Αναλυτικά η συνέντευξη στον Άγγελο Κωβαίο

- Κύριε Μανιάτη, η ενεργειακή κρίση που ξεκίνησε με τον πόλεμο στην Ουκρανία, δεν έχει πάρει μέχρι στιγμής την καταστροφική έκταση που προβλεπόταν. Τώρα προστίθεται στις παραμέτρους και η κρίση στη Μέση Ανατολή. Έρχονται τα χειρότερα;

«Ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέδειξε ένα από τρωτά σημεία της ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής, αυτό που σχετίζεται με την ανυπαρξία στρατηγικής και πηγών τροφοδοσίας για διασφάλιση της Ενεργειακής Ασφάλειας. Με χαλαρότητα και αφέλεια, η Ε.Ε., υποκινούμενη κυρίως από τη Γερμανία, θεώρησε ότι μπορεί για πολλές 10ετιες να τροφοδοτείται με αγωγούς μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου, το οποίο η ίδια αγόραζε σε τιμές πολύ πιο χαμηλές από τις τιμές της Ελλάδας, ή άλλων κρατών. Ως αποτέλεσμα, μετά την ρωσική εισβολή και τις ευρωπαϊκές κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας, εκτινάχθηκαν οι τιμές του φυσικού αερίου και του ηλεκτρισμού σε εξωπραγματικά επίπεδα. Έτσι, αναγκάστηκαν οι εθνικές κυβερνήσεις των 27 Κρατών - Μελών (μεταξύ αυτών και η ελληνική) να δαπανήσουν υπέρογκα ποσά της τάξης των 600 δισ. ευρώ, προκειμένου να στηρίξουν τους λογαριασμούς ηλεκτρικού και φυσικού αερίου των ευρωπαϊκών νοικοκυριών κι επιχειρήσεων.

Ασφαλώς, αυτά τα 600δισ. ευρώ, δημόσιο χρήμα, από δημόσια ταμεία, ή δανεισμό, κατέληξαν τελικά στις τσέπες των χωρών και κυρίως των μεσαζόντων, που τροφοδοτούσαν την Ε.Ε. με υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG). Σήμερα, ουσιαστικά η παλιά εξάρτηση της Ε.Ε. από το ρωσικό φυσικό αέριο έχει αντικατασταθεί με εξάρτηση από το LNG από ΗΠΑ, Κατάρ, Νορβηγία, Αλγερία, Αζερμπαϊτζάν, κ.α. Μάλιστα, πρόσφατη μελέτη του ΟΟΣΑ αποκάλυψε ότι το συνολικό κόστος επιδοτήσεων και μέτρων στήριξης νοικοκυριών κι επιχειρήσεων σε 82 οικονομίες, διπλασιάστηκαν, από $770δισ. το 2021, σε $1.480 δισ. το 2022.

Σήμερα, με την κρίση στη Μέση Ανατολή και την τραγωδία που βρίσκεται σε εξέλιξη στη Γάζα, μετά την τρομοκρατική εισβολή της Χαμάς στο Ισραήλ, φαίνεται ότι προς το παρόν δεν έχουν συμβεί τα χειρότερα σενάρια, που αφορούσαν κυρίως στην άμεση εμπλοκή του Ιράν, κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ, πιθανές κυρώσεις αραβικών κρατών σε βάρος του Ισραήλ, κ.α. Οι αγορές πετρελαίου και φυσικού αερίου κρατούν στάση αναμονής, ελπίζοντας ότι δεν θα συμβούν τα χειρότερα. Ας ελπίσουμε ότι η κρίση στη Μέση Ανατολή θα σταματήσει σύντομα».

- Πόσο επηρεάζονται οι ενεργειακοί σχεδιασμοί στη ΝΑ Μεσόγειο; Υπάρχει απειλή ματαίωσης τους; Και ποιες είναι οι ρεαλιστικές προσδοκίες για αξιοποίηση των κατά τόπους εθνικών κοιτασμάτων;

«Προφανώς οι ενεργειακοί σχεδιασμοί στη ΝΑ Μεσόγειο, έχουν σήμερα παγώσει, σε καμία όμως περίπτωση δεν θεωρώ ότι υπάρχει απειλή πλήρους ματαίωσής τους. Η γεωπολιτική ομαλοποίηση της κατάστασης που ελπίζουμε να συμβεί το συντομότερο δυνατό, είναι βέβαιο ότι θα επανενεργοποιήσει τόσο το επενδυτικό ενδιαφέρον, όσο και τις ενέργειες αξιοποίησης των πλούσιων κοιτασμάτων της περιοχής. Τα κοιτάσματα του Ισραήλ, της Κύπρου και της Αιγύπτου μπορούν να αποτελέσουν μια νέα ελπιδοφόρα πηγή τροφοδοσίας της Ε.Ε. Αν σε αυτά προστεθούν και οι ενδιαφέρουσες προοπτικές στο Λίβανο, καθώς και κυρίως, οι εξαιρετι - κά ελπιδοφόρες προοπτικές των πλούσιων ελληνικών κοιτασμάτων σε Ιόνιο και Νότια Κρήτη, τότε τα κοιτάσματα της περιοχής μας επαρκούν και για να τροφοδοτήσουν τον γεωπολιτικά σπουδαίο αγωγό EastMed, αλλά και πιθανή εγκατάσταση υγροποίησης φυσικού αερίου στην Κύπρο.

- Θεωρείτε ότι η χώρα βρίσκεται σε σωστό δρόμο ως προς την ενεργειακή στρατηγική της;

«Η χώρα από το 2011 έως και σήμερα βρίσκεται στο σωστό δρόμο σχετικά με την Ενεργειακή Στρατηγική της, η οποία βασίζεται στους ακόλουθους άξονες:

Μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των ΑΠΕ (κυρίως φωτοβολταϊκών κι αιολικών). Ήδη το 2014, σχεδόν πριν μια 10ετία, η Ελλάδα είχε ανέλθει στην 3η καλύτερη θέση του κόσμου στην παραγωγή φωτοβολταϊκής ενέργειας ανά κάτοικο, καθώς και στην 8η καλύτερη θέση της Ε.Ε. στην αιολική ενέργεια (μαζί με τη Γερμανία). Αυτές τις καλές θέσεις συνεχίζουμε να διατηρούμε και σήμερα.

Στρατηγικές συνεργασίες με γείτονες που αποδέχονται τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου, του Δικαίου της Θάλασσας. Ξεκινώντας με Ισραήλ και στη συνέχεια Αίγυπτο, ένα από τα αποτελέσματα αυτής της ελληνικής ενεργειακής στρατηγικής που ξεκίνησε το 2011 και συνεχίζεται και σήμερα, είναι η δημιουργία του EastMed Gas Forum (EMGF), όπου συμμετέχουν Ελλάδα, Κύπρος Ισραήλ, Αίγυπτος, Παλαιστινιακή Αρχή, Ιταλία, Γαλλία, ΗΠΑ, Ε.Ε., ένας διεθνής οργανισμός που θα μπορούσε να αποτελέσει πρόπλασμα μιας ευρύτερης συνεργασίας στην περιοχή κατά το ανάλογο της ΕΚΑΧ (Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα Χάλυβα), από την οποία ξεκίνησε η Ενωμένη Ευρώπη.

Ο μετασχηματισμός της χώρας σε ενεργειακό κόμβο διαμετακόμισης φυσικού αερίου και ηλεκτρι - σμού. Από το 2013, είχαμε ήδη μελετήσει και καταφέραμε να εντάξουμε στα Ευρωπαϊκά Χρηματοδοτούμενα Προγράμματα (PCIs), κορυφαία ενεργειακά έργα για τα οποία σήμερα είμαστε περήφανοι. Ο αγωγός TAP (από Κασπία έως Ιταλία), ο ελληνοβουλγαρικός IGB (Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Μολδαβία ως «Δυτικός Διάδρομος» – Vertical Corridor), η πλωτή μονάδα υγροποιημένου αερίου στην Αλεξανδρούπολη (FSRU), ο αγωγός φυσικού αερίου EastMed με εξαιρετικά θετικές προοπτικές υλοποίησης, είναι πλέον σήμερα μια λειτουργική πραγματικότητα, έχουν αναβαθμίσει γεωπολιτικά και ενεργειακά τη χώρα. Αντίστοιχη πορεία υλοποίησης ακολουθεί το καλώδιο EuroAsia Interconnector (Ισραήλ, Κύπρος, Κρήτη, Αττική) το οποίο έχει ήδη χρηματοδοτηθεί με πάνω από €630εκατ. από την Ε.Ε. και βρίσκεται σε στάδιο υλοποίησης. Συνολικά την περίοδο 2011-2014, εντάξαμε για χρηματοδότηση στις μεγάλες ευρωπαϊκές ενεργειακές επενδύσεις 12 σπουδαία έργα, τα οποία σήμερα, μετά από μια 10ετία, τα βλέπουμε να υλοποιούνται.

Στα παραπάνω να προσθέσουμε, εκτός των άλλων το πρόσφατο καλώδιο GREGΥ, που αναμένεται να συνδέσει τα επόμενα χρόνια την Αίγυπτο με την Ελλάδα. Η αξιοποίηση των εθνικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, κυρίως σε Ιόνιο και Νότια Κρήτη.  Η παραπάνω στρατηγική ακολουθείται τα τελευταία 10 χρόνια, με διαφοροποιήσεις, βεβαίως, ως προς την ταχύτητα και την πολιτική υποστήριξη των επιμέρους πυλώνων της, αλλά τουλάχιστον τα 3 μεγαλύτερα κόμματα της χώρας (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ) έχουν στηρίξει την πορεία αυτή».

Μπορεί η ευρωπαϊκή αγορά να συντονιστεί στον τομέα της ενέργειας ή είναι καταδικασμένη να παρακολουθεί αμέτοχη τις γεωπολιτικές εξελίξεις, με ό,τι επιπτώσεις αυτές έχουν στην οικονομία της;

«Φοβάμαι ότι βρισκόμαστε σε μια πορεία πλήρους μεταφοράς Ήπιας Ισχύος από τη Δύση (κυρίως την Ευρώπη) προς την Ανατολή (Κίνα, Ινδία). Στο τομέα της ενέργειας, αν η Ευρώπη δεν ακολουθήσει τις πετυχημένες στρατηγικές σοβαρών κρατών (όπως ΗΠΑ και Νορβηγία), που αξιοποιούν όλο τον φυσικό ορυκτό τους πλούτο, θα συνεχίσει την οικονομική και γεωπολιτική απίσχνασή της, με κίνδυνο εκτός από αμελητέα ποσότητα στα σκληρά θέματα διεθνούς εξωτερικής πολιτικής και αμυντικών θωρακίσεων, να εξελιχθεί και σε μία απολύτως εξαρτημένη και διαρκώς εκβιαζόμενη διεθνή οντότητα και στα οικονομικά».

Μήπως είναι ορατή μία επιστροφή στις ενεργειακές πηγές της Ρωσίας;

«Κανείς δεν γνωρίζει ποιες θα είναι οι πολιτικές της Ε.Ε. 1-2 χρόνια μετά την λήξη του πολέμου στην Ουκρανία. Πολύ περισσότερο που είναι άγνωστη η εξέλιξη των ενδο-δυτικών σχέσεων είτε στο ΝΑΤΟ, είτε σε οικονομικές συνεργασίες, σε περίπτωση που στις αμερικανικές εκλογές της επόμενης χρονιάς εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Ντόλαντ Τράμπ. Μια απευκταία εξέλιξη για όλα τα θέματα Δημοκρατίας, σεβασμού του Διεθνούς Δικαίου, αμυντικής θωράκισης της Ευρώπης».

Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τις ενεργειακές συμφωνίες που περιλαμβάνουν την Ελλάδα, την Κύπρο, την Αίγυπτο και το Ισραήλ, υπάρχει κάποια ρεαλιστική προσδοκία υλοποίησης; Και ποιος είναι ο ρόλος της Τουρκίας;

«Θεωρώ απολύτως ρεαλιστική την προοπτική υλοποίησης όλων των μέχρι σήμερα συμφωνηθέντων Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου, Ισραήλ. Ο ρόλος της Τουρκίας μπορεί να είναι χρήσιμος, υπό την προϋπόθεση ότι θα σεβαστεί τις αρχές του Δικαίου της Θάλασσας και τα εθνικά κυριαρχικά δικαιώματα Ελλάδας και Κύπρου».

Οι ενεργειακοί σχεδιασμοί των προηγουμένων ετών βασίστηκαν στην αξιοποίηση υδρογονανθράκων. Σήμερα βλέπουμε μία επενδυτική και πολιτική στροφή στις ανανεώσιμες πηγές. Θεωρείτε ότι ειδικά για την Ελλάδα υπάρχει πραγματική στρατηγική για μετατροπή της χώρας σε ενεργειακό κόμβο, όπως ακούγαμε τα προηγούμενα χρόνια;

«Εφαρμόζουμε μια διαχρονικά σταθερή, από το 2011 μέχρι σήμερα, Εθνική Πατριωτική Ενεργειακή Στρατηγική για μετατροπή της χώρας σε ενεργειακό κόμβο, τόσο σε επίπεδο ΑΠΕ, όσο και σε επίπεδο αξιοποίησης των εθνικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων (αξίας άνω των €250δισ.), με ενεργή συμμετοχή των διεθνών αγωγών φυσικού αερίου και ηλεκτρικών καλωδίων που διασχίζουν τη χώρα και καταλήγουν στην υπόλοιπη Ευρώπη. Δυστυχώς στους υδρογονάνθρακες δεν κάναμε τίποτα τα τελευταία 7-8 χρόνια. Ελπίζω σήμερα να έχουμε μάθει από τα λάθη μας του παρελθόντος».

Γιατί στη χώρα μας πληρώνουμε την ακριβότερη ενέργεια στην Ευρώπη; Και γιατί εξακολουθεί να συμβαίνει το παράδοξο, να μην υποχωρούν οι τιμές στην εγχώρια αγορά όταν συμβαίνει αυτό στις διεθνείς τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου;

«Γιατί ακόμη στη χώρα η αγορά ενέργειας βρίσκεται σε ανώριμο στάδιο, γιατί δεν έχουμε τις αναγκαίες ηλεκτρικές διασυνδέσεις με τις γειτονικές χώρες, γιατί προχωρήσαμε σε απολιγνιτοποίηση χωρίς επιτάχυνση των ερευνών υδρογονανθράκων, ώστε να έχουμε το δικό μας πολύ φθηνότερο φυσικό αέριο, γιατί πληρώσαμε πιο ακριβά από τους εταίρους μας την ανοησία των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης να μην αποδέχονται τις προτάσεις του ευρωπαϊκού Νότου για επιβολή πλαφόν στις εξωπραγματικές τιμές φυσικού αερίου στο ολλανδικό TTF, που τελικά λειτούργησε ως Ελντοράντο πολλών άπληστων κερδοσκόπων. Ευτυχώς, έγινε συνείδηση στις Βρυξέλλες, μετά την κρίση, ότι χρειαζόμαστε έναν ανασχεδιασμό (Reform) της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, όπως και μηχανισμούς ενεργειακής αλληλεγγύης μεταξύ των Κρατών – Μελών. Αναφορικά με το παράδοξο των τιμών πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ελλάδα, ελπίζω κάποια στιγμή να μας ενημερώσουν οι αρμόδιοι φορείς στον τομέα της Ανάπτυξης και της Οικονομίας».

Τι προβλέπετε για τις τιμές στην εγχώρια αγορά ηλεκτρικού ρεύματος και την επιβάρυνση των νοικοκυριών, μετά τη λήξη της επιδότησης των λογαριασμών;

«Θέλω να ελπίζω ότι οι αρμόδιοι έχουν προετοιμάσει εναλλακτικά σενάρια, ώστε οι επιλογές των καταναλωτών να γίνονται με απλό, κατανοητό κι εύκολο τρόπο, με τελικό στόχο οι τιμές ηλεκτρισμού να είναι ανεκτές από τα ευπαθή και μεσαία νοικοκυριά».

* Ο Γιάννης Μανιάτης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιά, πρώην υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.

Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στο Reporter Magazine Δεκεμβρίου 2023