σημαντικότερες από αυτές επικυρώνονται στις Αυτοκρατορικές Διασκέψεις. Στις συνεδριάσεις της Διάσκεψης των Συνδέσμων συμμετέχουν ο Πρωθυπουργός, οι Υπουργοί Εξωτερικών, Στρατού, Ναυτικού, οι αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων του Στρατού και Ναυτικού με τους επιτελείς τους. Στις Αυτοκρατορικές Διασκέψεις συμμετέχουν τα μέλη της Διάσκεψης των Συνδέσμων, ο Πρόεδρος του Ανακτοβούλιου και ο Αυτοκράτορας ο οποίος δίνει και την τελική έγκριση. Οι αποφάσεις των Αυτοκρατορικών Διασκέψεων ήταν δεσμευτικές για όλους.
«Θεμελιώδεις αρχές εθνικής πολιτικής»
Την χρονική περίοδο 1932-1936 ο πόλεμος στην Κίνα συνεχίζεται. Οι κινέζοι εθνικιστές εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν όλες τις περιοχές νότια του Σινικού τείχους έως το Πεκίνο. Σε αυτές τις περιοχές εγκαθίστανται κυβερνήσεις-δορυφόροι. Στα μέσα του 1936 η κυβέρνηση δημοσιοποιεί τις «Θεμελιώδεις αρχές εθνικής πολιτικής». Βασικός διακηρυγμένος και επίσημος στόχος η αντιμετώπιση της επιθετικότητας των αποικιακών δυτικών δυνάμεων στην Νότιο-Ανατολική Ασία. Για να επιτευχθεί ο στόχος απαιτούνταν α) η ενίσχυση της αμυντικής και οικονομικής θέσης του Μαντσουκουό β) η ισχυρή ιαπωνική παρουσία στην Ηπειρωτική Ασία γ) η επέκταση στις Νότιες Θάλασσες.
Όλοι αντιλαμβάνονται ότι οι Ιάπωνες επιδιώκουν να μονιμοποιήσουν τα κέρδη στο Μαντσουκουό και να σταθεροποιήσουν τις σχέσεις με την εθνικιστική κυβέρνηση του Τσιάνγκ Κάϊ Σέκ ώστε να βαδίσουν απερίσπαστοι προς τις Νότιες Θάλασσες, δηλαδή την Ινδοκίνα και τις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες περιοχές πλούσιες σε πετρέλαιο και πρώτες ύλες απαραίτητες για την βιομηχανία της χώρας. Η εθνικιστική θεωρία του μεγάλου «μη έχων» έθνους γίνεται σιγά-σιγά επίσημη κρατική ιδεολογία. Μία απόπειρα πολιτικοποίησης και επίλυσης του οικονομικού προβλήματος της χώρας με πολιτικά μέσα και ανάπτυξη της διεθνούς οικονομικής συνεργασίας αποτυγχάνει. Οι στρατιωτικοί διοργανώνουν πραξικόπημα (αρχές 1936) που δολοφονεί πολλούς υπουργούς. Παρ’ ότι το πραξικόπημα τελικά αποτυγχάνει και οι πραξικοπηματίες τιμωρούνται με βαριές ποινές η κυβέρνηση καταρρέει. Η κοινή γνώμη δεν στηρίζει το εγχείρημα της πολιτικοποίησης αφού είναι πλέον πεισμένη ότι η οικονομική αυτάρκεια, η ανάπτυξη και η ευημερία της χώρας περνά μέσα από την κατάληψη εδαφών με στρατιωτική βία.
Οι ΗΠΑ στο πλευρό των Κινέζων
Στις 7 Ιουνίου 1937 κινέζοι στρατιώτες ανοίγουν πυρ εναντίον ιαπωνικών στρατευμάτων. Ένα ακόμα επεισόδιο. Συμφωνείται εκεχειρία σε τοπικό επίπεδο που καταρρέει όταν στις 29-30 Ιουνίου 1937 κινέζοι στρατιώτες σφαγιάζουν με φρικαλέο τρόπο 200 ιαπωνέζους και κορεάτες άμαχους στην πόλη Τουνγκτσόου. Στην Ιαπωνία ξεσπά εθνικιστικός παραλήρημα που μετατρέπεται σε ποτάμι οργής που ζητά εκδίκηση όταν στα τέλη Αυγούστου κινέζικα αεροπλάνα βομβαρδίζουν ιαπωνικά στρατεύματα και πλοία. Ο πρίγκιπας Τακαμάτσου (αδερφός του αυτοκράτορα) δηλώνει «θα συντρίψουμε την Κίνα που θα κάνει 10 χρόνια να σταθεί ξανά στα πόδια της», ο Υπουργός Στρατού μιλά για «Ολοκληρωτικό πόλεμο», η κυβέρνηση θεωρεί την σύγκρουση με την Κίνα «Ιερό πόλεμο», ενώ ο Πρωθυπουργός Κονόε ζητά «πνευματική κινητοποίηση του Έθνους». Στα μέτωπα των συγκρούσεων στέλνονται μεγάλες ενισχύσεις. Γρήγορα οι κινέζοι εθνικιστές περνούν στην άμυνα, χάνουν την Σαγκάη και στις 13 Δεκεμβρίου η πρωτεύουσα των εθνικιστών η Νανκίν καταλαμβάνεται από τους Ιάπωνες. Η διεθνής κοινή γνώμη παρακολουθεί αηδιασμένη το όργιο αίματος (δολοφονούνται περίπου 200 χιλ. κινέζοι άμαχοι) και εξεγείρεται όταν ιάπωνες πιλότοι βομβαρδίζουν την αμερικανική κανονιοφόρο Panay. Η ιαπωνική κυβέρνηση ζητά αμέσως συγνώμη και καταβάλει σημαντικές αποζημιώσεις αλλά η ζημιά έχει γίνει. Στις ΗΠΑ η εξαγριωμένη κοινή γνώμη θεωρεί ηθική υποχρέωση να βοηθήσει τους κινέζους εθνικιστές στον αγώνα τους εναντίον των Ιαπώνων. Ο κύβος έχει ριφθεί. Οι ΗΠΑ ενισχύουν πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά τους κινέζους εθνικιστές στον αγώνα τους εναντίον των Ιαπώνων.
Η Ιαπωνία έχει εμπλακεί σε ένα ατελέσφορο πόλεμο που δεν είναι δυνατόν να τελειώσει με διαπραγματεύσεις αφού η αναγκαία και ικανή συνθήκη για επίτευξη ειρήνης είναι η αποχώριση των Ιαπώνων από την Μαντζουρία όπως απαιτούν οι κινέζοι εθνικιστές. Είναι ευνόητο ότι μία τέτοια απόφαση δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή γιατί προσκρούει στις παγιωμένες εθνικιστικές αντιλήψεις της κυρίαρχης ελίτ, των αξιωματικών και της συντριπτικής πλειοψηφίας της κοινής γνώμης.
Όμως η Ιαπωνία δεν μπορεί να νικήσει σε αυτό τον πόλεμο. Η Κίνα είναι μία αχανής χώρα και οι κινέζοι εθνικιστές έχουν άπειρες ανθρώπινες εφεδρείες και πλούσια δυτική υποστήριξη. Οι Ιάπωνες είναι υποχρεωμένοι να πολεμούν με την Κίνα ενώ ταυτόχρονα πρέπει να αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις από τις ολοένα εντεινόμενες κυρώσεις (εμπάργκο) σε εξαγωγές κρίσιμων αμερικανικών αγαθών (πετρέλαιο, σιδηρομετάλλευμα), που επιβάλει εναντίον της Ιαπωνίας, η φίλο-κινέζικη εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ.
Ολέθρια επιλογή
Από το 1937 έως την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ (7 Δεκεμβρίου 1941) στο εσωτερικό της ιαπωνικής ηγεσίας διεξάγεται ένας σχοινοτενής διάλογος με τους ριζοσπάστες να προβάλουν την αναγκαιότητα της στρατιωτικής επέκτασης προς τον νότο για να αποκτηθούν οι πρώτες ύλες που βαθμιαία στερεί από την Ιαπωνία το εμπάργκο των ΗΠΑ και τους μετριοπαθείς που αντιπαραβάλουν το επιχείρημα ότι μία στρατιωτική κίνηση προς το νότο θα προκαλούσε την άμεση στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ. Εξέλιξη που όλοι συμφωνούν ότι πρέπει να αποφευχθεί γιατί θα οδηγήσει σε βέβαιη ήττα και καταστροφή. Ούτε σκέψη φυσικά δεν γίνεται για αναδίπλωση στην Κίνα. Όλοι όσοι συμμετέχουν στην Αυτοκρατορική Διάσκεψη είναι αιχμάλωτοι της εθνικιστικής ιδεολογικής θέσης για επέκταση που οι ίδιοι εμπνεύσθηκαν και προώθησαν με απόλυτη επιτυχία. Τρέμουν τώρα τις αντιδράσεις των εξτρεμιστών και της κοινής γνώμης. Τελικά όταν τα οικονομικά περιθώρια στενεύουν, συμφωνούν στην πιο ολέθρια επιλογή, να επιτεθούν πρώτοι τις ΗΠΑ γιατί αρκετοί από αυτούς πιστεύουν ότι ένα κεραυνοβόλο νόκ-άουτ πλήγμα θα εξαναγκάσει τις ΗΠΑ σε άμεση διαπραγμάτευση. Ευσεβής πόθος, γνωρίζουν ότι δεν έχουν πολύ χρόνο στην διάθεση τους επειδή δεν έχουν εφεδρείες για μία μακροχρόνια σύγκρουση.
Επιτίθενται αιφνιδιαστικά στο ναύσταθμο του αμερικανικού στόλου του Ειρηνικού, στο Περλ Χάρμπορ στις 7 Δεκεμβρίου, η επίθεση επιτυγχάνει. Όμως στην κορυφή της εξουσίας αρκετοί γνωρίζουν ότι παρά την νίκη πρόκειται για ένα μάταιο αγώνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο σχεδιαστής της νίκης ο Ναύαρχος Γιαμαμότο που σημειώνει στις 7 Οκτωβρίου 1941 όταν ξεκινά ο στόλος για την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ «Αναμφίβολα! Το να πολεμήσεις τις ΗΠΑ είναι σαν να πολεμάς τον κόσμο ολόκληρο. Όμως έχει αποφασιστεί. Θα πολεμήσω όσο καλύτερα μπορώ και θα πεθάνω πάνω στο “Ναγκάτο”» (ΣΣ: Την ναυαρχίδα του Ιαπωνικού Στόλου)