Αρκεί στο τέλος να μη μας ζητήσουν να τους φέρουμε και τους Πασχάλη, Δάκη και Τέρη Χρυσό για να τους διασκεδάζουν στα διαλείμματα της "εξοντωτικής" τους εργασίας και των διαβουλεύσεών τους με στελέχη της ελληνικής κυβέρνησης που, ως γνωστόν, ανθίστανται σθεναρά και μέχρις εσχάτων...
Επειδή λοιπόν, σχετικά με όλα αυτά, προτίθεμαι κι εγώ να προσθέσω τον "οβολό" μου, συνιστώ ειλικρινά στους μη ενδιαφερόμενους για τα οικονομικά αναγνώστες να μην συνεχίσουν την περαιτέρω ανάγνωση του παρακάτω σχολίου, γιατί θα τους πάρει ο ύπνος. Κι αν δεν ακούσετε τις παραινέσεις μου επί του θέματος και συνεχίσετε το διάβασμα, κακό της κεφαλής σας, μιά και αναλαμβάνετε πλήρως την ευθύνη των επιλογών σας.
Από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, όταν τα οικονομικά -εναγκαλίζοντας όλο και περισσότερο τα μαθηματικά και τη στατιστική- ανέπτυξαν επιστημονικές αξιώσεις, οι ασκούντες το επάγγλεμα έχουν κατηγορηθεί για ποικίλα αμαρτήματα. Οι κατηγορίες, μεταξύ των οποίων η ύβρις, η παράβλεψη κοινωνικών στόχων πέραν του εισοδήματος, η υπερβάλλουσα προσοχή στις επίσημες τεχνικές και η αποτυχία πρόβλεψης μειζόνων οικονομικών εξελίξεων -όπως είναι οι χρηματοοικονομικές κρίσεις- έρχονταν συνήθως απ΄ έξω, ή έστω από ένα ετερόδοξο περιθώριο. Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα φαίνεται πως ακόμα και οι ίδιοι οι οικονομόλογοι (σε ορισμένες περιπτώσεις μη εξαιρουμένου και του γράφωντος) είναι εξαιρετικά δυσαρεστημένοι με τις πρακτικές του επαγγέλματος.
Ο Π. Ρόμερ, ένας από τους εμπνευστές της νέας θεωρίας ανάπτυξης, έχει κατηγορήσει ορισμένα κορυφαία ονόματα, μεταξύ των οποίων και ο βραβευμένος με Νόμπελ Ρόμπ Λούκας, για αυτό που ο ίδιος αποκαλεί "mathiness" - τη χρήση των μαθηματικών με σκοπό να θολώσουν, και όχι να αποσαφηνίσουν, την κατάσταση. Ο Ρ. Τάλερ, διακεκριμένος συμπεριφοριστής οικονομολόγος, το ΄χει κάνει επάγγελμα να καταγγέλει την αγνόηση της συμπεριφοράς στον πραγματικό κόσμο, προς όφελος μοντέλων που υποθέτουν πως οι άνθρωποι είναι "ορθολογικοί βελτιστοποιητές". Και ο καθηγητής χρηματοοικονομικών Λ. Ζινγκάλες, έχει καταγγείλει πως οι συνάδελφοί του -ειδικοί των χρηματοοικονομικών- έχουν παραπλανήσει την κοινωνία υπερεκτιμώντας τα οφέλη που παράγονται από τον χρηματοπιστωτικό κλάδο.
Αυτού του είδους η κριτική θεώρηση από γνωστά ονόματα του χώρου είναι υγιής και ευπρόσδεκτη - ιδίως σ΄έναν επιστημονικό κλάδο ελλιπούς, πολλές φορές, ενδοσκόπησης. Ωστόσο, υπάρχει κάτι το ανησυχητικό σ΄αυτόν τον νέο γύρο κριτικής, το οποίο πρέπει να καταστεί σαφές και να απορριφθεί. Τα οικονομικά δεν είναι μια τέτοιου είδους επιστήμη στην οποία θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει ένα μοντέλο που λειτουργεί καλύτερα σε όλες τις περιστάσεις. Το θέμα δεν είναι "να επιτευχθεί ομοφωνία ως προς το ποιό μοντέλο είναι το σωστό", όπως το θέτει ο Ρόμερ, αλλά να διαπιστωθεί ποιό μοντέλο εφαρμόζεται καλύτερα σε ένα δεδομένο περιβάλλον. Κι αυτό θα παραμείνει για πάντα τέχνη, κι όχι επιστήμη, στη καλύτερη περίπτωση επιστημονική τεχνική, ιδίως όταν η επιλογή πρέπει να γίνει σε πραγματικό χρόνο.
Ο κοινωνικός κόσμος διαφέρει από τον φυσικό, γιατί είναι δημιούργημα του ανθρώπου και ως εκ τούτου σχεδόν απεριόριστα εύπλαστος. Σε αντίθεση με τις φυσικές επιστήμες λοιπόν, τα οικονομικά προοδεύουν επιστημονικά, όχι αντικαθιστώντας τα παλαιά μοντέλα με καλύτερα, αλλά διευρύνοντας τη βιβλιοθήκη των μοντέλων τους, με το κάθε ένα από αυτά να ρίχνει φως σε μια διαφορετική κοινωνική ανάγκη. Για παράδειγμα, σήμερα έχουμε πολλά μοντέλα αγοράς με ατελή ανταγωνισμό ή ασύμμετρη πληροφόρηση. Τα μοντέλα αυτά δεν έχουν καταστήσει τα προηγούμενά τους -τα οποία βασίζονταν στον τέλειο ανταγωνισμό- ξεπερασμένα ή παράκαιρα. Απλώς, χάρη σ΄αυτά γνωρίζουμε καλύτερα πως διαφορετικές συνθήκες απαιτούν διαφορετικά μοντέλα.
Ομοίως, τα συμπεριφορικά μοντέλα που δίνουν έμφαση στη λεγόμενη "ευρετική" λήψη αποφάσεων μας κάνουν καλύτερους αναλυτές του περιβάλλοντος - όπου είναι σημαντικό να ληφθούν υπ΄όψιν τέτοιου είδους παράγοντες. Δεν εκτοπίζουν τα μοντέλα ορθολογικής επιλογής, τα οποία παραμένουν το καλύτερο εργαλείο σε άλλες περιπτώσεις. Ένα μοντέλο ανάπτυξης που εφαρμόζεται στις προηγμένες χώρες μπορεί να αποτελεί κακό οδηγό σε αναπτυσσόμενες χώρες. Μοντέλα που δίνουν έμφαση σε προσδοκίες είναι μερικές φορές καλύτερα για την ανάλυση του πληθωρισμού και της ανεργίας - άλλες φορές, μοντέλα με κεϋνσιανά στοιχεία λειτουργούν εξαιρετικά.
Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Αργεντινός συγγραφέας, έγραψε κάποτε ιστορία με μια μόνη παράγραφο, η οποία είναι ίσως ο καλύτερος οδηγός στην επιστημονική μέθοδο. Το μήνυμα του Μπόρχες εξακολουθεί να διαφεύγει πολλών κοινωνικών επιστημόνων ακόμα και σήμερα: η κατανόηση απαιτεί απλούστευση. Ο καλύτερος τρόπος να ανταποκριθεί κανείς στην πολυπλοκότητα της κοινωνικής ζωής δεν είναι να επινοήσει όλο και πιό "προηγμένα" μοντέλα, αλλά να μάθει πώς λειτουργούν διάφοροι αιτιώδεις μηχανισμοί, ένας-ένας, και στη συνέχεια να κατανοήσει ποιοι είναι οι πιό σημαντικοί σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον.
Οι ασκούντες το επάγγελμα του οικονομολόγου χρησιμοποιούν ποικίλες επίσημες και ανεπίσημες εμπειρικές μεθόδους με μεγαλύτερη ή μικρότερη δεξιότητα, γιατί τα περισσότερα προγράμματα πρακτικής εξάσκησης των οικονομολόγων δεν εξοπλίζουν κατάλληλα τους μεταπτυχιακούς σπουδαστές για τα εμπειρικά διαγνωστικά μέσα που απαιτεί ο κλάδος. Αλλά οι επικριτές του επαγγέλματος -οικονομολόγοι και μη- έχουν άδικο όταν ισχυρίζονται πως ο κλάδος έχει γενικά παραστρατήσει επειδή οι οικονομολόγοι δεν έχουν ακόμα καταλήξει σε ομοφωνία ως προς τα "ορθά" μοντέλα και τις "σωστές" εμπειρικές μεθόδους.
Συμπερασματικά, πρέπει να μάθουμε να εκτιμούμε τα οικονομικά σε όλη τους την πολυμορφία - ορθολογιστικά και συμπεριφορικά, κεϋνσιανά και κλασικά, ορθόδοξα και ετερόδοξα. Aς αφιερώσουμε λοιπόν την ενέργειά μας στο να γίνουμε καλύτεροι ως προς την επιλογή του καταλληλότερου κάθε φορά πλαισίου ορθής ερμηνείας της πραγματικότητας και ας μας συγχωρούν οι πελάτες μας (του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα), οι συνάδελφοι και το κοινό όταν κάποιες φορές απλώς ..πέφτουμε έξω στις προβλέψεις μας. Γιατί, σε τελευταία ανάλυση, "that's the nature of the beast", όπως λέμε και στα χωριά μας - Και μπράβο μας (όπως θα έλεγαν και τα "παιδιά" του "Οτι να 'ναι")!