Η εξ αποστάσεως εργασία είναι γνωστή με διάφορους αγγλικούς όρους όπως remote working, telecommuting (τηλεργασία), ή πιο απλά home office (γραφείο από το σπίτι) ή work from home (δουλειά από το σπίτι). Στην ουσία η εξ αποστάσεως εργασία είναι η εργασία από το σπίτι ή οπουδήποτε αλλού εκτός από τα φυσικά γραφεία της εταιρείας. Η εξ αποστάσεως εργασία έχει γίνει σταδιακά πιο σύνηθες τα τελευταία χρόνια. Η πανδημία ωστόσο έχει ωθήσει πολλές εταιρείες που έως τώρα δεν πρόσφεραν την δυνατότητα εξ αποστάσεως εργασίας να την εντάξουν εσπευσμένα. Σε κάποια επαγγέλματα όπως Software engineer, Web designer ή Data analyst η εξ αποστάσεως εργασία ήταν ήδη ευρύτατα διαδεδομένη. Λόγο της κοινωνικής απομόνωσης, έχει πολλαπλασιαστεί το εύρος των επαγγελμάτων που γίνεται εξ αποστάσεως.
Η κρίση του Κορονοϊού καταλύτης εξελίξεων
Η εξ αποστάσεως εργασία για πολλά επαγγέλματα είναι ήδη τεχνολογικά εφικτή για σχεδόν μια δεκαετία. Παρόλα αυτά, ειδικά στην Ελλάδα, ήταν ακόμα σε αρχάριο στάδιο και εάν εφαρμοζόταν ήταν για μεμονωμένα άτομα και για περιορισμένο χρονικό διάστημα, ποτέ όλο το προσωπικό μιας μεγάλης εταιρίας. Ο Κορωνοϊός 2019-nCoV φαίνεται να έχει βίαια εξαναγκάσει πολλές εταιρίες να εισάγουν αυτόν τον τρόπο εργασίας, μέσα σε λίγες εβδομάδες και χωρίς την κατάλληλη προεργασία και τις κατάλληλες υποδομές. Ήδη πολυεθνικές εταιρείες του εξωτερικού, αλλά και εγχώριες, έχουν «στείλει σπίτια τους» μεγάλο μέρος του προσωπικού τους. Μερικά παραδείγματα είναι η Ford, η JP Morgan, το Facebook και η AT&T. Αυτό που διακρίνει κανείς, είναι ότι πρόκειται για εταιρίες από ένα φαρδύ φάσμα κλάδων. Η κρίση αυτή μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε πόσες πραγματικά διαφορετικές δουλειές μπορούν να γίνουν και από το σπίτι.
Μία άλλη πτυχή της εξ αποστάσεως εργασίας είναι και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια συμπληρώνουν πάνω από ένα μήνα τώρα που είναι κλειστά. Ήδη από τις 23 Μαρτίου έχουν ξεκινήσει τηλεδιασκέψεις, κάτι το οποίο μέχρι πρόσφατα φαινόταν απίθανο.
Η μετάβαση στην εκπαίδευση εξ αποστάσεως δεν είναι χωρίς δυσκολίες. Πλήθος εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων έχουν επισημάνει τεχνικά προβλήματα και έχουν εκφράσει προβληματισμούς σχετικά με την εφαρμογή της εξ αποστάσεως μάθησης. Αυτό όμως είναι φυσιολογικό για κάθε μεγάλη (τεχνολογική και μη) αλλαγή, πόσο μάλλον όταν εφαρμόζεται ξαφνικά χωρίς τον απαραίτητο χρόνο προετοιμασίας και δοκιμών. Στην ουσία η εργασία από το σπίτι περνάει την πρώτη της μεγάλη δοκιμασία αυτήν την στιγμή και ίσως να οδηγήσει σε μια μόνιμη κανονικοποίηση της εργασίας από το σπίτι[4]. Σε αυτή την περίοδο «αναγκαστικής» εργασίας από το σπίτι, κάποιες χώρες έχουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Στην Σουηδία, μία από τις χώρες η οποία μέχρι τώρα έχει πάρει κάποια από τα πιο ήπια μέτρα προφύλαξης από τον ιό, πάνω από τα δύο τρίτα του πληθυσμού δούλευε ήδη τουλάχιστον κάποιες ώρες από το σπίτι, πριν από αυτή την κρίση. Περίπου ένα τρίτο των Σουηδών δουλεύει από το σπίτι καθημερινά ή εβδομαδιαία (The Swedish Internet Foundation). Το flexible και remote working είναι ήδη καλά ενσωματωμένο στο σουηδικό τρόπο ζωής, καθώς θεωρείται ότι προάγει ένα καλύτερο work-life balance και την ισότητα μεταξύ των δύο φίλων. Τόσο το Σουηδικό κράτος, όσο και πολλές σουηδικές επιχειρήσεις προωθούν αυτόν τον τρόπο εργασίας και έχουν δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες και δομικό πλαίσιο για να ευδοκιμήσει. Mια άλλη αναγκαία προϋπόθεση για την εξ αποστάσεως εργασία, όπου επίσης έχει πλεονέκτημα η Σουηδία, είναι η διαδεδομένη πρόσβαση σε γραμμές διαδικτύου υψηλής ταχύτητας.
Η εξ αποστάσεως εργασία στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα δυστυχώς δεν προϋπάρχουν αυτές οι ιδανικές συνθήκες για την γρήγορη και αποτελεσματική ανάπτυξη της εξ αποστάσεως εργασίας. Στη χώρα μας, σύμφωνα με έρευνα (2017) του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ILO) και του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound) δούλευε τακτικά από το σπίτι μόλις το 5% των μισθωτών και βρίσκεται με αυτό το ποσοστό στην 18η θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση]. Σύμφωνα με την Eurostat (2018) το ποσοστό των απασχολούμενων που εργάζεται από το σπίτι στην Ελλάδα ανέρχεται στο 2% έναντι 5.2% που είναι ο μέσος όρος στην Ε.Ε.
Στην κορυφή της λίστας βρίσκονται η Ολλανδία και η Φινλανδία με 14% και 13.3% αντίστοιχα. Όσον αφορά την πρόσβαση σε γραμμές δικτύου υψηλής ταχύτητας, η Ελλάδα, επίσης, δεν βρίσκεται σε προνομιακή θέση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει στόχο κάλυψη ευρείας ζώνης με ταχύτητες τουλάχιστον 30 Mbps έως το 2020 σε όλη την Ένωση. Το Broadband Coverage Report 2018, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ανέδειξε ότι η Ελλάδα βρίσκεται στο τέλος της λίστας μαζί με τέσσερεις άλλες χώρες που σημειώνουν κάλυψη κάτω από 70% σε δίκτυα NGA (συνδυαστική κατηγορία που περιλαμβάνει τις τεχνολογίες VDSL, FTTP και DOCSIS 3.0, οι οποίες είναι όλες, συνήθως, ικανές να παρέχουν υπηρεσίες τουλάχιστον 30 Mbps ταχύτητας). Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι με διαφορά τελευταία στη λίστα βρίσκεται η Γαλλία με ποσοστό 58.5% (NGA coverage). Ωστόσο η Ελλάδα σημείωσε σημαντική πρόοδο, καθώς η κάλυψη NGA βελτιώθηκε σημαντικά από τα μέσα του 2017, με τη διαθεσιμότητα υπηρεσιών NGA να αυξάνεται κατά 13,4 ποσοστιαίες μονάδες σε εθνικό επίπεδο. Στην κορυφή της λίστας βρίσκεται η Μάλτα με 100% κάλυψη NGA, ενώ ακολουθούν η Ολλανδία, η Ελβετία και το Βέλγιο, με σχεδόν 100% κάλυψη.
Το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα, χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές ως ικανοποιητικό, ωστόσο παρουσιάζει κάποια προβλήματα κατά την εφαρμογή της εξ αποστάσεως εργασίας. Για παράδειγμα, ενώ οι εργοδότες είναι υπεύθυνοι για την κάλυψη του κόστους που προκαλείται από την παροχή της τηλεργασίας και ειδικότερα των τηλεπικοινωνιών, οι αυστηροί περιορισμοί που διέπουν τις μη μισθολογικές παροχές, βάσει του Ν.4173/2012 δεν διευκολύνουν την επιχείρηση να καλύψει το κόστος, χωρίς να κληθεί ο εργαζόμενος να καταβάλει επιπλέον φόρο για πληρωμές που ουσιαστικά ανήκουν στις παραγωγικές δαπάνες της επιχείρησης. Αντίστοιχα, ενώ η μερική τηλεργασία δεν απαγορεύεται από το θεσμικό πλαίσιο, είναι δύσκολο να συνδυαστεί στην πράξη με κανονική εργασία σε ημερήσιο πρόγραμμα/βάση, καθώς υπάρχουν αντικρουόμενες ερμηνευτικές απόψεις κατά πόσο η επιχείρηση καλύπτεται σε περίπτωση ελέγχου από τις αρμόδιες αρχές.
Τα πλεονεκτήματα της «μη μετακίνησης»
Η εξ αποστάσεως εργασία είναι εξαιρετικά θετική την συγκεκριμένη χρονική περίοδο, καθώς παρέχει σε πολλούς την ευκαιρία να διατηρήσουν το εισόδημά τους και κα΄τ επέκταση να μειώσει τον αντίκτυπο της υγειονομικής κρίσης στην οικονομία, χωρίς να φέρνει σε κίνδυνο τους ίδιους και την κοινωνία. Η εξ αποστάσεως εργασία όμως έχει πολλές περισσότερες θετικές επιδράσεις. Μία από τις πιο σημαντικές επιδράσεις είναι ο μειωμένος χρόνος μετακίνησης, το όφελος της οποίας είναι πολλαπλό. Η εργασία από το σπίτι απελευθερώνει πολύ πολύτιμο χρόνο για ένα μεγάλο μέρος του ενεργού πληθυσμού των οποίων η καθημερινή μετακίνηση από και προς την δουλειά κοστίζει συχνά πάνω από δύο ώρες. Ο χρόνος αυτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί για προσφιλής ενασχόληση, άθληση και οικογενειακές δραστηριότητες, συμβάλλοντας έτσι στην ψυχική υγεία των πολιτών. Η καθημερινή μετακίνηση επιβαρύνει επίσης και σημαντικά το περιβάλλον, στο οποίο η εξ αποστάσεως εργασία μπορεί να δώσει μία σημαντική ‘ανάσα’.
Ένα «όπλο» κατά των ανισοτήτων και υπέρ του περιβάλλοντος σύμφωνα με τον ΟΗΕ
Σύμφωνα με το πλαίσιο που έχει θέσει ο ΟΗΕ για την Βιώσιμη Ανάπτυξη μέχρι το 2030, μέσω της καταπολέμησης των ανισοτήτων παγκοσμίως, της προστασίας του περιβάλλοντος και της παγκόσμιας ειρήνης, η εξ αποστάσεως εργασία ικανοποιεί τους 8 από τους 15 κύριους στόχους:
1 Αντιμετώπιση της φτώχειας
Μακροχρόνια άνεργοι, άτομα με κινητικά ή άλλα προβλήματα υγείας και ειδικές ικανότητες, άνθρωποι απομακρυσμένων και υποβαθμισμένων περιοχών ή χωρίς πρόσβαση σε δίκτυα και μέσα μεταφορών μπορούν να ενταχθούν στην παραγωγή και την εργασία εξ αποστάσεως.
2 Υγεία και ποιότητα ζωής
Σύμφωνα με την έκθεση «State of Telecommuting in the Employee Workforce» της FlexJobs, τα 3,9 εκατομμύρια άτομα που εργάζονται από το σπίτι σώζουν 7,8 δισεκ. μίλια μεταφορών στις ΗΠΑ, αποφεύγουν 530 εκ. μετακινήσεις με οχήματα και μειώνουν το κόστος των τροχαίων ατυχημάτων κατά 498 εκ. δολάρια κάθε χρόνο. Επιπλέον, η εξ αποστάσεως εργασία δίνει στους ανθρώπους περισσότερο χρόνο και ενέργεια για να επικεντρωθούν στη διατροφή, την άσκηση, τις διαπροσωπικές και οικογενειακές σχέσεις, τον ελεύθερο χρόνο και τα χόμπι τους συμβάλλοντας σε ευεξία και υγιέστερη ζωή. Σύμφωνα με την Mental Health America, η ψυχική ασθένεια και η κατάχρηση ουσιών κοστίζουν στους εργοδότες περίπου 80 έως 100 δισεκ. δολάρια το χρόνο. Η μείωση της φυσικής παρουσίας στην εργασία μπορεί να μειώσει δραματικά το άγχος των εργαζομένων και να βοηθήσει στην πρόληψη της εκκίνησης ή της επιδείνωσης των ψυχικών ασθενειών.
3 Ισότητα των φύλων
Η εξ αποστάσεως εργασία ενισχύει την γονεϊκή ισότητα εντός του σπιτιού, προσφέροντας χρόνο και δυνατότητες και στους δύο γονείς για την από κοινού ή εναλλάξ εποπτεία των παιδιών. Επίσης πολύ σημαντικό το στοιχείο που αποκαλύπτει έρευνα της remote.co [13] ότι οι εταιρείες εξ αποστάσεως εργασίας έχουν περισσότερες γυναίκες CEO και ιδρυτές.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας το 28% εταιρειών κυρίως ή πλήρως εξ αποστάσεως εργασίας έχουν είτε γυναίκες CEO, ιδρυτές είτε πρόεδρους και το 19% έχουν γυναίκες CEOs, σε σύγκριση με το 5,2% των γυναικών CEOs σε κοινές εταιρείες.
4 Αξιοπρεπής εργασία για όλους και ανάπτυξη
Ο οποιοσδήποτε μπορεί να αξιοποιήσει οπουδήποτε τις ικανότητες και τις δεξιότητες του χωρίς να εμποδίζεται από γεωγραφικά όρια, υποδομές ή τις εθνικές/τοπικές δυνατότητες της χώρας/περιοχής του
5 Άμβλυνση των ανισοτήτων μεταξύ των χωρών-περιοχών
Χώρες ή περιφέρειες που πλήττονται τοπικά από την ανεργία μπορούν να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας για τους κατοίκους τους χωρίς να αναγκαστούν αυτοί να μεταναστεύσουν. Επίσης η μείωση του εργασιακού κόστους στις πιο αδύναμες χώρες, μέσω της εξ αποστάσεως εργασίας εξοικονομεί πόρους για την συνολική τους ανάπτυξη.
6 Ασφαλές και βιώσιμο αστικό περιβάλλον, κοινωνίες χωρίς αποκλεισμούς
Μέσω της εξ αποστάσεως εργασίας άρετε ένα σημαντικό εμπόδιο υποψηφίων εργαζομένων κυρίως από περιοχές εκτός των μεγαλουπόλεων οι οποίοι αδυνατούν να λάβουν προσφερόμενες θέσεις εργασίας λόγω των υψηλών ενοικίων και των όρων διαβίωσης στις μεγάλες πόλεις. Η ανισότητα έτσι μεταξύ αστικών και περιοχών της υπαίθρου μειώνεται, ενώ ταυτόχρονα το αστικό περιβάλλον κερδίζει ποιοτικά χαρακτηριστικά με λιγότερες μετακινήσεις, μόλυνση της ατμόσφαιρας και κυκλοφοριακή κίνηση.
7 Εξοικονόμηση πόρων για τις επιχειρήσεις, την παραγωγή και το περιβάλλον
Οι εταιρίες εξοικονομούν μεγάλα ποσά από μικρότερες κτιριακές εγκαταστάσεις, λιγότερα ενοίκια, επίπλωση και ανάγκες κατανάλωσης ενέργειας και κόστους επικοινωνίας και συντήρησης. Τα χρήματα αυτά μπορούν να επενδύονται σε νέες δραστηριότητες και νέες θέσεις εργασίας, χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα λιγότερους φυσικούς πόρους.
8 Συμβολή στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής
Όλα τα παραπάνω οφέλη συνεισφέρουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στην προστασία του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η Έκθεση Τηλεπικοινωνιών της FlexJobs [14] εκτιμά ότι αποφεύγεται κάθε χρόνο η εκπομπή 3 εκ. τόνων αερίων θερμοκηπίου και η εξοικονόμηση πετρελαίου φτάνει τα 980 εκ. δολάρια λόγω των 3,9 εκ. ανθρώπων που εργάζονται εξ αποστάσεως τουλάχιστον μισή ώρα
Αυτό ισοδυναμεί με 617.000 αυτοκίνητα εκτός δρόμου. Θα χρειαζόταν η φύτευση 91 εκ. δέντρων για την αντιστάθμιση του ίδιου επιπέδου εκπομπών, σύμφωνα με στοιχεία του 2017 από την Global Workplace Analytics [15]. Η GWA σημειώνει επίσης ότι το ποσοστό κατανάλωσης ενέργειας για τον εξοπλισμό γραφείου σε χώρο εργασίας είναι διπλάσιο από αυτό της κατανάλωσης ενέργειας εξοπλισμού γραφείου οικιακής χρήσης.
Όσο θετική και να είναι αυτή η εξέλιξη, η εξ αποστάσεως εργασία διαφέρει πολύ από την εργασία στο γραφείο και φέρνει μαζί της και κάποιες δυσκολίες τις οποίες θα πρέπει να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε [16]. Μία απ’ αυτές είναι η μοναξιά [17]. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικό ον και η εργασία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι τις κοινωνικοποίησης του. Λόγο της μειωμένης κοινωνικοποίησης υπάρχει συχνά και απώλεια της δημιουργικότητας. Ακόμη, εκείνοι που δουλεύουν από το σπίτι συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολία να θέσουν όρια μεταξύ της προσωπικής και επαγγελματικής τους ζωής, δεν έχουν ξεκάθαρο πρόγραμμα εργασίας και παρατηρείται απώλεια της ιδιωτικής τους ζωής. Μία πιθανή λύση που θα μπορούσε ενδεχομένως να βοηθήσει στην αντιμετώπιση αυτών των αρνητικών ΄παρενεργειών’ της εξ αποστάσεως εργασίας είναι να αυξηθούν τα λεγόμενα coworking spaces [18]. Γραφεία τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν από υπαλλήλους διαφόρων εταιρειών, κοντά στην κατοικία τους. Με αυτόν τον τρόπο οι εργαζόμενοι θα έχουν ένα μέρος, κοντά στο τόπο κατοικίας τους, το οποίο μπορούν να το θεωρήσουν τόπο εργασίας και όπου θα μπορούν να εργαστούν χωρίς τους περισπασμούς που έχουν στο σπίτι. Επίσης, θα έχουν την δυνατότητα να γνωρίσουν και να συναναστραφούν με εργαζόμενους από άλλους κλάδους, διατηρώντας ένα κοινωνικό περιβάλλον και ανοίγοντας τους ορίζοντες τους, πιθανόν διεγείροντας την δημιουργικότητά τους. Παραμένει να φανεί εάν αυτές οι νέες τάσεις που παρατηρούνται είναι απλά ένα προσωρινό φαινόμενο ή η αρχή μιας καινούριας πραγματικότητας. Πως θα προσαρμοστεί η κοινωνία σε αυτόν τον καινούριο τρόπο εργασίας – στις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζουν αυτές οι καινούριες τάσεις.
Η επέλαση του κορωνοϊού στη νέα οικονομία της πλατφόρμας
Ενώ στους περισσότερους κλάδους της οικονομίας και στην πλειοψηφία των επιχειρήσεων υπάρχει ισχυρός αρνητικός αντίκτυπος, ορισμένες επιχειρήσεις φαίνεται να ευδοκιμούν και να αξιοποιούν αυτές τις ιδιαίτερες συνθήκες της υγειονομικής κρίσης. Η γνωστή σε πολλούς από εμάς εταιρεία παροχής ταινιών κατά ροής (video streaming) Netflix έχει παρατηρήσει τον τελευταίο καιρό δραστική αύξηση των συνδρομητών της.
Πολύς κόσμος έχει βρεθεί ξαφνικά με πολύ ελεύθερο χρόνο κλεισμένος στο σπίτι ή επιδιώκει να βρει έναν τρόπο να απασχολήσει τα παιδιά του που δεν έχουν σχολείο. Ακόμα και με την δραστική πτώση του αμερικάνικου χρηματιστηρίου (coronavirus stock market crash) την εβδομάδα της 16-22 Μαρτίου, η Netflix σημείωσε πτώση μόλις 1%, ενώ στη Nasdaq, όπου διαπραγματεύονται οι μετοχές της, παρατηρήθηκε πτώση ύψους 12,6% . Την Πέμπτη 16 Απριλίου η μετοχή της Netflix έκλεισε στο 439.17, σημειώνοντας All-time High (ιστορικό υψηλό). Παρόμοια εξέλιξη μπορεί να παρατηρήσει κανείς και σε άλλες πλατφόρμες κολοσσούς όπως η Amazon η οποία επίσης σημείωσε All-time High την Πέμπτη 16 Απριλίου. Η συγκεκριμένη εταιρεία παρέχει μία σειρά από υπηρεσίες που επηρεάζονται θετικά από τα lockdowns παγκοσμίως. Η Amazon παρέχει και αυτή video streaming. Παρέχει επίσης όμως και cloud services (Υπολογιστικού Νέφους - Cloud Computing), οι οποίες βρίσκονται σε αυξημένη ζήτηση αυτή την περίοδο, καθώς χιλιάδες εταιρείες ανά τον κόσμο χρειάζονται πρόσθετους ψηφιακούς αποθηκευτικούς χώρους προσβάσιμους από οπουδήποτε, λόγο της εξ αποστάσεως εργασίας.
Η Amazon είναι επίσης και μία από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου καταναλωτικών αγαθών. Σε πολλές χώρες τα φυσικά καταστήματα έχουν κλείσει, αυξάνοντας έτσι την ζήτηση για κα΄τ οίκον διανομή. Η εταιρεία προχώρησε μάλιστα σε επιπλέον προσλήψεις για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στις αυξημένες παραγγελίες. Βέβαια, τέλος θα μπορούσαν να δώσουν στην κα΄τ οίκον διανομή ακόμα αυστηρότερα περιοριστικά μέτρα. Ήδη έχουν ξεκινήσει διαμαρτυρίες από εργαζόμενους που φοβούνται λόγο του κορωνοϊού[23]. Από αυτό το παράδειγμα αποδεικνύεται και η στενή σχέση μεταξύ πλατφόρμας και φυσικής εργασίας. Συνεπώς δεν έχουν όλες οι εταιρίες που βασίζονται σε ψηφιακές πλατφόρμες το ίδιο πλεονέκτημα την εποχή της πανδημίας.
Παραδείγματος χάρη, εταιρίες όπως η Uber ή η BEAT και το Airbnb, παρόλο που προσφέρουν υπηρεσίες μέσα από ψηφιακή πλατφόρμα, βασίζονται σε φυσικά αγαθά και παραδοσιακά επαγγέλματα για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους.
Μία άλλη πολύ ενδιαφέρουσα τάση είναι η εύρεση λύσεων από εταιρείες που δεν διαθέτουν πλατφόρμες και δεν είναι εξοικειωμένες με τα ψηφιακά μοντέλα επιχειρήσεων. Ένα τέτοιο παράδειγμα από την εγχώρια αγορά είναι η είδηση ότι η αλυσίδα υπεραγορών Σκλαβενίτης ξεκινάει πιλοτική συνεργασία με την πλατφόρμα παραγγελίας έτοιμου φαγητού Εfood[25]. Λόγω του κορωνοϊού υπάρχει αυξημένη ζήτηση για κατ’ οίκον παράδοση τροφίμων, η οποία ενδεχομένως να αυξηθεί ακόμη περισσότερο σε περίπτωση που η κυβέρνηση αποφασίσει να πάρει επιπλέον μέτρα.
Ορατοί και αόρατοι κίνδυνοι
Από την άλλη πλευρά οι νέοι τρόποι εργασίας, φέρνουν σε κίνδυνο, κυρίως τους (crowdworkers in the gig economy) πού εργάζονται για πλατφόρμες, την εποχή του Covid-19, σύμφωνα με ανάλυση της Μ. Μέξη[26]. Τέτοιου είδους επαγγέλματα είναι οι ride-hailing και οι διανομείς φαγητού. Οι «gig workers», όπως καταγράφει η βιβλιογραφία τους εργαζομένους-συνεργαζόμενους κατά κύριο λόγο σε ψηφιακές πλατφόρμες, σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν επαρκή πρόσβαση σε παροχές ασφάλισης ή αναρρωτική άδεια, γι’ αυτό το λόγο αναγκάζονται να δουλεύουν, αφήνοντάς τους εκτεθειμένους σε κινδύνους υγείας. Κα΄τ επέκταση θα πρέπει να προσαρμοστεί το θεσμικό πλαίσιο στην gig οικονομία ώστε να προστατευθούν και αυτοί οι εργαζόμενοι. Οι κρατικοί μηχανισμοί, οι εργοδότες, οι εργαζόμενοι και οι εκπρόσωποί τους, πρέπει να εργαστούν, ώστε η επισφαλής ψηφιακή εργασία να ενταχθεί στα προγράμματα κοινωνικής προστασίας.
Καθώς παρατηρούμε ότι για πολλές εταιρείες και εργαζόμενους η υγειονομική αυτή κρίση είναι καταστροφική, όπως συνειδητοποιούμε από τα παραπάνω παραδείγματα για κάποιους μπορεί να είναι και μία μοναδική ευκαιρία, καθώς πολλούς θα τους ωθήσει προς την εξεύρεση λύσεων και την καινοτομία. Επιταχύνει ήδη την εφαρμογή νέων μορφών, σχέσεων και χώρων εργασίας οι οποίες πιθανότατα θα χρειάζονταν πολύ περισσότερο χρόνο για να «ωριμάσουν» και να γίνουν αποδεκτές από τους καθιερωμένους ρυθμούς παραγωγής και λειτουργίας της οικονομίας. Παράλληλα όμως, προκύπτει και η αναγκαιότητα να ληφθούν ανάλογα μέτρα από τα κράτη και τους υπερεθνικούς οργανισμούς ώστε να προσαρμοστεί διεθνώς η οικονομία στους καινούριους τρόπους εργασίας προς όφελος των επιχειρήσεων και των εργαζομένων. Πρόκληση και στοίχημα για πολιτικές ηγεσίες και κόμματα, στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, η επανατοποθέτηση της εργασίας και του εργαζομένου στο νέο τεχνολογικόπαραγωγικό περιβάλλον που διαμορφώνεται με μεγάλες ταχύτητες, τις οποίες ο κορωνοϊός έκανε ιλιγγιώδεις. Μια πρώτη προσέγγιση για μια υποτυπώδη δέσμη θεσμικών παρεμβάσεων με στόχο την ομαλότερη και δικαιότερη κατανομή των τεχνολογικών αλλαγών ανάμεσα στις εργοδοσίες και τους εργαζομένους έχει παρουσιάσει το ΔΙΚΤΥΟ σε πρόσφατη (2019) ανάλυση του σχετικά με το μέλλον της εργασίας.
Δέσμη προτάσεων για την Ελλάδα
Σήμερα μετά από την εμπειρία των ψηφιακών αλλαγών και αλμάτων που συντελέσθηκαν σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα λόγω του κορωνοϊού προχωρούμε σε μία επικαιροποίηση των πέντε (5) αυτών προτάσεων. Οι προτάσεις για την Ελλάδα
Συνυπολογίζοντας τόσο τα δυνατά σημεία και τα πλεονεκτήματα της χώρας όσο και τα σημεία που υστερεί, είναι σημαντικό για το παραγωγικό μέλλον της χώρας να γίνει αντιληπτό ιδιαίτερα τώρα η ανάγκη χάραξης, μακροχρόνιας και συνεπούς ψηφιακής στρατηγικής. Οι σημερινές συγκεκριμένες αλλαγές που συνέβησαν και στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα λόγω της πανδημίας είναι σημαντικά βήματα με θετικές επιπτώσεις που όμως δεν αποτελούν συνολική στρατηγική για την ΄ΔΒιομηχανική Επανάσταση. Η στρατηγική αυτή πρέπει να είναι οριζόντια , να αφορά από την δημόσια διοίκηση μέχρι την γεωργία, να υλοποιεί και να υπερβαίνει την Γ΄Βιομηχανική Επανάσταση (Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση) και να μπαίνει στην ψηφιακή εποχή της Δ ΄Βιομηχανικής Επανάστασης.
Μια δεύτερη προτεραιότητα είναι η βελτίωση της ικανότητας των εργαζομένων να συμμετέχουν δυναμικά στην ψηφιακή κοινωνία του μέλλοντος. Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να ενσωματώσει τις διαδικασίες απόκτησης ψηφιακών ικανοτήτων σε ένα πρώιμο στάδιο της εξέλιξης των μαθητών, καθώς και να παρέχει ευέλικτες, καινοτόμες και προσιτές οικονομικά δυνατότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης για τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους. Οι επιπτώσεις της πανδημίας στο εκπαιδευτικό σύστημα οδήγησαν σε μια πρωτοφανή κινητοποίηση υπουργείου και δασκάλων και είχαν αποτελέσματα στην εξ αποστάσεως διδασκαλία. Υπήρξε σαφής αποτυχία στην επιλογή δια βίου εκπαίδευσης για τις υπόλοιπες ομάδες. Η ενεργοποίηση εκπαιδευτικών, μαθητών γονέων και επαγγελματιών δημιουργεί μοναδικές προϋποθέσεις για την μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος ως προς τις υποδομές, το ψηφιακό περιεχόμενο και την πιστοποίηση των ψηφιακών προσόντων στο αμέσως επόμενο διάστημα.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της δημόσιας διοίκησης είναι επίσης καθοριστικό βήμα και δημιουργεί κίνητρα για τους πολίτες να αποκτήσουν τις σχετικές ικανότητες ενώ παράλληλα συμβάλει στη διαφάνεια και αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης. Οι ψηφιακές αλλαγές που συντελέσθηκαν στο χώρο της δημόσιας διοίκησης κατά την διάρκεια της πανδημίας είναι σημαντικές και δείχνουν ότι το ελληνικό δημόσιο μπορεί να κερδίσει στοιχήματα. Το επόμενο βήμα είναι να γενικευθεί η αλλαγή νοοτροπίας (τα ψηφιακά έργα δεν είναι σαν τα δημόσια έργα) και η πολιτική ηγεσία να παρουσιάσει ένα σχέδιο αλλαγών για μια κοινωνία που είναι πλέον έτοιμη να τις υποδεχθεί. Άλλη σημαντική προτεραιότητα είναι η εγκαθίδρυση ενός εταιρικού περιβάλλοντος φιλικού προς την καινοτόμα επιχειρηματικότητα και τις start up επιχειρήσεις.
Προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο αποτελούν ένα δικαιότερο, περισσότερο διαφανές και μακρόπνοο φορολογικό σύστημα, καθώς και αμεσότερη σύνδεση μεταξύ της επιχειρηματικότητας και της πανεπιστημιακής έρευνας. Στην εποχή του κορονοιού έγινε κατανοητό και στον πλέον δύσπιστο πόσο αναγκαία είναι η σύνδεση πανεπιστημίων και επιχειρήσεων και πως η καινοτομία μπορεί να δώσει λύσεις εξαιρετικά σημαντικές για την κοινωνία. Καθοριστική προτεραιότητα αποτελεί επαναπροσδιορισμός των κανόνων στην απασχόληση και την κοινωνική προστασία. Η εργασία που σχετίζεται με τις ψηφιακές πλατφόρμες θα πρέπει να πλαισιωθεί από κανόνες, ευέλικτους μεν αλλά με στοιχεία εξασφάλισης δικαιωμάτων και εργασιακής αξιοπρέπειας για τους νέας μορφής εργαζομένους, με βάση τις καλύτερες μέχρι σήμερα διεθνείς πρακτικές.
Η εξ αποστάσεως εργασία , οι τηλεεργαζόμενοι είναι μία πραγματικότητα και στην Ελλάδα. Οι απαιτήσεις της νέας εποχής ξεπερνούν τα παραδοσιακά μοντέλα και δημιουργούν ανάγκη για καινοτόμες θεσμικές ρυθμίσεις για την προστασία και υποστήριξη των εργαζομένων.