Έμπειροι επιχειρηματίες εκτιμούν ότι "αν οι Ισραηλινοί περιμένουν από την ελληνική κυβέρνηση, χαθήκανε. Καλύτερα συγκεκριμένοι Ισραηλινοί επιχειρηματίες να μιλήσουν απευθείας με Έλληνες συναδέλφους τους για να γίνουν οι δουλειές".
Το ζήτημα είναι ότι για πρώτη φορά Ελλάδα και Ισραήλ μοιάζουν να έρχονται πιο κοντά μετά από δεκαετίες ανύπαρκτων πολιτικών σχέσεων. Και αυτό συμπίπτει με την διατάραξη των παραδοσιακά καλών σχέσεων Ισραήλ - Τουρκίας που ανοίγει σημαντικούς ορίζοντες συνεργασίας και σε διπλωματικό και σε στρατιωτικό αλλά κυρίως σε επιχειρηματικό και τουριστικό επίπεδο.
Ισραήλ: Η αποθέωση της επιχειρηματικότητας
Η καινοτομία είναι η λέξη κλειδί που χαρακτηρίζει το οικονομικό μοντέλο του Ισραήλ, το οποίο πραγματικά είναι άξιο μελέτης. Οι Ισραηλινές εξαγωγές ανέρχονται περίπου σε 70 δισ δολάρια το χρόνο, με το μεγαλύτερο μέρος τους να προέρχεται από την υψηλή και μέση τεχνολογία. Το κράτος αυτό το οποίο ιδρύθηκε πριν από 100 χρόνια και βρίσκεται διαρκώς σε εμπόλεμη κατάσταση, έρχεται να διαψεύσει την κοινή ελληνική πεποίθηση ότι για όλα φταίει η τουρκοκρατία. Αντίθετα με ότι έγινε στην Ελλάδα, το Ισραήλ επένδυσε στην γνώση και στην εφαρμογή της. Διαθέτει τις υψηλότερες δαπάνες για έρευνα και τεχνολογία ως ποσοστό του ΑΕΠ, ενώ έχει καινοτομήσει και διοικητικά προκειμένου να παραχθούν καινοτόμες ιδέες και να αξιοποιηθούν επιχειρηματικά.
Τρεις θεσμοί χρησιμοποιούνται για την δημιουργία καινοτομίας και την εμπορική της αξιοποίηση. Ο "επικεφαλής επιστήμων" (Chief Scientist), το "εκκολαπτήριο" και οι εταιρίες επιχειρηματικού κεφαλαίου "venture capital".
Το σύστημα δουλεύει ώς εξής: Όποιος έχει να προτείνει μια καινοτομική λύση, την καταθέτει στο επικεφαλής επιστήμονα, ο οποίος την εξετάζει με μια ομάδα ειδικών επιστημόνων. Αν την εγκρίνει, η ιδέα προωθείται στο εκκολαπτήριο. Αυτό είναι μια βιομηχανική περιοχή όπου παρέχεται στον επιχειρηματία - εφευρέτη ο χώρος, το ρεύμα και όλες οι τεχνικές υποδομές που χρειάζεται για να εφαρμόσει την ιδέα του. Του παρέχεται επίσης και το επιστημοινκό και το τεχνικό προσωπικό που θα χρειαστεί. Στη συνέχεια ο επιχειρηματίας πηγαίνει με την έγκριση του επικεφαλής επιστήμονα στις εταιρίες επιχειρηματικού κεφαλαίου οι οποίες τον χρηματοδοτούν, γνωρίζοντας οτι για κάθε ποσόν ιδιωτικής χρηματοδότησης, το κράτος θα βάλει άλλα τόσα. Πενήντα τοις εκατό λοιπόν κρατική χρηματοδότηση για την καινοτομία, ενώ το κράτος κρατά μετοχές της εταιρίας για το μέλλον.
Στο εκκολαπτήριο ο επιχειρηματίας μπορεί να παραμείνει μέχρι τρία χρόνια. Στο τέλος της τριετίας, αν έχει πετύχει το έργο του φεύγει και περνά στον ιδιωτικό τομέα. Αν οχι, δεν καταδικάζεται, αλλά μπορεί αν φέρει νέες ιδέες στον επικεφαλής επιστήμονα και αν εγκριθούν να ακολουθήσει την ίδια διαδικασία.
Ο γενικός χαρκτηρισμός της οικονομίας του Ισραήλ μπορεί να είναι η "αποθέωση της επιχειρηματικότητας" διότι ο καθένας μπορεί να δοκιμάσει οποιαδήποτε καινοτομική ιδέα και να στηριχθεί απο το κράτος για να την υλοποιήσει. Το σύνολο των ιδεών και της παραγωγής του ισραήλ, είναι σχεδιασμένο για να απευθύνεται στη διεθνή αγορά και οχι μόνο στην εγχώρια. Η καινοτομία και οι εξαγωγές είναι εθνικοί στόχοι. Και σε αυτούς τους στόχους είναι προσανατολισμένη, η κυβέρνηση, τα πανεπιστήμια, οι επιχειρήσεις και όλη η παραγωγή. Στο Ισραήλ η οικονομία δεν επηρεάζεται απο τις - έντονες- κόντρες μεταξύ των κομμάτων και την πολιτική λασπολογία που και εκεί κυριαρχεί, αλλά συνεχίζει να λειτουργεί ακόμη και στις εποχές των πολεμικών συρράξεων. Ουσιαστικά η πολιτική έχει μετατραπεί σε project management με στόχο την ανάπτυξη της οικονομίας.
Το "μίσος" για το πετρέλαιο και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα
Η αντικατάσταση του πετρελαίου ώς καυσίμου απο "καθαρές" πηγές ενέργειας, είναι κεντρικό σύνθημα στην πολιτική του Ισραήλ. Πρτοφανώς διότι το πετρέλαιο είναι το ισχυρότερο οικονομικό όπλο των Αράβων εχθρών του. Στο πλαίσιο αυτό το Ισραήλ έχει αναπτύξει υψηλή τεχνολογία στην παραγωγή ενέργειας απο τον άερα, τον ήλιο, το νερό και απο κάθε άλλη πηγή, ενώ πρόσφατα ανακάλυψε κοιτάσματα φυσικού αερίου στην περιοχή της Μεσογείου, στα χωρικά του ύδατα.
Στο πλαίσιο αυτό του περιορισμού της χρήσης του πετρελαίου, εντάσεται και η κατασκευή ενός ηλεκτρικού συτοκινήτου σε συνεργασία με τη Renault το οποίο θα κυκλοφορήσει στο Ισραήλ το 2011. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το σύστημα διαχείρισης της ηλεκτροδότησης των αυτοκινήτων αυτών το οποίο περιλαμβάνει αφενός "πυργίσκους φόρτισης" στα σπίτια και σε διάφορα σημεία της πόλης και αφετέρου σταθμούς αλλαγής της μπαταρίας σε ολόκληρο το οδικό δίκτυο. Η αλλάγη της μπαταρίας λιθίου γίνεται σε χρόνο μικρότερο του ενός λεπτου και δίνει τη δυνατότητα εμβέλειας 160 χιλιομέτρων. Το σύστημα αυτό ονομάζεται better place και είναι ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα της "ευλογίας" της κυβέρνησης σε ενα ιδιωτικό επιχειρηματικό πείραμα, αφού το προώθησε προσωπικά ο πρόεδρος του Ισραήλ κ. Σιμόν Πέρεζ. Η χρηματοδότηση του έργου γίνεται απο την HSBC, τη Morgan Stanley, τη Lazard Brothers και άλλες ιδιωτικές επιχειρήσεις. Είναι ένα εγχείρημα με αμφίβολη οικονομική επιτυχία, αλλά με προφανή στόχο να θέσει τις βάσεις για την προώθηση των ηλεκτρικών αυτοκινήτων προσφέροντας έξυπνες λύσεις για την διαχείριση του δικτύου φόρτισης και τον τρόπο πληρωμής του ρεύματος. Ουσιαστικά, το σύστημα αυτό εφαρμόζει την λογική του κινητού τηλεφώνου στο αυτοκίνητο, φορτίζοντας το στην πρίζα, αλλάζοντας μπαταρίες και χρεώνοντας με το χιλιόμετρο.
Στόχος όλων αυτών είναι ο περιορισμός της χρήσης του πετρελαίου και του περιορισμού των ρύπων. Μόνο που ενώ παγκοσμίως ο στόχος αυτός είναι επιθυμητός προκειμένου να προστατευθεί το περιβάλλον, για το Ισραήλ είναι πολύ πιο σημαντικής γεωπολιτικής σημασίας.
Ο Ντε Γκώλ "ιδρυτής" της στρατιωτικής βιομηχανίας
Το 1967 ο Γάλλος πρόεδρος Ντε Γκώλ αποφάσισε να διακόψει τις πωλήσεις όπλων στο Ισραήλ. Η απόφαση αυτή οδήγησε στην δημιουργία της ισραηλινής πολεμικής βιομηχανίας. Ο κ. Shauli Katznelson, Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής του Συνδέσμου Εξαγωγών και Διεθνούς Συνεργασίας του Ισραήλ χαρακτηρίζει τον Ντε Γκώλ εθνικό ευεργέτη επειδή πήρε αυτή την απόφαση. Και αυτό διότι η αμυντική βιομηχανία του Ισραήλ είναι η βάση για την ανάπτυξη της τεχνολογίας που σήμερα φέρνει το χρήμα στην χώρα.
Όλες οι καινοτομίες που παράγονται απο την πολεμική βιομηχανία, βρίσκουν εφαρμογές σε πολιτικές χρήσεις. Απο συστήματα ασφαλείας, μέχρι ιατρικά μηχανήματα και φωτογραφικούς δορυφόρους για την καταγραφή οικοπέδων, τον έλεγχο των καταπατήσεων, τον εντοπισμό πλοίων που έχουν υποστεί πειρατεία κλπ.
Ο στρατός παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της οικονομίας προμηθεύοντας με καινοτομικές λύσεις και τεχνολογία τις επιχειρήσεις, αλλά και στη διαμόρφωση της κοινωνίας. Καθώς όλοι οι άνδρες είναι υποχρεωμένοι να υπηρετούν στο στρατό επι τρία χρόνια σε ηλικία 18 ετών (χωρίς αναβολή λόγω σπουδών) και όλες οι γυναίκες για δυο χρόνια, εκπαιδεύονται στο στρατό ανάλογα με την κλίση τους ώστε μετά να περάσουν στην παραγωγή έχοντας κάποιες γνώσεις. Όσοι απο αυτούς επιθυμούν φοιτούν στα πανεπιστήμια, όπου οι πιο περιζήτητες ειδικότητες - και οι πιο καλά αμοιβόμενοι εργαζόμενοι αργότερα - είναι των μηχανικών.
Το Ισραήλ δαπανά τα περισσότερα χρήματα παγκοσμίως ώς ποσοστό του ΑΕΠ για τις αμυντικές δαπάνες, μεγάλο όμως μέρος τους μετατρέπεται σε τεχνολογία που χρησιμοποιείται στη συνέχεια στον ιδιωτικό τομέα.
Κοινωνική συνοχή και ανεργία
Εκτός των γνωστών προβλημάτων της συμβίωσης με τους Μουσουλμάνους μέσα στο Ισραήλ και των πολέμων με τους γύρω λαούς, το Ισραήλ αντιμετωπίζει και αρκετά ιδιόμορφα προβλήματα στο εσωτερικό της χώρας. Για παράδειγμα, αρκετοί ορθόδοξοι Εβραίοι (με τα μαύρα καπέλα, τα κοτσιδάκια και τα μαύρα παλτά) αρνούνται να εργαστούν και προτιμούν να προσεύχονται όλη την ημέρα. Οι άνθρωποι αυτοί επιδοτούνται απο τον κρατικό προυπολογισμό για να ζήσουν και μάλιστα η επιδότηση τους έχει προκαλέσει μεγάλη δυσαρέσκεια στους υπόλοιπους και κυρίως στους φοιτητές, οι οποίοι είδαν φέτος τις δαπάνες για την παιδεία να μειώνονται. Θεωρούν οτι η επιδότηση αυτή είναι απαράδεκτη ιδίως όταν συνδέεται με τον αριθμό των παιδιών των ορθοδόξων, οι οποίοι πολλές φορές εκμεταλεύονται την επιδότηση έχοντας πάνω απο δέκα παιδιά ο καθένας. Το ποσοστό των ορθόδοξων που δεν εργάζεται φθάνει το 15% του πληθυσμού, με αποτέλεσμα να παραποιούνται και τα στοιχεία της ανεργίας. Ενώ η κυβέρνηση εμφανίζει ποσοστό ανέργων 8% στην πραγματικότητα απασχολείται μόνο το 56% των εχόντων τη δυνατότητα εργασίας αφού οι ορθόδοξοι και οι γυναίκες των Μουσουλμάνων Ισραηλιτών δεν εργάζονται. Η κυβέρνηση μετρά την ανεργία ώς ποσοστό αυτών που θέλουν να εργαστούν και οχι αυτών που δεν θέλουν για θρησκευτικούς λόγους.
Ενα ακόμη πρόβλημα που απασχολεί την κοινή γνώμη αλλά και τις αρχές είναι οτι για πρώτη φορά άρχισαν να εμφανίζονται σημαντικές οικονομικές διαφορές στο εσωτερικό της χώρας. Η ανάπτυξη των επιχειρήσεων δημιούργησε πολλούς πλούσιους ανώ άλλοι βρίσκονται σε πολύ χαμηλό εισοδηματικό επίπεδο. Λίγο δύσκολο να καταλάβει ένας Έλληνας τι εννοούν οι Ισραηλινοί, αλλά στην πράξη, στο Ισραήλ δεν βλέπει κανείς πολυτελή αυτοκίνητα, βίλες και επίδειξη πλούτου. Σχεδόν κανείς δεν φοράει κουστούμι και γραβάτα στη δουλειά, ενώ είναι σχεδόν αδύνατο να καταλάβεις πόσο πλούσιος είναι κάποιος απο την εμφάνιση και τη συμπεριφορά του. Αυτό έχει αρχίσει τώρα να αλλάζει και η κυβέρνηση ανησυχεί διότι σε ενα κράτος που βρίσκεται διαρκώς σε εμπόλεμη κατάσταση η κοινωνική συνοχή είναι το κυριότερο ζητούμενο.
Πρακτικές λύσεις σε χρόνια προβλήματα
Πέραν αυτών πάντως, το Ισραήλ ελλείψει φυσικών πόρων και κυρίως νερού, αλλά και ελείψει εργατικών χεριών, έχει καταφέρει να αντιμετωπίζει τα προβλήματα ώς προκλήσεις και να τα ξεπερνά με την καινοτομία.
"Ο εθνικός μας πλούτος" λέει ο κ. Dan Catarivas διευθυντής διεθνών σχέσεων του Συνδέσμου Ισραηλινών Βιομηχανιών, βρίσκεται ανάμεσα στα αυτιά μας" και εξηγεί οτι "είναι οι καινοτομικές ιδέες μας". Αυτό επιβεβαιώνουν και όλοι οι επιχειρηματίες σε κάθε κλάδο. Ο διευθυντής του Ινστιτούτου Βολκάνι κ. Samuel Gan-Mor, δείχνει με περηφάνεια το πρώτο μηχάνημα που κατασκευάστηκε παγκοσμίως για τον καθαρισμό των ροδιών.
Είναι τόσο σπουδαίο; Προφανώς αν σκεφθεί κανείς οτι τελευταία έχει αρχίσει μια διεθνής καμπάνια υπέρ των ροδιών και οτι η Coca Cola σκέπτεται να αντικαταστήσει το αναψυκτικό της στα αμερικανικά σχολεία με ενα άλλο που παράγεται απο χυμό ροδιού. Το μηχάνημα αυτό κατασκευάστηκε απο το ινστιτούτο επειδή οι παραγωγοί ροδιού δεν είχαν εργατικά χέρια για να καθαρίζουν τα ρόδια. Η κατασκευή του όμως μπορεί να οδηγήσει - σε συνδυασμό με το επιθετικό μάρκετινγκ - στη δημιουργία μιας νέας παγκόσμιας αγοράς. Ακόμη μεγαλύτερη σημασία έχει η τεχνολογία που ανέπτυξε το Ισραήλ στην αφαλάτωση νερού αλλά και στη διαχείριση των δικτύων του. Μια χώρα που δεν έχει φυσικές πηγές νερού, εξάγει νερό στις γειτονικές χώρες. Τα συστήματα διαχείρισης δικτύων αποτελούν σημαντικό τμήμα των πανεπιστημιακών ερευνών αλλά και των εταιριών τεχνολογίας.
Γενικότερα, το Iσραήλ έχει καταφέρει να επινοήσει έναν πρακτικό τρόπο αντιμετώπισης των προβλημάτων και μετατροπής τους σε πλεονεκτήματα, ο οποίος δεν συναντάται δυστυχώς στην ελληνική πρακτική. Ο ρόλος του κράτους είναι εξαιρετικά βοηθητικός στην ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα, ενώ η κοινωνική συνοχή θεωρείται πολύτιμο αγαθό.