Γιατί το ελληνικό δημόσιο είναι ανάμεσα στα πιο δυσλειτουργικά, εάν όχι το πιο δυσλειτουργικό στον Δυτικό Κόσμο; Το παρόν άρθρο θα επιχειρήσει να ερευνήσει τα χαρακτηριστικά του θεατρικού κλάδου στην Ελλάδα για να εξηγήσει τα αίτια της επιτυχίας του, με την ελπίδα ότι σε αντιπαράθεση με τα χαρακτηριστικά του δημόσιου κλάδου στην χώρα, θα μπορέσει να ταυτοποιήσει τις παθογένειες του τελευταίου που καταδικάζουν τον ελληνικό κράτος στην σημερινή του κατάντια.
Κατ’ αρχάς πρέπει να εξετάσουμε τις ιστορικές παραδόσεις των δύο κλάδων. Στο ελληνικό θέατρο, ξεκάθαρα, μέγιστο εκπαιδευτικό και αναπτυξιακό ρόλο έπαιξε το αρχαίο θέατρο και η μαζική, όσο και σοβαρή, αντιπαράθεση του μοντέρνου ελληνικού θεάτρου με το αρχαίο. Από την άλλη μεριά, γονιός του μοντέρνου, νεοελληνικού δημόσιου κλάδου, κατά πάσαν πιθανότητα είναι η σχέση υπόδουλου πολίτη με Οθωμανό αφέντη. Το ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν ίσως η πιο ήπια και ανθρωπιστική, και ορθολογιστική αποικιοκρατική αυτοκρατορία στην μοντέρνα ιστορία, μπορεί ακριβώς να έδεσε πιο στενά το μοντέλο του δημοσίου κλάδου που επικρατούσε στους τέσσερεις αυτούς αιώνες της Τουρκοκρατίας, στην ψυχή και στο DNA του υπόδουλου, και μετέπειτα ελεύθερου ελληνικού και άλλων βαλκανικών λαών.
Εάν λάβουμε το θέατρο του Καραγκιόζη σαν μία ικανή προσέγγιση της σχέσης υπόδουλου λαού προς τον αφέντη του, τον Βεζίρη, τότε θα μπορούσε να πει κανείς ότι το θέμα της αιωνίως συνεχιζόμενης αντιπαράθεσης ανάμεσα στον «λαϊκό» Καραγκιόζη και στην εξουσία που αντιπροσωπεύεται από τον Βεζίρη, τότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι το καθημερινό θέμα, η καθημερινή πάλη είναι για την επιβίωση. Την επιβίωση του φτωχού και καταπιεσμένου Καραγκιόζη-πολίτη, αλλά και την επιβίωση της εξουσίας του κατακτητή, του καταπιεστή, του Οθωμανού Βεζίρη.
Αντίθετα με την βασική πάλη για επιβίωση στην αντιπαράθεση Καραγκιόζη/Βεζίρη τον καιρό της Τουρκοκρατίας, έχουμε στο θέατρο της αρχαίας Ελλάδας την αιώνια πάλη για γνώση, η οποία γνώση ερευνάται, σε πολλαπλές και πολυποίκιλες αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε ανθρώπους και ανθρώπους, ανάμεσα σε ανθρώπους και θεούς, αλλά και ανάμεσα σε θεούς και θεούς.
Στο αρχαίο θέατρο οι αντιπαραθέσεις δεν εστιάζουν τόσο πολύ στην επιβίωση γιατί άνθρωποι και θεοί είναι βασικά ελεύθεροι. Στον Καραγκιόζη οι θέσεις κατακτητή και κατακτημένου είναι παγιωμένες για τέσσερεις αιώνες. Δεν υπάρχει περιθώριο ούτε για τον κατακτημένο, αλλά ούτε και για τον κατακτητή, να παλέψουν για ιδέες, για ιδανικά, για άυλα θέματα, ούτε καν για θεσμούς. Στην Τουρκοκρατία ο θεσμός είναι ένας και μοναδικός και πάγιος. Είναι η Τουρκο-«κρατία». Σε αυτό τον θεσμό είναι παγιδευμένοι και οι κατακτητές και οι κατακτημένοι. Και η ουσία της πάλης είναι μία και μοναδική. Η επιβίωση και του κατακτητή στην εξουσία του αλλά και η επιβίωση του κατακτημένου εντός του καταπιεστικού κράτους, όχι εκτός. Ο Καραγκιόζης δεν βαυκαλίζεται ότι μπορεί να παίξει τον Κολοκοτρώνη, να πολεμήσει για να αποτινάξει τον κατακτητή και για να ελευθερωθεί. Ο Καραγκιόζης πολεμά για τον άρτο τον επιούσιο εντός της αποικιοκρατικής πραγματικότητας της Τουρκοκρατίας, και εντός της ταυτότητας του υπόδουλου, που έχει μέσα στο πετσί του.
Αντίθετα, στο θέατρο των αρχαίων Ελλήνων οι αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε ανθρώπους και θεούς, πολύ συχνά εστιάζουν σε αντιπαραθέσεις θεσμών, πολιτικών, θεολογικών, κοινωνικών και ανθρώπινων. Και η αντιπαράθεση ανάμεσα σε θεσμούς ή ανάμεσα σε ανθρώπους και θεσμούς, καταλήγουν πάντα στην έρευνα και στην παραγωγή γνώσης. Ο βίος, η επιβίωση του ανθρώπου, δεν είναι συνήθως η εστία της αντιπαράθεσης, παρά η απόκτηση μεγαλύτερης, βαθύτερης γνώσης σαν αποτέλεσμα της πάλης και της αντιπαράθεσης, της νίκης αλλά και της ήττας, της επιβράβευσης, αλλά και του θανάτου, βλέπε Αντιγόνη, και της καταστροφής.
Αν υποθέσουμε ότι αυτή η κατά πολύ απλουστευμένη διαφοροποίηση ανάμεσα στο αρχαίο ελληνικό θέατρο και στο θέατρο του Τουρκοκρατούμενου Καραγκιόζη έχει μία κάποια ισχύ, τότε μπορούμε πολύ εύκολα να εντοπίσουμε τα χαρακτηριστικά στην εργασία των ατόμων που δουλεύουνε στο ελληνικό θέατρο σε αντιπαράθεση με τα άτομα που δουλεύουν στο ελληνικό δημόσιο.
Τα άτομα που δρουν στο θέατρο, κινούνται από ένα πάθος για έρευνα και για γνώση. Ψάχνουν να βρουν την γνώση μέσα στην θεατρική στιγμή, μέσα στην ίδια τους την επαγγελματική προσπάθεια, και ελπίζουν και προσπαθούν να προκαλέσουν μία ανάλογη έρευνα για γνώση στους θεατές που έρχονται με το δικό τους πάθος να παρακολουθήσουν, να παρευρεθούν στην θεατρική του δημιουργική τους προσπάθεια. Η έρευνα και η ανίχνευση της γνώσης περί της ζωής και της κοινωνίας, περί του κόσμου και της ύπαρξης, είναι τα ζητούμενα στο θέατρο, και για αυτούς που παράγουν αλλά και για αυτούς που το καταναλώνουν. Ακόμα και στις κωμωδίες, από τον Αριστοφάνη έως τις τωρινές πολιτικές και κοινωνικές σάτιρες, η γνώση για την ζωή είναι το ζητούμενο, και αυτό που αποκτάται από πάντες τους παρευρισκόμενους.
Όπως και οι ήρωες στο αρχαίο θέατρο, έτσι και οι άνθρωποι του μοντέρνου θεάτρου βουτάνε στο επάγγελμα χωρίς δίχτυ ασφαλείας, οικονομικής, κοινωνικής ή οιασδήποτε άλλης. Και όπως και στο αρχαίο θέατρο, η δουλειά που κάνουν τα άτομα του θεάτρου υπόκειται συνεχώς σε μία ανελέητη και ασταμάτητη κρίση. Πράττω και κρίνομαι αυτοστιγμεί, στο θέατρο, οιαδήποτε εργασία και να κάνω στο κλάδο. Κρίνομαι άμεσα από τους συνεργάτες μου, αλλά και κρίνομαι και από το θεατρικό κοινό, τους θεατές. Και η κρίση αυτή, της δουλειάς, της προσπάθειας που καταναλώνω, έχει άμεσα θετικά ή αρνητικά επακόλουθα. Επιδοκιμασία και βράβευση, ή αποδοκιμασία και απόρριψη.
Υπό αυτήν την έννοια, η δουλειά στο θέατρο είναι απόλυτα καπιταλιστική. Το θεατρικό επιχειρείν είναι απολύτως ελεύθερο και μπορεί να οδηγήσει στον θρίαμβο όσο και στην αποτυχία. Και τα άτομα που ασχολούνται με το θέατρο, πες γιατί έχουν ένα κυρίαρχο πάθος δημιουργίας μέσα τους, ή πες ότι αισθάνονται βασικά ασφαλείς μέσα τους, ή ακόμα και ότι τους αρέσει ο κίνδυνος, πηδάνε στο κενό, χωρίς δίχτυ, για να επιτύχουν στην θήρα της γνώσης, και ότι θέλει ας κατεβάσει. Οι αξίες του Καπιταλισμού πραγματοποιούνται ίσως στην πιο ακραία τους μορφή, για αυτό και τα επαγγέλματα του θεάτρου είναι και τόσο σκληρά και τόσο δύσκολα, και για αυτό πολλοί τα επιχειρούν και λίγοι έχουν επιτυχία. Σημασία όμως από κοινωνικής και εθνικής σκοπιάς έχει ότι το σύνολο των εργασιών στο θεατρικό κλάδο, και των αποτυχημένων προσπαθειών και των επιτυχημένων, συνοψίζεται σε μία εκθαμβωτική και απαράμιλλη εθνική προσπάθεια.
Στην αντίθετη μεριά βρίσκεται το ελληνικό Δημόσιο. Εκεί το βασικό θέμα είναι η επιβίωση. Η επιβίωση του δημοσίου υπαλλήλου, κατ’ αρχάς. Του δημοσίου υπαλλήλου, και στον ρόλο του Καραγκιόζη αλλά και στον ρόλο του Βεζίρη. Η ιστορικά τραγική θέση του ελληνικού Δημοσίου είναι ότι με την απελευθέρωση από τους Τούρκους, ο ελληνικός λαός ανακύκλωσε την βασική πάλη ανάμεσα σε πολίτη και σε πολιτική εξουσία της Τουρκοκρατίας, εν μέσω της ελεύθερης και βασιλευόμενης ή μη, ελληνικής δημοκρατίας. Μην έχοντας κανένα άλλο κοινωνικό και πολιτικό παράδειγμα προς υιοθέτησε το πολύ οικείο σενάριο της Τουρκοκρατίας, όπου ο λαός έπαιζε και παίζει τον Καραγκιόζη, και η ελληνική εξουσία, πολιτική και κρατική, παίζει τον Βεζίρη. Να θυμηθούμε ότι ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας, ο Καποδίστριας, δολοφονήθηκε πριν προλάβει να προσφέρει στην πατρίδα τις δημοκρατικές θεσμικές προκλήσεις που είχε προσφέρει πρωτύτερα στην Ελβετία που έχει εξελιχθεί δύο αιώνες μετά στην πιο δημοκρατική χώρα της υφηλίου.
Στο δημόσιο, οι εργαζόμενοι έχουν διπλή ταυτότητα. Είναι και Καραγκιόζηδες και Βεζίρηδες. Και στους δύο αυτούς ρόλους, η επιβίωση παραμένει το κύριο, το μόνο θέμα. Κατά περίεργο τρόπο, ο δημόσιος υπάλληλος, στην χειρότερη του μορφή, και δεν ισχυρίζομαι ότι όλα τα άτομα του Δημοσίου εργάζονται έτσι, αισθάνεται και αντιδρά, και σαν φτωχούλης Καραγκιόζης αλλά και σαν υπεροπτικός Βεζίρης. Σαν φτωχούλης Καραγκιόζης θέλει απόλυτη ασφάλεια για τον επιούσιο άρτο, για την επιβίωση του. Για αυτό χρειάζεται συνταγματικά εδραιωμένη μονιμότητα. Για αυτό επίσης έχει φροντίσει για αποδυναμωμένες, έως και ανύπαρκτες δυνάμεις επιτήρησης. Ο Καραγκιόζης δεν μπορεί να επιβιώσει με επιτήρηση, με κρίση από άλλον, διότι ξέρει, δίκαια ή αδίκως, ότι δεν μπορεί και δεν θέλει να κάνει σωστά την δουλειά του. Και το σύστημα του Δημοσίου έχει φροντίσει οι επιτροπές κρίσης και επιτήρησης να είναι πιο καραγκιόζικες, πιο δυσλειτουργικές, ακόμα και από τον δυσλειτουργικό Καραγκιόζη υπάλληλο.
Αλλά το απίστευτο μόρφωμα που λέγεται ελληνικό δημόσιο και ελληνικός κρατισμός, αποτελείται από το ίδιο άτομο που εργάζεται στο Δημόσιο με την δυσλειτουργικότητα ενός Καραγκιόζη, υποδυόμενος επίσης, προς τον πελάτη, τον οποίον οφείλει να υπηρετήσει, και σαν κατακτητής Βεζίρης, μοιράζοντας άδικες, καταπιεστικές και εκμεταλλευτικές εντολές δεξιά και αριστερά και όπου και όποτε μπορεί. Όπως είδαμε και στον καιρό της Τουρκοκρατίας, το κύριο μέλημα του κατακτητή, του Βεζίρη, είναι επίσης η επιβίωση στην θέση εξουσίας που κατέχει. Έτσι, και για τον υπάλληλο Βεζίρη, η επιβίωση είναι η πρωταρχική ανάγκη και ένεκα τούτου, έχει και σαν Βεζίρης, απόλυτη ανάγκη για την συνταγματικά κατοχυρωμένη νομιμότητα, αλλά και για την ανύπαρκτη κρίση και επιτήρηση για την εργασία που παρέχει ή δεν παρέχει στον ρόλο του δημοσίου υπαλλήλου.
Βλέπουμε λοιπόν ότι η αποκλειστική αφοσίωση των ατόμων που εισέρχονται στο Δημόσιο τομέα για να υπηρετήσουν τον ελληνικό λαό είναι η επιβίωσή τους, και φυσικά το κράτος έχει φροντίσει να μην εξέρχονται ποτέ, και μακροπρόθεσμα, να συντελούν στο σύνολό τους, μυριάδες εστίες παθογένειας, που στο τέλος συνιστούν το καρκινογόνο αυτό μόρφωμα που λέγεται ελληνικός Κρατισμός. Σαν μία απλή, αλλά αδιάψευστη απόδειξη αυτής της εθνικά αυτοκαταστροφικής κατάστασης στην πατρίδα μας, είναι ότι στα έξι έτη της τωρινής κρίσης η μισή ιδιωτική Ελλάδα έχει μείνει άνεργη και άπορη, αλλά η δημόσια Ελλάδα έχει υποστεί μόνο μία σημαντική πτώση στην μισθοδοσία της, και καμία ανεργία.
Δηλαδή η πάλη της επιβίωσης έχει προστατέψει το ελληνικό Δημόσιο, όπως και θα ήταν προβλέψιμο από τις θεσμικά κατοχυρωμένες συνθήκες επιβίωσης που το διέπουν, αλλά αυτή η πάλη του Δημοσίου έχει τραγικά και ουσιαστικά συντελέσει στην οικονομική καταστροφή που έχει πέσει στην χώρα. Αντιθέτως, το ελληνικό θέατρο, στο οποίο δεν διέπει η αφοσίωση για επιβίωση, ούτε η κατοχύρωση της, παραμένει ένα από τα διαμάντια του νεοελληνικού πολιτισμού, σε πλήρη άνθηση εν μέσω της τραγικής και εξουθενωτικής κρίσης, και συνεχίζει να επιδεικνύει και να αποδεικνύει, από μόνο του, τα εξαίρετα και ανεπανάληπτα χαρακτηριστικά που υπάρχουν στο DNA του ελληνικού λαού. Μία ανεκτίμητη όαση εν μέσω της χρηματοπιστωτικής ερήμου.