Όποιος παρακολουθεί την εξέλιξη της διεθνούς οικονομίας σε συνδυασμό με τις προβλέψεις και εκτιμήσεις των διεθνών οικονομικών οργανισμών (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα,ΟΟΣΑ), γνώριζε εδώ και πολύ καιρό οτι ο παρών κύκλος οικονομικής ανάπτυξης είχε σε επίπεδο πρόβλεψής πεπερασμένο χρονικό ορίζοντα.
Από τα μέσα του 2017 σχεδόν όλοι οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί αρνούνταν να δεσμευθούν σε αισιόδοξες προβλέψεις για την εξέλιξη (μετα το 2019) της παγκόσμιας οικονομίας. Αντίθετα ηταν ιδιαίτερα επιφυλακτικοί. Τότε κανείς από όσους σήμερα ανησυχούν δεν έδωσε σημασία σε αυτό το δεδομένο. Ήταν η εποχή της καπιταλιστικής ευμάρειας και κανένας δεν ασχολούνταν με το μεσοπρόθεσμο μέλλον.
Εδώ και λίγους μήνες οι περισσότεροι αναλυτές προβλέπουν και δημοσιοποιούν απόψεις για επικείμενη ύφεση με άμεση συνέπεια για τους πλέον απαισιόδοξους μία νέα παγκόσμια οικονομική κρίση και με πιθανότερη παρενέργεια μία τεράστια χρηματοπιστωτική αναταραχή. Προβάλουν δε ως την πλεον αρνητική ένδειξη την αναστροφή της καμπύλης αποδόσεων των αμερικανικών ομολόγων.
Πραγματικά είναι να απορεί κανείς με όλους αυτούς. Θα σταθούμε στο επιχείρημα της αντιστροφής της καμπύλης αποδόσεων των κρατικών ομολόγων και όσους ανακάλυψαν τώρα αυτό το φαινόμενο.
Το μεγαλύτερο μέρος του 2018 οι καμπύλες αποδόσεων των Κινεζικών, Ινδικών, Βραζιλιάνικων, Ρωσικών και Νοτιο-Αφρικανικών κρατικών ομολόγων (δηλαδή ολων των κρατών BRICS) ειχαν αντιστραφεί. Ιδιαίτερα τα Ινδικα (εώς και τον παρόντα χρόνο) και τα κινέζικα (για μακρό χρονικό διααστημα) κατέγραφαν σημαντικής κλίμακας αναστροφή στις καμπύλες των αποδόσεων τους. Δεν διάβασαμε εκείνη την περίοδο καμία δυσοίωνη πρόβλεψη για το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας εξ αιτίας της εμφάνισης αυτού του φαινομενου. Και σίγουρα και η Ινδία και κυρίως η Κίνα δεν ειναι μεγέθη αμελητεά για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη.
Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009 και η συνεπακόλουθη ύφεση, είχαν σαν αρχική αιτία την αδυναμία της μεσαίας τάξης των ΗΠΑ να εξυπηρετήσει το ιδιωτικό χρεός που ειχε επωμισθεί (δάνεια subprimes). Το φαινομενο αυτό εξελίχθηκε ως ντόμινο και επηρέασε τις ευρωπαϊκές τράπεζες. Η Κύπρος, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία βρέθηκαν στο κεντρο αυτού του κυκλώνα .
Η Ελλαδα ήταν όπως πάντα μία ξεχωριστή περίπτωση αφού έγινε προσπαθεια (κυβερνήσεις Κ.Καραμανλή) το δημοσιονομικό μέρος της κρίσης χρέους να μετακυλιθεί στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα χωρίς ταυτόχρονα να υιοθετηθούν οι απαραίτητες μεταρυθμιστικές-περιοριστικές δημοσιονομικές πολιτικές που θα θεράπευαν την συνεχή και εκτός ορίων από ενα χρονικό σημείο και πέρα, αύξηση του δημόσιου χρέους.
Αποτέλεσμα, να χρεοκοπήσει και ο δημόσιος τομέας, που δεν μπορούσε πλέον να δανειστεί ούτε από τις εγχώριες τράπεζες που είχαν ήδη υπέρ-δανείσει το δημόσιο και δεν είχαν πλέον άλλα κεφάλαια αλλά ούτε από τις διεθνείς που αντιμετώπιζαν ήδη την χρηματοπιστωτική κρίση.
Πρώτο αποτέλεσμα, οι εγχώριες τράπεζες αντιμετώπισαν σημαντικό πρόβλημα αφού έβλεπαν τα Ελληνικά κρατικά ομόλογα τα οποία είχαν στο ενεργητικό τους να χάνουν την αξία τους.
Δεύτερο αποτέλεσμα, η αδυναμία του εγχώριου τραπεζικού συστήματος να συνεχίσει να χρηματοδοτεί την ανάπτυξη έφερε την ύφεση και την συνεπακόλουθη χρεοκοπία της μεσαίας τάξης που ξαφνικα αντιλήφθηκε οτι αδυνατούσε πλέον να εξυπηρετήσει το ιδιωτικό χρέος κυρίως προς το τραπεζικό σύστημα (δάνεια) αλλά και το κράτος (φορολογικές και ασφαλιστικές υποχρεώσεις).
Τρίτο και συσωρευτικά, το πλεόν αρνητικό αποτέλεσμα. Οι εγχώριες τράπεζες που ήδη είχαν δεί το ενεργητικό τους να μειώνεται εξ αιτίας των απωλειών που κατέγραφαν τα Ελληνικά κρατικά ομόλογα, έγραφαν και νέες ζημιές απο τα προβληματικά δάνεια της μεσαίας τάξης. Οι εγχώριες τράπεζες κατέρρευσαν.
Στο σημείο αυτό πρέπει να σταθούμε με ιδιαίτερη προσοχή. Οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούν ότι η υπέρμετρη αύξηση του παγκόσμιου χρέους ήταν η βασική αιτία για την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009. Ξεχνούν με αυτή την ερμηνεία την βασική αρχή μεγένθυσης του καπιταλισμού. Για να αναπτυχθεί ο καπιταλισμός πρέπει να αυξηθεί το χρέος. Αυτός ειναι ο ιστορικός και οικονομικός νόμος. Αύξηση του χρέους, ανάπτυξη. Σκάσιμο της «φούσκας» χρέους, ύφεση.
Στην διαρκεια της ύφεσης συμβαίνουν δύο παράλληλα γεγονότα:
1) οικονομική καταστροφή για όσους κατέχουν αξιόγραφα (μετοχές, ομόλογα) και άλλες αξίες (πχ ακίνητα) που αντιπροσωπεύουν τον «παλαιό» πλούτο που δημιουργήθηκε απο το χρέος που πλέον έχει καταρρεύσει
2) επανεπένδυση των κερδών στον νέο κύκλο οικονομικής ανάπτυξης απο όσους φρόντισαν και αντικατέστησαν έγκαιρα τις αξίες του «παλαιού» πλούτου (μετοχές, αξιόγραφα, ακίνητα), με νέες αξίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι εγχώριες τράπεζες. Είχαν στην κατοχή τους «παλαιό» πλούτο (κρατικά ομόλογα που δεν είχαν πλεόν καμμία αξία αφού το Ελληνικό κράτος αδυνατούσε να τα εξοφλήσει και ενυπόθηκα ακίνητα που έχαναν καθημερινά την αξία τους).
Τι έκαναν οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες για να αντιμετωπίσουν την κρίση 2008-2009; Αφού κατέρρευσαν κρατικές οικονομίες, χρηματιστηριακές αξίες και τραπεζικά συστήματα, άρα καταγράφηκε καταστροφή «παλαιού» πλούτου, υιοθέτησαν την νομισματική πολιτική της «ποσοτικής χαλάρωσης», ήτοι αύξησαν την κυκλοφορία χρήματος, δηλαδή αύξησαν εκ νέου το χρέος. Τα αξιόγραφα αυτού του χρέους μεταφράστηκαν σε ισχυρές αξίες (αφού άντεξαν την οικονομική καταστροφή), ήτοι κυρίως μετοχές και κρατικά η εταιρικά ομόλογα, τα οποία είτε ιδιώτες επενδυτές, είτε κεντρικές επενδυτικές και εμπορικές τράπεζες αγόρασαν και ενέταξαν στα χαρτοφυλακιά τους.
Όμως και αυτός ο κύκλος τελειώνει αφού οι χρηματιστηριακοί δείκτες έχουν φτάσει στα ιστορικά υψηλά, ενώ τα περισσότερα ισχυρά κρατικά και εταιρικά ομόλογα διαπραγματεύονται πλέον με αρνητικές αποδόσεις (δηλαδή οι επενδυτές δεν κερδίζουν αλλά πληρώνουν κι όλας για να έχουν στην κατοχή τους παρόμοια ασφαλή ομόλογα).
Εξαιρούνται όμως αρκετά κρατικά ομόλογα (μεταξύ των οποίων και των ΗΠΑ) στα οποία καταγράφεται το φαινόμενο της αντιστροφής της καμπύλης αποδόσεων (δηλαδή δεν καταγράφεται γραμμική αύξηση της απόδοσης όσο μεγαλώνει ο χρόνος διάρκειας του ομολόγου, πχ παρουσίαζεται σε αυτή την χρονική συγκυρία η αποδοση του 3-ετους να είναι μεγαλύτερη απο την απόδοση του 5-ετους ενω ιστορικά συνέβαινε πάντοτε το αντίστροφο).
Είναι δυο πολύ λογικές τάσεις.
· Όσοι φοβούνται επανάληψη μίας κρίσης αντίστοιχης κλίμακας με την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009 προτιμούν να επενδύσουν τα χρήματα τους σε ισχυρά κρατικά και εταιρικά ομόλογα, και ας χάσουν μέρος απο τα κέρδη τους αφου τα αγοράζουν σε τιμές λίγο υψηλότερες απο τις ονομαστικές των (αρνητικές αποδόσεις).
· Όσοι φοβούνται οτι ο αυτός καπιταλιστικός κύκλος έχει φθάσει στο τέλος τους και θεωρούν ότι επίκειται μία κρίση πολύ μεγαλύτερη και χειρότερη απο αυτή του 2008-2009 επενδύουν τα χρήματα τους σε κρατικά ομόλογα των ΗΠΑ που προσφέρουν ακόμα ελκυστικές αποδόσεις. Επιλέγουν δε τα μακροπρόθεσμης λήξης ομόλογα για να αποφύγουν τα οποιαδήποτε προβλήματα παρουσιαστούν στο μεσοδιάστημα γι’ αυτό και παρουσιάζεται το φαινόμενο της αντιστροφής της καμπύλης αποδόσεων.
Σε απλά Ελληνικά: Όσοι πιστεύουν οτι επίκειται μία φυσιολογική οικονομική κρίση αγοράζουν κυρίως κρατικά ομόλογα της ευρωζώνης γιατί πιστεύουν ότι η Γερμανία ως θεματοφύλακας του δημοσιονομικού ορθολογισμού θα περιφρουρήσει το περιβοήτο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης και κυρίως την πρωτη συνισταμένη, την Σταθεροτητα. Αντίθετα όσοι πιστεύουν ότι υπαρχει μείζον πρόβλημα, αγοράζουν αμερικανικά κρατικά ομόλογα μεγαλής διάρκειας.
Δύο είναι τα βασικά ερωτήματα, που πρέπει να απαντηθούν.
· Έχει τελείωσει ο παρόν κύκλος οικονομικής ανάπτυξης και επίκειται νέα καπιταλιστική κρίση; Η απάντηση σύμφωνα με την συμπεριφορά των επενδυτών είναι θετική, απλά απομένει να ξεκαθαρισθεί η κλίμακα της κρίσης.
· Ποιός είναι ο «παλαιός» πλούτος που θα καταστραφεί και ποιός είναι ο νέος πλούτος που θα δώσει ακόμα μεγαλύτερα κέρδη; Σε αυτό το ερώτημα δεν υπάρχει ακόμα καμία έστω και κατά προσέγγιση απάντηση. Τις πρώτες έμμεσες και μεσοπρόθεσμη χρονικής διάρκειας απάντησεις θα προσπαθήσουν να τις δώσουν μέσα στον Σεπτέμβριο, οι κεντρικές τράπεζες με τις ανακοινώσεις που θα κανουν σχετικά με ύψος των επιτοκίων και την γενικότερη νομισματική τους πολιτική.
Το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα είναι σίγουρα κρίσιμο. Ένα είναι βέβαιο, η εξέλιξη της ιστορίας δεν είναι γραμμικό μέγεθος που εξελίσεται σε αυστηρά χρονικά και πολιτικο-οικονομικά πλαίσια. Γι’ αυτό και θα το παρακολουθήσουμε με ιδιαίτερη προσοχή.