Η συμμετοχή του ΔΝΤ στην κρίση της ευρωζώνης έχει δόσει στις ισχυρές αναδυόμενες οικονομίες έναν ακόμα λόγο να είναι απογοητευμένες. Αφότου οι ΗΠΑ παρεμπόδισαν τα αιτήματά τους για περισσότερο λόγο εντός του Ταμείου, οι αναδυόμενες οικονομίες πλέον διαπιστώνουν πως ο οργανισμός κάνει τα θελήματα της Ευρώπης. Θα είναι δύσκολο για το ΔΝΤ να επανακτήσει την εμπιστοσύνη αυτών των ολοένα και πιο εξεχόντων μελών. Αν οι ΗΠΑ και η ΕΕ δεν χαλαρώσουν τη λαβή τους, η προσπάθεια του Ταμείου να διατηρήσει τη σημασία του ενδέχεται να αποδειχθεί και η τελευταία του. Πώς μπορεί το ΔΝΤ να ξανακερδίσει τον ρόλο του θεματοφύλακα της διεθνούς χρηματοπιστωτικής σταθερότητας;
Μια λύση είναι να προσαρμόσει το διεθνές αποθεματικό στοιχείο του, τα Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα (Special Drawing Rights - SDR), με την προσθήκη του γουάν Κίνας στο καλάθι των νομισμάτων που καθορίζει την αξία τους. Τα SDR δημιουργήθηκαν το 1969 για να συμβάλουν στην προστασία των χωρών από τους κινδύνους της έλλειψης ρευστότητας. Στην αρχή, η τιμή του SDR ήταν ίση με εκείνη του δολαρίου, η οποία καθορίστηκε βάσει ενός ειδικού βάρους χρυσού. Αλλά όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρ. Νίξον κατήργησε την διεθνή μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό το 1971, μεγάλο μέρος των χωρών προχώρησε σε ένα σύστημα κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών, κατά το οποίο, η αξία οποιουδήποτε νομίσματος μπορεί να παρουσιάζει τεράστιες διακυμάνσεις.
Το 1981, το καλάθι των SDR αναθεωρήθηκε ώστε να περιλαμβάνει μόνο τα νομίσματα των μεγαλύτερων παγκόσμιων οικονομικών παικτών: Ηνωμένων Πολιτειών, Γαλλίας, Γερμανίας, Ηνωμένου Βασιλείου και Ιαπωνίας. Η νέα σύνθεση ήταν αρκετά απλή ώστε να κατανοείται εύκολα από τους επενδυτές και αρκετά σταθερή ώστε να αντέχει τις διακυμάνσεις στις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Το καλάθι βελτιώθηκε περαιτέρω όταν το ευρώ αντικατέστησε το γαλλικό φράγκο και το γερμανικό μάρκο. Σήμερα, το SDR χρησιμοποιείται λιγότερο ως αποθεματικό περιουσιακό στοιχείο και περισσότερο ως η μονάδα για τις λογιστικές καταχωρήσεις του ΔΝΤ.
Παρ' όλα αυτά, το SDR μπορεί να έχει πραγματική αξία, που να χρησιμεύει ως μια σταθερή μονάδα αναφοράς, σε μια εποχή αυξανόμενης μεταβλητότητας των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Από τον περασμένο Ιανουάριο, όταν η Ελβετία απάντησε στην υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου εγκαταλείποντας την πρόσδεσή της στο ευρωπαϊκό νόμισμα, η οικονομία της χώρας έχει επιβραδυνθεί. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει την αξία μιας σταθερής μονάδας, στην οποία οι μικρότερες οικονομίες θα μπορούσαν να προσδένουν τα νομίσματά τους, ειδικά σε μια εποχή αυξανόμενης αστάθειας των ισοτιμιών συναλλάγματος.
Φυσικά, αν πρόκειται να αναλάβει αυτόν τον ρόλο το SDR, θα πρέπει να χρησιμοποιείται ευρύτερα. Και, πιο σημαντικό, θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως βάση για τις ιδιωτικές πιστώσεις. Αλλά, υπό αυτές τις συνθήκες, το καλάθι των SDR θα πρέπει να είναι πιο περιεκτικό, συμπεριλαμβάνοντας και τα νομίσματα των μεγάλων αναδυόμενων οικονομιών, ξεκινώντας από την Κίνα. Σε αντίθεση με ότι λένε κάποιοι αντίπαλοι της ιδέας αυτής, το κινεζικό γουάν πληροί τις απαιτήσεις της ένταξης στο καλάθι του SDR. Κατ΄αρχάς, είναι στις μέρες μας ένα πραγματικά παγκόσμιο νόμισμα. Το ένα τέταρτο του διεθνούς εμπορίου της Κίνας (η χώρα είναι η δεύτερη μεγαλύτερη εξαγωγέας στον κόσμο, αντιπροσωπεύοντας το ένα όγδοο των παγκόσμιων εξαγωγών) τιμολογείται σε γουάν.
Το μοναδικό πρόβλημα που παραμένει είναι ότι το γουάν δεν είναι ελεύθερα μετατρέψιμο, με την κυβέρνηση της Κίνας να μην έχει εξαλείψει ακόμα τους ελέγχους στη ροή των κεφαλαίων. Η λογική πίσω από τη δημιουργία του SDR ήταν αρχικά σωστή: Ο κόσμος χρειαζόταν ένα διεθνές αποθεματικό περιουσιακό στοιχείο που αντικατόπτριζε το παγκόσμιο εμπόριο. Αλλά η εκτέλεση του σχεδίου είχε ελαττώματα. Το αρχικό καλάθι νομισμάτων ήταν υπερβολικά ευρύ, ενώ το σημερινό είναι πολύ στενό. Με την προσθήκη του γουάν Κίνας -ίσως και άλλων νομισμάτων αναδυόμενων αγορών- στο καλάθι των SDR, το ΔΝΤ θα έχει τη δυνατότητα να επιδείξει την προθυμία και την ικανότητά του να προσαρμοστεί στη καινούργια οικονομική πραγματικότητα.
Oι νέες αναπτυξιακές τράπεζες που αρχίζουν να εμφανίζονται ανά τον κόσμο, όπως των ΒRICS, της Ασιατικής Τράπεζας Επενδύσεων & Υποδομών, AIIB, αλλά και η ύπαρξη αναπτυξιακών τραπεζών που ήδη δραστηριοποιούνται σε μικρότερη κλίμακα στην Ασία, στην Αφρική και στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, πρέπει να απασχολήσουν σοβαρά την διοίκηση της Παγκόσμιας Tράπεζας, αν επιθυμεί να συνεχίσει να παίζει τον καθοριστικό της ρόλο στη διεθνή οικονομική ανάπτυξη.
Χωρίς αμφιβολία, αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι, ειδικά τα στελέχη του ΔΝΤ, αλλά και της Παγκόσμιας Τράπεζας, πρέπει να κάνουν ιδιαίτερη προσπάθεια χαλιναγώγησης του υπέρμετρου -Nαπολεόντειου- ύφους τους και της αλαζονικής συμπεριφοράς κατά την υπηρεσιακή επαφή τους με στελέχη υπουργείων και οργανισμών των χωρών με τα προγράμματα των οποίων είναι κατά καιρούς επιφορτισμένα. Οι υπάλληλοι του Ταμείου (ΔΝΤ) και της Παγκόσμιας Τράπεζας δεν μπορούν να ελπίζουν σε αγαστή συνεργασία με τους "ιθαγενείς", αν δεν είναι διατεθημένοι να "αφιππεύσουν" από το καλάμι με το οποίο περιφέρονται από υπουργείο σε υπουργείο στις διάφορες αποστολές τους.
Δεδομένων μάλιστα και των συχνών λαθών τους σε πολύ σημαντικές εκτιμήσεις, που συχνά οδηγούν στη λήψη εσφαλμένων μέτρων οικονομικής πολιτικής, με σοβαρότατες συνέπειες για τις επιμέρους χώρες όπου τα συγκεκριμένα μέτρα εφαρμόζονται, τα ανώτερα στελέχη των ως άνω οργανισμών πρέπει να κάνουν την αυτοκριτική τους και να αναθεωρήσουν τον τρόπο που λειτουργούν στις χώρες υποδοχής τους. Παραδείγματος χάριν, στην πρόσφατη περίπτωση της Ελλάδας, το μάθημα που δεν μπόρεσε το ΔΝΤ να εφαρμόσει είναι πως η λιτότητα πολλές φορές οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο, καθώς οι περικοπές δαπανών προκαλούν πολύ μεγαλύτερη συρρίκνωση της οικονομίας από ότι θα είχε προκληθεί σε μια διαφορετική περίπτωση.
Yπό οποιοδήποτε σενάριο, η Ελλάδα θα πρέπει να καταγράψει πρωτογενές πλεόνασμα και να αναλάβει διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις ώστε να μεταμορφώσει την οικονομία της. Όμως, η περίπτωση της Λατινικής Αμερικής -τη δεκαετία του 1980- έδειξε ότι οι πιστώτριες χώρες έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποπληρωθούν -σε όρους αναμενόμενης αξίας-, όταν οι οφειλέτριες χώρες είναι πράγματι ικανές να καταγράψουν ανάπτυξη. Tο ΔΝΤ δεν θα έπρεπε να είχε αφήσει τις ανησυχίες της γερμανοκρατούμενης Ευρώπης -περί μετάδοσης της ελληνικής κρίσης ή της ενδεχόμενης μη αποπληρωμής του χρέους- να καθορίσουν τις δικές του λήψεις αποφάσεων. Αυτό, με τη σειρά του, θα είχε επιτρέψει στο ΔΝΤ να κινηθεί ως πραγματικά ανεξάρτητος διεθνής οργανισμός και πέραν του παραδοσιακού ρόλου του ως οργάνου των δυνάμεων της καθεστηκυίας τάξης.
Με δυο λόγια, τα στελέχη των παραπάνω οργανισμών πρέπει να χάσουν την αλλοπρόσαλλη υπεροψία και τον "τσαμπουκά" τους και να αρχίσουν να συνεργάζονται εποικοδομητικά με τοπικά στελέχη για την παραγωγή των καλύτερων δυνατών αποτελεσμάτων, σύμφωνα πάντα με τους στόχους των οργανισμών που εκπροσωπούν, αλλά και λαμβάνοντας σοβαρά υπ' όψιν τις εκάστοτε τοπικές συνθήκες, τις οποίες συνηθέστατα αγνοούν, όπως έχει δείξει και η πρόσφατη εμπειρία σε αρκετές χώρες.
Καλό θα ήταν επίσης, οι δυο "αδελφοί" οργανισμοί (το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα), να αναπροσαρμόσουν προς τα κάτω τους παχυλούς και αφορολόγητους μισθούς και τα πολλαπλά και προκλητικά προνόμια που παραχωρούν -με διάφορες αμφιβόλου σοβαρότητας αιτιολογίες (δικιολογίες)- σε αρκετές κατηγορίες υπαλλήλων τους, όταν μάλιστα και οι δυο διεθνείς οργανισμοί υποτίθεται ότι κόπτονται για την βελτιστοποίηση της οικονομικής θέσης των αναξιοπαθούντων κατοίκων των χωρών-μελών τους και όχι μόνο για τη προστασία του στάτους κβο των παράλογα υψηλών απολαβών και επαγγελματικών προνομίων των υπαλλήλων και των συμβασιούχων τους.
Οι πολυμερείς αναπτυξιακοί οργανισμοί γνώρισαν την πιο σταθερή επιτυχία τους όταν λειτούργησαν ως τράπεζες "γνώσεων", βοηθώντας στο μοίρασμα εμπειριών, βέλτιστων πρακτικών και τεχνικών γνώσεων στις κατά τόπους περιοχές του κόσμου. Αντίθετα, οι μεγαλύτερες αποτυχίες τους ήρθαν από τη χρηματοδότηση προγραμμάτων και έργων που ωφελούσαν την ελίτ της εκάστοτε περιόδου, αλλά δεν στάθμιζαν σωστά τις αναπτυξιακές και κοινωνικές προτεραιότητες. Για να παραμείνουν σημαντικοί θεσμικοί παίκτες στη διεθνή οικονομική σκηνή, σε μια εποχή ραγδαίας οικονομικής μεταμόρφωσης, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα πρέπει να προσαρμοστούν αναλόγως.