Όπως είναι γνωστό σε όλους μας, το νεοελληνικό κράτος γεννήθηκε -μετά την Επανάσταση του 1821- ως αποτέλεσμα του ρόλου και της επέμβασης των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία). Με τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827) και τη Συνθήκη του Λονδίνου (1830), οι Μεγάλες Δυνάμεις διασφάλισαν τη γέννηση του νεοελληνικού κράτους, αλλά ταυτόχρονα και τη γέννηση ενός ιδιόμορφου θεσμού: του καθεστώτος των "προστάτιδων δυνάμεων" - ρόλος που ασκήθηκε αρχικά από τις παραδοσιακές δυνάμεις που προαναφέραμε, στη συνέχεια από τη Βρετανία και το 1947 από τις ΗΠΑ. Οι επεμβάσεις των προστάτιδων δυνάμεων δημιούργησαν επώδυνες καταστάσεις και εξαρτήσεις για την Ελλάδα με -ορισμένες φορές- ολέθριες συνέπειες. Τι συνδέει όμως το 1821 και τις προστάτιδες δυνάμεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση του σήμερα; Τις συνδέει το γεγονός ότι η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση/Κοινότητα θεωρήθηκε ως μια πράξη που, μεταξύ άλλων, θα απάλλασσε τη χώρα από εξαρτήσεις και προστάτιδες δυνάμεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρήθηκε δηλαδή ως ένα ευεργετικό υποκατάστατο των προστάτιδων δυνάμεων.
Και για να γίνουμε πιό συγκεκριμένοι, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, το 1974, ένα κύριο αίτημα ήταν η Ελλάδα να απαλλαγεί από τις εξαρτήσεις και τις προστάτιδες δυνάμεις - και ιδιαίτερα από τις ΗΠΑ. Το αίτημα είχε σχεδόν καθολική πολιτική αποδοχή, αν και διαφορετικές ερμηνείες και προεκτάσεις. Αλλά πάντως, για τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή -και σημαντικό τμήμα του πληθυσμού- η απαλλαγή από εξαρτήσεις και προστάτιδες δυνάμεις μπορούσε να γίνει ακίνδυνα μόνο με ένα υποκατάστατο πλαίσιο - και το κατάλληλο για τον σκοπό αυτόν θεωρήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση [Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (EOK) τότε]. Αλλωστε ο Κων. Καραμανλής, από το 1959, είχε θεωρήσει τη νεοϊδρυθείσα Ευρωπαϊκή Ενωση/(ΕΟΚ)- ως πλαίσιο στο οποίο θα έπρεπε να ενταχθεί η Ελλάδα προκειμένου, μεταξύ άλλων, να απαλλαγεί από εξαρτήσεις. Γι' αυτό επεδίωξε και τη σύνδεση της χώρας με την Ένωση (Ευρωπαϊκή Κοινότητα) υποβάλλοντας σχετική αίτηση, καθώς οι οικονομικές -κυρίως- συνθήκες που επικρατούσαν στη χώρα εκείνη την εποχή δεν επέτρεπαν την πλήρη ένταξη. Η αίτηση αυτή οδήγησε, ως γνωστόν, στη σύναψη, το 1961, της Συμφωνίας Σύνδεσης μεταξύ Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ένωσης/(EOK) ως προστάδιο για τη μελλοντική πλήρη ένταξη.
Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας (1974) και την επάνοδο του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην εξουσία, η ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως προϋπόθεση απαλλαγής από εξαρτήσεις, ενίσχυσης της εξωτερικής ασφάλειας και εδραίωσης της δημοκρατίας καθίσταται κυρίαρχη επιλογή για τον επανακάμψαντα εκ Παρισίων πρωθυπουργό (Κων. Καραμανλή). Έτσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση προσλαμβάνει πράγματι για την Ελλάδα το υποκατάστατο των προστάτιδων δυνάμεων. Η προστασία για την ανεξαρτησία και την ασφάλεια της χώρας θα προσφερόταν από την EOK - μετέπειτα ΕΕ. Μετά την υποβολή της αίτησης ένταξης (1975), ο Κων. Καραμανλής τόνιζε σχετικά: "Με την ισότιμη συμμετοχή μας σε μια ισχυρή οικογένεια ελεύθερων, ανεξάρτητων και δημοκρατικών λαών, όπως θα είναι η Ενωμένη Ευρώπη, θα κατοχυρώσουμε την εθνική μας ανεξαρτησία. Γιατί η ένταξη της χώρας μας στην οικογένεια αυτή θα την απαλλάξει από οποιεσδήποτε εξαρτήσεις, αφού θα την καταστήσει ισότιμη με τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, με τις οποίες θα έχει ψήφο ισοδύναμη".
Από την άλλη πλευρά είναι ενδιαφέρον ότι η -αρχικά- αρνητική στάση του ΠαΣοΚ και του Ανδρέα Γ. Παπανδρέου προσωπικά στην ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίχθηκε ακριβώς στην αντίληψη της εξάρτησης. Έτσι, αντίθετα με ότι πίστευαν η ΝΔ και προσωπικά ο Κων. Καραμανλής, ότι δηλαδή με την ένταξη η Ελλάδα απαλλάσσεται από τις εξαρτήσεις, η άποψη του Α.Γ. Παπανδρέου ήταν ακριβώς αντίθετη, ότι δηλαδή θα εμπεδωθούν οι εξαρτήσεις. Στη δήλωσή του με την ευκαιρία της υπογραφής της Πράξης Προσχώρησης της Ελλάδας (28 Μαΐου 1979), ο Α.Γ. Παπανδρέου τόνιζε: "Αποτελεί λοιπόν το λιγότερο παραδοξολογία ο ισχυρισμός του πρωθυπουργού (σ.σ. Κων. Καραμανλή) πως η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ θα ενισχύσει την εθνική ανεξαρτησία (...). Η ένταξή μας θα σημάνει αναπότρεπτα σημαντικό περιορισμό στην εφαρμογή ανεξάρτητου εθνικού προγραμματισμού, αφού η χώρα μας θα αποτελεί απλή επαρχία μιας μεγάλης περιοχής, για την τύχη της οποίας θα αποφασίζει κυριαρχικά το Οικονομικό Διευθυντήριο των Βρυξελλών". Νέες εξαρτήσεις δηλαδή...
Μετά την ένταξη όμως της Ελλάδας στην EOK (1981) και ο Α.Γ. Παπανδρέου αποδέχθηκε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να λειτουργήσει τελικά ως θεσμός-υποκατάστατο των προστάτιδων δυνάμεων για την προστασία της χώρας. Από τότε όμως αναπτύχθηκαν δύο διαμετρικά αντίθετες προσεγγίσεις, μια ορθολογική και μια τοξική, για τον ρόλο της Ενωσης ως θεσμού που προστατεύει. Η ορθολογική επιχειρούσε να διευρύνει το πεδίο και περιεχόμενο των πολιτικών της Ένωσης, όπως π.χ. με την ανάπτυξη της κοινής εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας, την ενσωμάτωση της "ρήτρας αμοιβαίας συνδρομής" στη Συνθήκη, άλλες ρυθμίσεις για την προστασία των συνόρων κ.λπ. Η τοξική προσέγγιση, αντίθετα, θεωρούσε ότι η Ένωση είχε καθήκον "να προστατεύει" την Ελλάδα και όλες τις παθογένειές της μαζί ή όλες τις ατασθαλίες της. Είδε, με άλλα λόγια, τον προστατευτικό ρόλο της Ένωσης ως άλλοθι για να αποφευχθούν οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και προσαρμογές που επέβαλε η συμμετοχή της χώρας στην Ένωση.