Η αποστολή αυτοκτονίας ανατίθεται στο 701ο Σύνταγμα Πεζικού. Ο Διοικητής του Συντάγματος, Συνταγματάρχης Dax διαφωνεί. Προβάλει το βάσιμο επιχείρημα της οφθαλμοφανούς Γερμανικής υπεροπλίας που θα οδηγήσει σε βέβαιη ήττα με βαρύτατες απώλειες οποιαδήποτε Γαλλική επίθεση. Οι διαταγές όμως δεν αλλάζουν και την επόμενη ημέρα η επίθεση αρχίζει. Στο πρώτο κύμα της επίθεσης ηγείται ο ίδιος Συνταγματάρχης Dax. Οι επιτιθέμενοι Γάλλοι θερίζονται από τα Γερμανικά πυρά και δεν καταφέρνουν να φθάσουν στα εχθρικά χαρακώματα. Το δεύτερο κύμα βλέποντας την ανθρωποσφαγή αρνείται να επιτεθεί. Ο Στρατηγός P. Mireau διατάζει το Γαλλικό πυροβολικό να βομβαρδίσει τα γαλλικά χαρακώματα ώστε να εξαναγκασθούν οι άντρες του δευτέρου κύματος να αφήσουν τις θέσεις τους και να επιτεθούν. Ο διοικητής του πυροβολικού αρνείται να εκτελέσει την διαταγή χωρίς γραπτή επιβεβαίωση. Την επόμενη ημέρα και για να δικαιολογήσει την αποτυχημένη επίθεση και τις μεγάλες απώλειες ο Στρατηγός P. Mireau κατηγορεί τους άντρες του δευτέρου κύματος για δειλία και με τυχαία επιλογή παραπέμπει σε στρατοδικείο 3 από αυτούς. Τον δεκανέα Paris, τον «κοινωνικά ανεπιθύμητο» στρατιώτη Ferol και τον στρατιώτη Armaud. Ο Συνταγματάρχης Dax που πριν τον πόλεμο ήταν δικηγόρος αναλαμβάνει την υπεράσπιση των στρατιωτών του. Πρόκειται για δίκη παρωδία αφού διεξάγεται χωρίς κατηγορητήριο, χωρίς πρακτικά και με το στρατοδικείο αφενός να μην συζητά καν τα στοιχεία που παρουσιάζει η υπεράσπιση αφετέρου να μην παίρνει θέση για τον βομβαρδισμό των Γάλλων στρατιωτών από το Γαλλικό πυροβολικό. Τελικά οι κατηγορούμενοι καταδικάζονται σε θάνατο. Η απόφαση καταγγέλλεται από τον Συνταγματάρχη Dax που επιπλήττεται γι’ αυτή την πράξη από τον Στρατηγό G. Broulard για υπερβάλλοντα ιδεαλισμό. Η θανατική ποινή εκτελείται την επόμενη ημέρα το πρωί ενώπιον των αντρών του 701ου Συντάγματος.
«Σταυροί στο μέτωπο»
Όλα τα παραπάνω είναι η υπόθεση μίας από τις καλύτερες αντιπολεμικές κινηματογραφικές ταινίες στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου. Τίτλος της ταινίας «Σταυροί στο Μέτωπο (Paths of Glory)». Σκηνοθέτης της ταινίας ο Stanley Kubrick και πρωταγωνιστής ο Kirk Douglas. Η πρεμιέρα της ταινίας έγινε την 1η Νοεμβρίου 1957 στην Ευρώπη και την 20η Δεκεμβρίου 1957 στις ΗΠΑ. Στην Γαλλία η ταινία απαγορεύθηκε για 18 χρόνια (προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1975) γιατί θεωρήθηκε ότι έθιγε το κύρος του Γαλλικού στρατού. Παρόμοιες πολυετείς απαγορεύσεις ίσχυσαν στην Ελβετία και Ισπανία ενώ δεν προβλήθηκε στις αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις γιατί πρόβαλε έντονο αντιπολεμικό μήνυμα που έριχνε το ηθικό των στρατιωτών.
Παρά τις απαγορεύσεις η ταινία είχε μεγάλη εμπορική επιτυχία. Το σενάριο της ταινίας βασίσθηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Humphrey Cobb που είναι εμπνευσμένο από ένα πραγματικό περιστατικό που έχει καταχωρηθεί στην Γαλλική ιστορία ως «Υπόθεση των Δεκανέων της Σουαίν». Συγκεκριμένα, στις 10 Μαρτίου 1915 οι Γάλλοι επιτέθηκαν με εφ’ όπλου λόγχη εναντίον των Γερμανικών χαρακωμάτων που προφυλάσσονταν από πολλαπλές σειρές συρματοπλεγμάτων, ναρκοπέδια και υποστηρίζονταν από πολυβόλα. Ήταν μία απέλπιδα επίθεση που κατέληξε σε σφαγή όταν το Γαλλικό πυροβολικό που σύμφωνα με το σχέδιο έπρεπε την ώρα της επίθεσης να βομβαρδίσει τις Γερμανικές θέσεις κατά λάθος έπληξε τα Γαλλικά χαρακώματα. Οι επιτιθέμενοι Γάλλοι στρατιώτες δέχονταν δολοφονικά χτυπήματα κατά μέτωπο από τα Γερμανικά πολυβόλα και στις πλάτες από το Γαλλικό πυροβολικό. Οι στρατιώτες του δεύτερου κύματος της επίθεσης που έβλεπαν τους συναδέλφους τους να σκοτώνονται με αυτό τον φρικτό τρόπο αρνήθηκαν να επιτεθούν και παρέμειναν στις θέσεις τους. Την επόμενη ημέρα ο επικεφαλής Γάλλος στρατηγός διέταξε να περάσουν από στρατοδικείο 24 άνδρες. Από αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν τέσσερις δεκανείς, παρά το γεγονός ότι στην δίκη αποδείχθηκε ότι η επίθεση ισοδυναμούσε με θάνατο. Αυτό ακριβώς το ανάλγητο πνεύμα αναδεικνύει και ο S. Kubrick στην ταινία του. Την αδιαφορία των στρατηγών για τους χιλιάδες στρατιώτες που έστελναν στον θάνατο.
Σίγουρα η πλέον δραματική στιγμή της ταινίας είναι η σκηνή της εκτέλεσης των τριών στρατιωτών. Σύμφωνα με σημαντικούς συντελεστές της ταινίας (βοηθούς του S. Kubrick) πρόκειται για πιστή αντιγραφή μιας ανάλογης σκηνής που περιγράφεται σε ένα από τα σημαντικότερα αντιπολεμικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας στο μυθιστόρημα «Η Ζωή εν Τάφω» του Στράτη Μυριβήλη.
Βασικός ήρωας του έργου ο λοχίας πεζικού Αντώνης Κωστούλας που καταγράφει σε γράμματα-ημερολόγιο τις εμπειρίες και τα συναισθήματα που βιώνει πολεμώντας στο Μακεδονικό Μέτωπο την περίοδο 1917-1918 (Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος). Σε ένα από αυτά τα γράμματα ο Αντώνης Κωστούλας περιγράφει με φρικιαστικές λεπτομέρειες τον τουφεκισμό τριών Ελλήνων στρατιωτών επειδή λιποτάκτησαν (λιποψύχησαν) μπροστά στον εχθρό Πρόκειται για ένα πραγματικό επεισόδιο, το οποίο όπως αναφέρει ο συγγραφέας Στρατής Μυριβήλης έζησε ο ίδιος την περίοδο που υπηρετούσε στο Μακεδονικό μέτωπο κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Δυστυχώς όμως το επεισόδιο που αναφέρει ο Στρατής Μυριβήλης δεν είναι το μοναδικό. Οι Έλληνες ανώτατοι αξιωματικοί που υπηρέτησαν στο Μακεδονικό μέτωπο δεν υστέρησαν επ’ ουδενί των Γάλλων συναδέλφων τους. Στα επίσημα αρχεία υπάρχουν καταγεγραμμένα αρκετά περιστατικά τουφεκισμού Ελλήνων φαντάρων με τις κατηγορίες της λιποταξία, της άρνησης να επιτεθούν, της ανυπακοής κλπ.
Τα λάφυρα της Μικρασιατικής Καταστροφής
Στην αριστοκρατική συνοικία Harbiye της Κωνσταντινούπολης, σχετικά κοντά στην Πλατεία Taksim λειτουργεί καθημερινά (εκτός από Δευτέρα και Τρίτη) το Τουρκικό Πολεμικό Μουσείο. Στις προθήκες του Μουσείου εκτίθενται περίπου 9 χιλ. εκθέματα (στολές, όπλα, εργαλεία κλπ) από τα 50 χιλ. στρατιωτικά αντικείμενα που διαθέτει το Μουσείο. Ανάμεσα στα ιστορικά κειμήλια ξεχωρίζει η αλυσίδα που χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντινοί για να φράζουν τον Κεράτιο κόλπο. Στις 22 αίθουσες του Μουσείου υπάρχουν εκθέματα από την Οθωμανική εποχή έως και την Τουρκική Εισβολή στην Κύπρο. Σε περίοπτη και προβεβλημένη θέση βρίσκεται η Αίθουσα του Πολέμου της Ανεξαρτησίας, δηλαδή των νικηφόρων μαχών που έδωσε ο Κεμάλ Ατατούρκ εναντίον των Ελλήνων στην Μικρά Ασία. Στην αίθουσα δεσπόζουν ως λάφυρα πολέμου οι σημαίες, τα ξίφη και τα παράσημα τεσσάρων (4) Ελλήνων στρατηγών που συνελήφθησαν αιχμάλωτοι κατά την κατάρρευση του Μικρασιατικού μετώπου τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο 1922. Πρόκειται για τους Στρατηγούς Νικόλαο Τρικούπη (Διοικητή Α’ Σώματος Στρατού ο οποίος παραδόθηκε και συνελήφθη αιχμάλωτος χωρίς να γνωρίζει ότι είχε ήδη προαχθεί σε Αρχιστράτηγο και Διοικητή της Στρατιάς Μικράς Ασίας), Κίμων Διγενή (Διοικητή Β’ Σώματος Στρατού), Δημήτριο Δημαρά (Διοικητή ΙΧ Μεραρχίας), Νικόλα Κλαδά (Διοικητή ΧΙ Μεραρχίας). Έως και ένα πακέτο τσιγάρα μάρκας «ΒΑΣΙΛΙΚΑ Σιγαρέττα Ματσάγγου εν Βόλω» που άνηκε στον Ν. Τρικούπη συμπεριλαμβάνεται στα λάφυρα που εκθέτονται σε αυτή την αίθουσα.
Αισθήματα βαθύτατης ντροπής και θλίψης ένοιωσε ο γράφων όταν πριν 35 χρόνια επισκέφθηκε το Μουσείο και αντίκρυσε αυτά τα εκθέματα. Έκτοτε αυτή η εικόνα παραμένει πληγή ανεπούλωτη στην προσωπική μνήμη. Σε εκείνες τις τραγικά δύσκολες ημέρες ήταν αυτονόητη η επιλογή του Αρχιστρατήγου και των Στρατηγών. Έπρεπε χωρίς δεύτερη σκέψη να ακολουθήσουν την τύχη όλων αυτών τους οποίους είχαν διατάξει είτε να θυσιασθούν μαχόμενοι είτε να εκτελεσθούν γιατί δείλιασαν μπροστά στον εχθρό. Επέλεξαν την παράδοση και την αιχμαλωσία και έφθασαν στον έσχατο εξευτελισμό να παραδώσουν στους Τσέτες του Κεμάλ τα προσωπικά τους αντικείμενα ακόμα και τα τσιγάρα τους για να γίνουν εκθέματα που κοσμούν σήμερα σαν λάφυρα πολέμου τις προθήκες του Τουρκικού Πολεμικού Μουσείου. Σε εκείνη την χρονική στιγμή το σώμα των Ελλήνων αξιωματικών έχασε την μοναδική ιστορική ευκαιρία να προασπίσει την παράδοση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και να επιβάλει την τήρηση ενός άτεγκτου κώδικα τιμής που θα προστάτευε το Έθνος τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας από μελλοντικές μεγάλες περιπέτειες. Τι εννοούμε;
Δεν θα αναφέρουμε παλαιότερες εθνικά επώδυνες μνήμες. Θα σταθούμε στα πρόσφατα γεγονότα. Στην μνήμη όλων μας υπάρχουν ακόμα οι πρόσφατες εικόνες από την καταστραμμένη αποθήκη πυρομαχικών στην αεροπορική βάση της Ν. Αγχιάλου, την πλημμυρισμένη πίστα και τα αχρηστευμένα ελικόπτερα στην βάση του Στεφανοβίκειου και από την συμμορία των Κροατών hooligans που διέτρεξαν ανενόχλητοι την χώρα και έφθασαν στην Αθήνα. Κανένας στρατηγός δεν θεώρησε εαυτόν υπεύθυνο γι’ αυτές τις σοβαρές αποτυχίες που οφείλονταν σε κραυγαλέες υπηρεσιακές αβλεψίες. Κανένας ανώτατος αξιωματικός δεν παραιτήθηκε για λόγους ευθιξίας. Η έλλειψη της παράδοσης και του άτεγκτου κώδικα τιμής. Όλα βολεύτηκαν με την τιμωρία μερικών ανώτερων αξιωματικών. Το κύρος της χώρας, των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας δεν απασχόλησε σοβαρά κανένα.
Σε λίγες ημέρες θα συνεδριάσει το ΚΥΣΕΑ για να επιλέξει αρχηγούς ΓΕΕΘΑ, ΓΕΣ, ΓΕΑ, ΓΕΝ και αρχηγούς στην ΕΛΑΣ και στο Λιμενικό Σώμα.
Επειδή ζούμε σε δύσκολες και επικίνδυνες εποχές, ευχόμαστε οι νέοι ηγέτες τουλάχιστον να μην καπνίζουν. Μην ξεχνάμε ποτέ ότι η απόσταση από τον θρίαμβο στην καταστροφή είναι μικρή, μόνο ένα πακέτο τσιγάρα μάρκας «ΒΑΣΙΛΙΚΑ Σιγαρέττα Ματσάγγου εν Βόλω»