Οι Έλληνες πολίτες έχουν μέχρι στιγμής επιδείξει πρωτοφανή στωικότητα στην εφαρμογή των μέτρων του Μνημονίου. Η ανοχή τους όμως δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, αν και οι περισσότεροι εξ ημών αναγνωρίζουμε πλέον ότι έχουμε συλλογικά ως κοινωνία σημαντικό μερίδιο ευθύνης για την κατάσταση στην οποία έχουμε περιέλθει. Αντιθέτως, η κλιμάκωση των κοινωνικών εντάσεων είναι εξαιρετική πιθανή τους προσεχείς μήνες, καθώς η σοβαρότερη παρενέργεια της κρίσης, δηλαδή η ανεργία, θα αυξάνεται. Κι αν εξεγερθούν οι απελπισμένοι, οι οποίοι υποβαθμίζονται από τη μεσαία τάξη στη φτώχεια, οι συνέπειες θα είναι απρόβλεπτες και ενδεχομένως καταστροφικές, χωρίς να αποκλείεται η στροφή προς τα αυταρχικά άκρα ή η ανάδυση Μπερλουσκονικών φαινομένων.
Οι προϋποθέσεις για να αποφευχθεί η εκτροπή της δυσαρέσκειας σε απελπισμένη έκρηξη οργής είναι δύο: πρώτον, είναι απαραίτητη η άρθρωση ενός συνεκτικού οράματος για το μέλλον αυτής της χώρας. Σε αυτό οφείλουν να συμβάλλουν όλα τα κόμματα, ώστε να μπορεί ο λαός να επιλέξει ανάμεσα στις προτάσεις τους για την πορεία που προτείνουν να ακολουθήσουμε. Κάποτε υπήρχε η “αλλαγή”, αργότερα ο “εκσυγχρονισμός”, στη συνέχεια η “επανίδρυση του κράτους”. Ανεξαρτήτως από το κατά πόσον υλοποιήθηκαν τα παραπάνω συνθήματα, είναι γεγονός ότι συσπείρωσαν ευάριθμες κοινωνικές ομάδες γύρω τους και συνέβαλλαν στην επίτευξη σημαντικότατων στόχων, όπως η σταθεροποίηση του δημοκρατικού πολιτεύματος, η είσοδος στην ΕΟΚ και στην ΟΝΕ, αλλά και η επιτυχία της - λανθασμένης βέβαια - απόφασης να διοργανωθούν Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα. Σήμερα, η “μείωση του ελλείμματος” είναι μεν προϋπόθεση για την επίτευξη συλλογικών στόχων, αλλά δεν μπορεί ως στόχος να συσπειρώσει γύρω της κοινωνικά στρώματα. Η δημοσιονομική προσαρμογή μπορεί να είναι μόνο το μέσον για να πετύχουμε κάτι. Αυτό το “κάτι” ακόμη αναζητείται μάταια, με αποτέλεσμα να οδεύουμε ως κοινωνία προς τη συλλογική κατάθλιψη. Αν το πολιτικό σύστημα θέλει να επιβιώσει, θα πρέπει να το βρει.
Η δεύτερη προϋπόθεση για να αποφευχθεί η έκρηξη, είναι η απόδοση δικαιοσύνης. Η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής δεν είναι μόνο δημοσιονομικός στόχος (τα έσοδα του κράτους ως ποσοστό του ΑΕΠ κινούνται σταθερά πολύ κάτω από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο), αλλά και ηθικός. Πώς μπορεί να πειστεί ο συνταξιούχος να αλλάξει βιοτικό επίπεδο προς τα κάτω, όταν βλέπει γύρω του ελεύθερους επαγγελματίες που διάγουν πολυτελή βίο να δηλώνουν εισοδήματα μικρότερα από τα δικά του; Για ποιο λόγο να αποδώσει κάποιος τους φόρους που του αναλογούν, όταν βλέπει τους επιχειρηματίες να πιέζουν προκλητικά την κυβέρνηση να μην λογίζονται ως κανονικά εισοδήματα τα έσοδα από μερίσματα; Δεν καταλαβαίνουν οι τηλευαγγελιστές της τηλεόρασης ότι δεν μπορούν να προπαγανδίζουν εναντίον “των συντεχνιών”, όταν και οι ίδιοι έδρασαν ως συντεχνία που τράφηκε από τις σάρκες του κράτους; Πώς μας λένε να κάνουμε θυσίες εκείνοι που εξαιρούν τον εαυτό τους από αυτές;
Είναι επομένως επιτακτική η ανάγκη “να κρεμαστούν ορισμένοι στο Σύνταγμα” (συμβολικά πάντοτε και μέσα στα όρια των προβλέψεων του Νόμου). Μόνο έτσι θα συνεχίσουν να ανέχονται οι πολίτες τις θυσίες, στις οποίες υπόκεινται. Σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο, έχει βρεθεί τρόπος να φορολογούνται οι επιτηδευματίες και οι συναλλαγές. Μόνο στην Ελλάδα αποτελεί ακόμη σπαζοκεφαλιά το συγκεκριμένο ζήτημα. Η κυβέρνηση οφείλει να κόψει το λαιμό της και να βρει τη λύση και μάλιστα πολύ σύντομα. Να μας δείξει ότι συμπάσχει, ότι αντιλαμβάνεται τον πόνο που προκαλούν τα μέτρα και προσπαθεί να ανακατανείμει το βάρος της αναγκαίας προσαρμογής δίκαια.
Ειδάλλως, όχι μόνο θα αποτύχει η δημοσιονομική εξυγίανση που τόσο χρειαζόμαστε για την επιβίωσή μας, αλλά και θα ενταθεί η κρίση νομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος, με αποτέλεσμα η συλλογική κατάθλιψη, στην οποία προαναφέρθηκα, να επιδεινωθεί, φτάνοντας στα όρια της συλλογικής παράνοιας.
