"Ο ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας επιταχύνθηκε το πρώτο εξάμηνο του 2018, ύστερα από την επιστροφή σε θετικούς ρυθμούς το 2017. Οι κύριοι παράγοντες της ανάπτυξης ήταν οι εξαγωγές, τόσο των αγαθών όσο και των υπηρεσιών και οι επενδύσεις", επισημαίνει η ΤτΕ στην Επισκόπηση του Ελληνικού Χρηματοπιστωτικού Συστήματος.

Από την πλευρά της προσφοράς, θετική συμβολή είχαν όλοι σχεδόν οι κλάδοι και ιδιαίτερα ο τουρισμός, το λιανικό εμπόριο και η μεταποίηση. Η αγορά εργασίας συνέχισε να βελτιώνεται, με την απασχόληση να αυξάνεται και το ποσοστό ανεργίας να υποχωρεί. Από την άλλη, η υπέρβαση του πρωτογενούς πλεονάσματος έναντι του στόχου για ακόμα ένα έτος επηρέασε το διαθέσιμο εισόδημα και την ιδιωτική κατανάλωση, ενώ η υποεκτέλεση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων επιδρά αρνητικά στο παραγωγικό κεφάλαιο της χώρας και τη μεσοπρόθεσμη αναπτυξιακή δυναμική. Η λήξη του προγράμματος βελτίωσε τις προσδοκίες των επιχειρήσεων και την εμπιστοσύνη των καταναλωτών, αλλά παραμένουν σημαντικές προκλήσεις, ιδιαίτερα σε ένα εξωτερικό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από αυξημένη αβεβαιότητα. Η εναρμόνιση της δημοσιονομικής προσαρμογής με τις ανάγκες της πραγματικής οικονομίας, η αποκατάσταση της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και η ενίσχυση της διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας εκτιμάται ότι θα επιταχύνουν την εξωστρέφεια και την αναπτυξιακή δυναμική της οικονομίας.

Το α΄ εξάμηνο του 2018 η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε κατά 0,5%, εξαιτίας της ανάκαμψης του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, που οφείλεται στην αύξηση τόσο του εισοδήματος μισθωτής εργασίας όσο και του λειτουργικού πλεονάσματος. Αντίθετα, η δημόσια κατανάλωση υποχώρησε κατά 0,9%, απόρροια της συγκράτησης των δαπανών για την επίτευξη του πρωτογενούς πλεονάσματος. Οι επενδύσεις το α΄ εξάμηνο του 2018 μειώθηκαν κατά 7,9%, κυρίως λόγω της σημαντικής πτώσης των επενδύσεων μεταφορικού εξοπλισμού και οπλικών συστημάτων, που οφείλεται πρωτίστως σε επιδράσεις βάσης. Αντίθετα, οι λοιπές κατηγορίες επενδύσεων σημείωσαν σημαντική άνοδο, ενώ και οι επενδύσεις σε κατοικίες ανακάμπτουν ύστερα από 10 σχεδόν χρόνια υποχώρησης.

Τι πρέπει να γίνει

Εντούτοις, χρειάζεται σημαντική αύξηση τόσο των ιδιωτικών όσο και των δημόσιων επενδύσεων ώστε να καλυφθεί το επενδυτικό κενό και να επιτευχθούν, σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, υψηλότεροι ρυθμοί ανάπτυξης. Η επιτάχυνση του προγράμματος αποκρατικοποιήσεων, η αποκατάσταση της τραπεζικής χρηματοδότησης και η βελτίωση της κερδοφορίας του ιδιωτικού τομέα μπορούν να συμβάλουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Η βελτίωση της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια συνεχίστηκε και το 2018 με σημαντική αύξηση των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών.

Οι εξαγωγές αγαθών την περίοδο Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου 2018 κατέγραψαν υπερδιπλάσιο ποσοστό αύξησης σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, ενώ και η σημαντική αύξηση των τουριστικών και ναυτιλιακών εισπράξεων οδήγησε σε αύξηση κατά 9% των εξαγωγών υπηρεσιών την αντίστοιχη περίοδο. Η βελτίωση της εξωστρέφειας οδήγησε στην άνοδο του μεριδίου των εξαγωγών στο ΑΕΠ στο 33% το α΄ εξάμηνο του 2018, από 20% το 2009. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών το διάστημα Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου 2018 εμφάνισε έλλειμμα 1,3 δισεκ. ευρώ, έναντι πλεονάσματος 228 εκατ. ευρώ το ίδιο διάστημα του 2017, κυρίως λόγω της επιδείνωσης των ισοζυγίων αγαθών και πρωτογενών εισοδημάτων. Όσον αφορά την αγορά εργασίας, η απασχόληση συνέχισε να αυξάνεται το α΄ οκτάμηνο του 2018, αν και με χαμηλότερο ρυθμό σε σχέση με την αντίστοιχη περυσινή περίοδο.

Ανεργία

Το ποσοστό ανεργίας υποχώρησε κάτω του 20%, αλλά εξακολουθεί να είναι το υψηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Παρά τις θετικές εξελίξεις, τα ποσοστά ανεργίας στους νέους, στις γυναίκες και στους μακροχρόνια ανέργους παραμένουν σε υψηλά επίπεδα, ενώ και η πλειοψηφία των νέων θέσεων στον ιδιωτικό τομέα αφορά ευέλικτες μορφές απασχόλησης. Ο μέσος πληθωρισμός, όπως καταγράφεται από τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή, αναμένεται να κινηθεί σε χαμηλότερα επίπεδα το 2018 σε σχέση με το 2017, κυρίως λόγω της απουσίας νέων επιβαρύνσεων στην έμμεση φορολογία. Αντίθετα, η αύξηση της τιμή του πετρελαίου Brent ασκεί ανοδικές πιέσεις.

Κίνδυνοι

Οι κίνδυνοι που περιβάλλουν το βασικό σενάριο προβλέψεων της Τράπεζας της Ελλάδος είναι η υπέρμετρη φορολόγηση, αλλά και τυχόν ανάκληση ή καθυστερήσεις στην υλοποίηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων, η αύξηση του παγκόσμιου προστατευτισμού, η Επισκόπηση του Ελληνικού Χρηματοπιστωτικού Συστήματος Νοέμβριος 2018 14 υιοθέτηση πιο περιοριστικής νομισματικής πολιτικής από τις ΗΠΑ, οι αναταράξεις που συνδέονται με την αστάθεια στις αναδυόμενες αγορές, οι διακυμάνσεις στις διεθνείς αγορές ομολόγων και οι γεωπολιτικές εξελίξεις, συμπεριλαμβανομένης μιας πιθανής επιδείνωσης της προσφυγικής κρίσης ή/και μιας επιδείνωσης της οικονομίας της Τουρκίας.

Δημοσιονομικές εξελίξεις

Η λήξη του προγράμματος τον Αύγουστο του 2018 επανέφερε την ελληνική οικονομία στο δημοσιονομικό πλαίσιο που ορίζεται από το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και ισχύει για όλες τις χώρες της ζώνης του ευρώ. Εντούτοις, προβλέπεται ένα ενισχυμένο πλαίσιο παρακολούθησης μεσοπρόθεσμα με τακτικές αξιολογήσεις από τους θεσμούς ώστε να εξασφαλιστεί η τήρηση των δημοσιονομικών και διαρθρωτικών δεσμεύσεων που έχουν συμφωνηθεί.

Η λήξη του προγράμματος συνοδεύθηκε και από την εκταμίευση της τελευταίας δόσης ύψους 15 δισεκ. ευρώ, εκ των οποίων τα 5,5 δισεκ. ευρώ προορίστηκαν για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους και τα υπόλοιπα 9,5 δισεκ. ευρώ για την ενίσχυση του ταμειακού αποθέματος ασφαλείας. Παρά τη λήξη του προγράμματος, οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων παραμένουν σε υψηλά επίπεδα, κυρίως λόγω του φόβου των αγορών για υπαναχώρηση από ψηφισθέντα μέτρα, αλλά και λόγω της τρέχουσας αναταραχής στις διεθνείς αγορές.

Σύμφωνα με τη δεύτερη κοινοποίηση των δημοσιονομικών στοιχείων από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ ) στο πλαίσιο της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος τον Οκτώβριο του 2018, η γενική κυβέρνηση το 2017 παρουσίασε πλεόνασμα ύψους 0,8% του ΑΕΠ, έναντι πλεονάσματος ύψους 0,5% του ΑΕΠ το 2016. Το πρωτογενές αποτέλεσμα του 2017 διαμορφώθηκε σε πλεόνασμα 3,9% του ΑΕΠ, έναντι πλεονάσματος 3,7% του ΑΕΠ το 2016.

Αντίστοιχα, το πρωτογενές αποτέλεσμα της γενικής κυβέρνησης το 2017, όπως υπολογίζεται σύμφωνα με τον ορισμό του προγράμματος, διαμορφώθηκε σε πλεόνασμα 4,1% του ΑΕΠ, υπερβαίνοντας σημαντικά το στόχο για πλεόνασμα 1,75% του ΑΕΠ. Στην υπέρβαση του στόχου συνετέλεσαν σημαντικά η περιστολή των δαπανών για συντάξεις, η υποεκτέλεση των δαπανών για ενδιάμεση κατανάλωση και για δημόσιες επενδύσεις, καθώς και η καλύτερη πορεία των εσόδων από ασφαλιστικές εισφορές, χρέη παρελθόντων ετών και ΦΠΑ. Αντίθετα, υστέρηση παρουσίασαν τα έσοδα από το φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων, κυρίως λόγω της μείωσης των δηλωθέντων εισοδημάτων των ελεύθερων επαγγελματιών και των αγροτών.

Το ενοποιημένο χρέος της γενικής κυβέρνησης υποχώρησε στο 176,1% του ΑΕΠ από 178,5% του ΑΕΠ το 2016. Στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης του προγράμματος, ψηφίστηκε στις αρχές του 2018 ο ν. 4512/2018, που ικανοποιούσε μία σειρά από προαπαιτούμενα μέτρα για την ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης, η οποία συνοδεύθηκε από την άμεση εκταμίευση μίας δόσης 5,7 δισεκ. ευρώ και την εκταμίευση της υπολειπόμενης δόσης ύψους 1 δισεκ. ευρώ τον Ιούνιο του 2018, αφού πρώτα διαπιστώθηκε η επαρκής μείωση του αποθέματος των ληξιπρόθεσμων οφειλών της γενικής κυβέρνησης προς τους προμηθευτές αλλά και η αποτελεσματική λειτουργία των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών. Τον Ιούνιο του 2018 ψηφίστηκε επίσης ο ν. 4549/2018, που περιλάμβανε τις εκκρεμείς νομοθετικές δράσεις για την ολοκλήρωση της τελευταίας αξιολόγησης καθώς και το «Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2019-2022».

Τα σενάρια

Για το 2018, προβλέπεται νέα υπέρβαση του δημοσιονομικού στόχου, αν και σε μικρότερο βαθμό σε σχέση με το 2017. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Προσχέδιο του Κρατικού Προϋπολογισμού 2019, προβλέπεται η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος της γενικής κυβέρνησης, σύμφωνα με τον ορισμό του προγράμματος, ύψους 3,74% του ΑΕΠ, έναντι στόχου 3,5% του ΑΕΠ. Για το 2019, κατατέθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, το προσχέδιο του προϋπολογισμού στο οποίο παρουσιάζεται το βασικό σενάριο για το 2019 και ενσωματώνει τις ήδη ψηφισμένες παρεμβάσεις για το 2019, καθώς και το σενάριο που περιλαμβάνει τις σχεδιαζόμενες δημοσιονομικές παρεμβάσεις της κυβέρνησης.

Στο βασικό σενάριο προβλέπεται η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος ύψους 4,14% του ΑΕΠ (έναντι στόχου 3,5% του ΑΕΠ), που περιλαμβάνει όλα τα ήδη ψηφισθέντα δημοσιονομικά μέτρα, όπως τα μέτρα εξοικονόμησης συνταξιοδοτικών δαπανών (ύψους 1,0% του ΑΕΠ το 2019) και τις παρεμβάσεις σε στοχευμένες κοινωνικές δαπάνες και δημόσιες επενδύσεις.

Στο σενάριο σχεδιαζόμενων δημοσιονομικών παρεμβάσεων δεν προβλέπεται περικοπή της συνταξιοδοτικής δαπάνης και πλήρης εφαρμογή των αντισταθμιστικών μέτρων. Εναλλακτικά προβλέπεται η υλοποίηση μίας επεκτατικής δημοσιονομικής δέσμης μέτρων, ύψους 0,6% του ΑΕΠ, στην οποία περιλαμβάνονται: η σταδιακή μείωση του ΕΝΦΙΑ κατά 10% μεσοσταθμικά, η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών των ελεύθερων επαγγελματιών, των αυτοαπασχολουμένων και των αγροτών, η επιδότηση ενοικίου, η επιδότηση ασφαλιστικών εισφορών για νέους εργαζομένους και η ενίσχυση της ειδικής αγωγής. Σε αυτό το σενάριο, το ύψος του πρωτογενούς πλεονάσματος της γενικής κυβέρνησης, σύμφωνα με τη μεθοδολογία της ενισχυμένης εποπτείας, προβλέπεται να ανέλθει στο 3,56% του ΑΕΠ, που είναι σύμφωνο με το στόχο για το 2019.

Η απρόσκοπτη πρόσβαση του Ελληνικού Δημοσίου στις αγορές ομολόγων αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επιστροφή της ελληνικής οικονομίας στην κανονικότητα. Η ύπαρξη του ταμειακού αποθέματος ασφαλείας, αν και αποτελεί μια άγκυρα ασφαλείας καθώς επιτρέπει την εξασφάλιση χρηματοδότησης από τις αγορές με ευνοϊκούς όρους για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των δύο ετών, εντούτοις συνεχίζει να έχει εξαιρετικά βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα και περιορισμένου βαθμού δυνατότητα απορρόφησης κραδασμών από μια αντίξοη εγχώρια ή διεθνή συγκυρία. Αναμφισβήτητα, η καλύτερη εγγύηση για μια επιτυχή πορεία είναι η προσήλωση στην ολοκλήρωση της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας και η επακόλουθη εδραίωση της εμπιστοσύνης των αγορών στις προοπτικές ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, που είναι και το Επισκόπηση του Ελληνικού Χρηματοπιστωτικού Συστήματος Νοέμβριος 2018 16 κύριο ζητούμενο για την απρόσκοπτη αναχρηματοδότηση του ελληνικού χρέους από τις αγορές κεφαλαίων και την πλήρη αποδέσμευση της Ελλάδος από τα προγράμματα επιτήρησης.

Δεν βγαίνει το υπάρχον δημοσιονομικό μίγμα

Το υπάρχον δημοσιονομικό μίγμα, παρόλο που εκπληρώνει τους δημοσιονομικούς στόχους, στερεί πόρους από την πραγματική οικονομία λόγω της υπερφορολόγησης και της περικοπής των επενδυτικών δαπανών. Κατά συνέπεια, χρειάζεται μία αναδιάταξη του δημοσιονομικού μίγματος μέσω της μείωσης των φορολογικών συντελεστών και της ανακατανομής της δημόσιας δαπάνης κατά τρόπο που θα τονώνει την ανάπτυξη.

Τέλος, αναφέρει η ΤτΕ είναι σημαντικό να αντιστραφεί η τάση της μείωσης των δημοσίων επενδύσεων των προηγούμενων ετών, που έχει οδηγήσει στη μείωση του παραγωγικού αποθέματος κεφαλαίου της ελληνικής οικονομίας. Απαιτούνται λοιπόν η καλύτερη αξιοποίηση των πόρων των Διαρθρωτικών Ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η επέκταση των συμπράξεων δημόσιου ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) σε κλάδους όπου υπάρχει έλλειμμα δημοσίων επενδύσεων, η επιτάχυνση του προγράμματος των αποκρατικοποιήσεων που θα συνοδεύονται από νέες επενδύσεις των ιδιωτών επενδυτών, αλλά και η ταχύτερη εξόφληση των ληξιπρόθεσμων οφειλών προς τον ιδιωτικό τομέα.