Του Νικόλαου Φίλιππα
Καθηγητή Χρηματοοικονομικής Πανεπιστημίου του Πειραιώς Πρόεδρος και Ιδρυτή του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Reporter Μagazine Ιουλίου.
Η χρηματοπιστωτική κρίση μοναδικής διάρκειας και έντασης ,o υπερδανεισμός των τραπεζικών ιδρυμάτων κυρίως για καταναλωτικούς σκοπούς , βρήκε τους πολίτες απροετοίμαστους για την αντιμετώπιση αλλεπάλληλων χρηματοοικονομικών shocks. Η πολυπλοκότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος και οι τεκτονικές αλλαγές που συντελούνται σε ολόκληρο τον κόσμο έδωσαν βήμα σε λαϊκιστές οι οποίοι με απλοϊκά σχήματα παρέσυραν σε ολόκληρο τον κόσμο τους πολίτες.
Στην χώρα μας έχουμε βιώσει έντονα τις αρνητικές συνέπειες του σύγχρονου χρηματοοικονομικού συστήματος. Η πτώση του Χρηματιστηρίου το 1999, η πρόσφατη φούσκα των ακινήτων, o υπερδανεισμός, τα κόκκινα δάνεια και η καταστροφική διαχρονική διαχείριση της περιουσίας των ασφαλιστικών ταμείων είναι μερικά μόνο χαρακτηριστικά παραδείγματα χρηματοοικονομικής άγνοιας και χρηματοοικονομικής «κακοποίησης» των Ελλήνων πολιτών με διαχρονικά αρνητικές συνέπειες για τον πλούτο και την ευημερία τους.
Στην έρευνα της Standard & Poor’s, τα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού των Ελλήνων πολιτών ανήλθαν στο 45% ένα ποσοστό που θεωρείται ικανοποιητικό για τα διεθνή δεδομένα . Πρέπει όμως να τονισθεί ότι εγείρονται σοβαρές αμφιβολίες για το κατά πόσον οι ερωτήσεις που συνήθως τίθενται στους πολίτες–ερωτήσεις απλοϊκές κυρίως αριθμητικές –μπορούν να απεικονίσουν την πολυπλοκότητα των αποφάσεων ενός νοικοκυριού που αφορούν από την αποταμίευση ,τις επενδύσεις ,τα δάνεια μέχρι την ποιότητα ζωής κατά την συνταξιοδοτική περίοδο .
Επίσης, από πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού (HFLI – Hellenic Financial Literacy Institute), στην οποία συμμετείχαν 456 προπτυχιακοί φοιτητές, προκύπτει ότι ένα μεγάλο ποσοστό της τάξης του 45% δεν μπόρεσε να απαντήσει σωστά στην απλή ερώτηση ποιό ποσό είναι χαμηλότερο, τα 105 ευρώ ή τα 100 ευρώ +3%, όπως επίσης και στο πόσα περίπου χρήματα θα έχει κάποιος μετά από 5 χρόνια αν διατηρεί λογαριασμό 100 ευρώ με 10% τόκο ετησίως. Αντίθετα, η μεγάλη πλειοψηφία των φοιτητών, άνω του 80%, είχαν σωστή αντίληψη για τον πληθωρισμό. Είναι αρκετά προβληματικό ότι σχεδόν ένα 20% δεν μπόρεσε να απαντήσει σωστά στο: αν μετά από 10 χρόνια οι τιμές των προϊόντων διπλασιαστούν και παράλληλα την ίδια περίοδο διπλασιαστεί το εισόδημα, θα αγοράζει λιγότερα, τα ίδια ή περισσότερα προϊόντα. Σωστά σε ποσοστό 77% απάντησαν επίσης στην ερώτηση για τη διασπορά κινδύνου. Ωστόσο, μόλις το 19% απάντησε σωστά σε όλες τις ερωτήσεις.
Στο σύγχρονο πολύπλοκο και διαρκώς μεταβαλλόμενο χρηματοοικονομικό περιβάλλον, η μέριμνα για το μέλλον θα πρέπει να ξεκινά με σκοπό την δημιουργία μιας νέας γενιάς χρηματοοικονομικά ενημερωμένων και υπεύθυνων πολιτών αλλά και την εξασφάλιση της μελλοντικής τους ευημερίας. Κατά αυτό τον τρόπο, τα παιδιά θα πρέπει σταδιακά, από μικρή ηλικία, να κατανοήσουν βασικές έννοιες όπως για παράδειγμα οι ανάγκες, οι επιθυμίες, τo χρήμα, η εργασία, η επιχειρηματικότητα, ο δανεισμός, ο προϋπολογισμός, η φιλανθρωπία, η αποταμίευση κ.ά. Η αποταμίευση μάλιστα ως έννοια έχει αποδειχθεί από διεθνείς μελέτες ότι μπορεί να εισαχθεί στη ζωή ενός παιδιού ακόμα και από την ηλικία των 4 ετών. Με την πάροδο των ετών, η σωστή προετοιμασία των εφήβων για μια επιτυχημένη και ευτυχισμένη ενήλικη ζωή θα πρέπει να τους οδηγεί στη συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων τους, στο κτίσιμο των κατάλληλων ικανοτήτων και γνώσεων ,καθώς και στην προστασία τους από μελλοντικά χρηματοοικονομικά και άλλα λάθη, όπως η υπερχρέωση, οι λανθασμένες επενδυτικές επιλογές και η μυωπική αντίληψη της νέας παγκόσμιας πραγματικότητας.
Αν επιθυμούμε να διαμορφώσουμε αύριο μια νέα κοινωνία συνειδητοποιημένων και χρηματοοικονομικά εγγράμματων πολιτών απαιτείται όπως η χρηματοοικονομική εκπαίδευση στα σχολεία να ξεκινήσει όσο το δυνατόν πιο νωρίς (ιδανικά στο νηπιαγωγείο και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση) και να διαρκεί τουλάχιστον μέχρι το τέλος του επίσημου προγράμματος σπουδών και, στο μέτρο του δυνατού, στο τέλος του Πανεπιστημίου.
Αρχικά, απαιτείται ένα δημόσιο ή ιδιωτικό συντονιστικό όργανο ικανό με ουσιαστική γνώση του αντικειμένου και ικανότητες να παράγει και να συνθέτει την νέα πολύπλοκη ολιστική πραγματικότητα.
Απαιτείται, επίσης, η δέσμευση και η συμμετοχή ενός δυνητικά τεράστιου φάσματος ενδιαφερομένων μερών όπως: η κυβέρνηση, τα διάφορα χρηματοπιστωτικά ρυθμιστικά όργανα, η κεντρική τράπεζα, οι εκπαιδευτικοί και σίγουρα οι γονείς .
Θα πρέπει, επίσης, να συνεπικουρείται από ιδιωτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, τεχνοκράτες, μη κερδοσκοπικές ενώσεις, τοπικά δίκτυα και διεθνείς οργανισμούς.
Ωστόσο, ο ορισμός του κάθε ενδιαφερόμενου η ευθύνη και η υπευθυνότητα κατά τη διαδικασία θα πρέπει κατά προτίμηση να καθοριστούν στην αρχή. Οι βασικές και οι κεντρικές λειτουργίες θα πρέπει να εκπληρώνονται με την υποστήριξη του εκπαιδευτικού συστήματος, των εκπαιδευτικών, των γονέων, της κοινότητας καθώς και των πανεπιστημίων.
Οποιοδήποτε συντονιστικό όργανο και αν επιλέγεται, είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί η συμμετοχή και η υποστήριξη του Υπουργείου Παιδείας και του εκπαιδευτικού συστήματος σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση έχει ήδη ξεκινήσει και πολλές χώρες προετοιμάζονται για την πέμπτη!
Η νέα πραγματικότητα περιλαμβάνει την ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας σε όλο το φάσμα της παραγωγικής δραστηριότητας (τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ), robots, ψηφιακή οικονομία) καθώς και την αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές μεταβάλλονται συνεχώς λόγω της παγκοσμιοποίησης και των τεχνολογικών εξελίξεων (Fintech), ενώ τα χρηματοοικονομικά προϊόντα γίνονται όλο και πιο περίπλοκα. Παράλληλα, οι επαναλαμβανόμενες κρίσεις είναι φαινόμενο της εποχής που επηρεάζει την ποιότητα ζωής των πολιτών.
Η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση του πληθυσμού σε θέματα που αφορούν το Fintech, θα οδηγήσει μελλοντικά σε μια κοινωνία όπου οι πολίτες, χωρίς κανέναν χρηματοοικονομικό αποκλεισμό (financial exclusion), θα έχουν τις γνώσεις και τις ικανότητες να αντιληφθούν καλύτερα «τη μεγάλη εικόνα» της οικονομίας, τη χρησιμότητα των χρηματοοικονομικών προϊόντων και τη λειτουργία των αγορών, ώστε σε κάθε φάση της ζωής τους να μπορούν να λαμβάνουν τις βέλτιστες αποφάσεις για την αποτελεσματική διαχείριση των χρημάτων τους και τελικά την ευημερία τους.
Σε μια εποχή που η γνώση διπλασιάζεται κάθε 12 ώρες και κυριαρχούν η τεχνητή νοημοσύνη, τα robots, το διαδίκτυο των πάντων ,η κβαντική φυσική, η νανοτεχνολογία ανατρέποντας τις παραδοσιακές βιομηχανίες και όχι μόνο, απαιτείται ριζική αναδιάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος ξεκινώντας άμεσα από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση δίνοντας έμφαση σε νέες αξίες και νέες δεξιότητες.