Της Νατάσας Παπαδημητροπούλου
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Reporter Magazine Τεύχος Ιουλίου 2022
Το... σύνδρομο του πτυχιούχου
«Πρόκειται για ένα τεράστιο θέμα. Έχει να κάνει με την ίδια τη δομή της εκπαίδευσης στη χώρα και ταυτόχρονα με τη νοοτροπία που έχει αποκτήσει η ίδια η κοινωνία. Έχουμε τεράστια έλλειψη από μεσαία στελέχη για τις επιχειρήσεις. Έχουμε πάρα πολύ υψηλό επίπεδο γνωστικό, αλλά δεν έχουμε αντιστοίχιση με τα απαραίτητα προσόντα και την εξειδίκευση για συγκεκριμένους κλάδους της οικονομίας», λέει στο Reporter Magazine ο Γιώργος Καββαθάς, πρόεδρος της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας (ΓΣΕΒΕΕ) και πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εστιατορικών και Συναφών Επαγγελμάτων (ΠΟΕΣΕ).
Οι μεγάλες ελλείψεις, όπως επισημαίνει, εντοπίζονται κυρίως στα τεχνικά επαγγέλματα. «Είναι απαξιωμένα στη συνείδηση της κοινωνίας, των νοικοκυριών, της οικογένειας, με αποτέλεσμα τα παιδιά μας σήμερα να σπουδάζουν φιλοσοφία, θεολογία, ιχθυοκαλλιέργειες, αρκεί να μπουν σε ένα Πανεπιστήμιο. Δεν έχουμε δει ποτέ τι χρειάζεται η αγορά εργασίας, τι ανάγκες έχει.
Αν δηλαδή αύριο το πρωί πούμε ότι ανοίγουν τα ναυπηγεία, δεν θα έχουμε ηλεκτροσυγκολλητές, δεν θα έχουμε τορναδόρους, ψάχνουμε να βρούμε εναγωνίως χειριστές κλαρκ. Δηλαδή ενώ υπάρχει μεγάλη ζήτηση, δεν υπάρχει καμία προσφορά για αυτές τις θέσεις. Άρα είναι ένα θέμα που πρέπει να το συζητήσουμε σε βάθος και να το συζητήσει και όλη η κοινωνία και η κυβέρνηση και η παραγωγική δύναμη της χώρας», μας λέει.
Ελλείψεις σε όλους τους κλάδους
Ποια είναι, λοιπόν, η λύση; «Θα πρέπει να βάλουμε τα πράγματα στη θέση που τους αξίζει. Κάθε επάγγελμα είναι αξιοπρεπές και δεν είναι λύση να θέλουμε να γίνουμε όλοι επιστήμονες. Δεν χρειάζεται κάτι τέτοιο η χώρα μας. Χρειάζεται εξειδικευμένα στελέχη, κάθε κλάδος της οικονομίας απαιτεί άλλα skills. Δεν μπορεί να συνεχιστεί αυτό, να απαξιώνουμε την επαγγελματική τεχνική εκπαίδευση.
Ελλείψεις προσωπικού αντιμετωπίζει η βιομηχανία, ο κλάδος των επιχειρήσεων παροχή υπηρεσιών κάθε είδους, η εστίαση. Υπάρχει δυσκολία να βρεθούν ανειδίκευτοι και ειδικευμένοι εργάτες, τεχνικοί πάσης φύσεως, υπάλληλοι γραφείου όλων των ειδικοτήτων, πωλητές. Το πρόβλημα είναι γενικευμένο και δεν σχετίζεται απαραίτητα μόνο με το επίπεδο των μισθών.
Μεγάλο «αγκάθι» για την εστίαση και τον τουρισμό
Τεράστιες ελλείψεις παρατηρούνται κυρίως τη θερινή περίοδο στους κλάδους της εστίασης και του τουρισμού. Η τουριστική περίοδος ξεκίνησε νωρίτερα φέτος και μέχρι τον Μάιο, καταγράφονταν τουλάχιστον 53.000 κενές θέσεις εργασίας στον χώρο, σύμφωνα με τον Γιώργο Χότζογλου, πρόεδρο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων στον Επισιτισμό – Τουρισμό (ΠΟΕΕΤ).
«Οι μεγαλύτερες ελλείψεις είναι στις θέσεις των μαγείρων, των ρεσεψιονίστ και των σερβιτόρων», λέει στο Reporter Magazine, εντοπίζοντας κυρίως τις αιτίες στην εποχικότητα των εν λόγω επαγγελμάτων που αφήνει «ξεκρέμαστους» τους εργαζόμενους εκτός τουριστικής περιόδου, στην καταστρατήγηση των συλλογικών συμβάσεων και στην παραβατικότητα που γίνεται... αποδεκτή λόγω έλλειψης ελεγκτικών μηχανισμών, επαναλαμβάνοντας την ανάγκη να γίνει υποχρεωτική η κλαδική σύμβαση εργασίας.
«Οι εργαζόμενοι τους χειμερινούς μήνες είναι ξεχασμένοι από την Πολιτεία», μας λέει χαρακτηριστικά ο κ. Χότζογλου, επισημαίνοντας την ανάγκη ύπαρξης κινήτρων στον χώρο. Όπως εξηγεί, θα πρέπει να αλλάξει η πολιτική όσον αφορά και τα ένσημα και να αυξηθεί και η επιδότηση τον χειμώνα που βρίσκει τους περισσότερους εργαζόμενους του κλάδου χωρίς δουλειά. «Με 7.000 ευρώ μετά βίας τον χρόνο δεν μπορεί να ζήσει κάποιος. Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν μπορούμε να προγραμματίσουμε τη ζωή μας», λέει χαρακτηριστικά στο Reporter Magazine.
Σε αυτό συμφωνεί και ο κ. Καββαθάς: «Αυτό που πιστεύω εγώ ότι θα λύσει το πρόβλημα των αναγκών στις επιχειρήσεις είναι η αλλαγή της εποχικότητας. Δηλαδή για να γίνει ελκυστικός ο κλάδος για τους εργαζόμενους θα πρέπει να τους παρέχει μια πλήρη 12μηνη περίοδο μισθοδοσίας, έτσι ώστε να μπορέσουμε να κρατήσουμε το προσωπικό για όλο τον χρόνο».
Οι προσπάθειες του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων
Ο υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Κωστής Χατζηδάκης, έχει ξεκαθαρίσει ότι οι έλεγχοι από το ΣΕΠΕ για τις συνθήκες εργασίας θα είναι πιο εντατικοί και αυστηροί, ενώ στις αρχές Μαΐου έκανε γνωστό ότι οι τουριστικές επιχειρήσεις μπορούσαν μέχρι το τέλος του μήνα να υποβάλλουν τις κενές θέσεις και σχετικές ειδικότητες στην πλατφόρμα της ΔΥΠΑ, με στόχο μέχρι τα μέσα Ιουνίου να έχουν καλυφθεί. Παράλληλα, γίνονται προσπάθειες και για την κάλυψη των κενών θέσεων εργασίας στις επιχειρήσεις γενικότερα. «Οι βασικοί παράγοντες οι οποίοι σχετίζονται με τις ανισορροπίες προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας και ιδιαίτερα στους κλάδους του τουρισμού και του επισιτισμού είναι τρεις», λέει στο Reporter Magazine ο κ. Χατζηδάκης.
«Ο πρώτος είναι οι μισθοί. Με τη μείωση της ανεργίας έχει ενισχυθεί η θέση των εργαζομένων. Επομένως, όπως σημείωσε και ο Πρωθυπουργός, οι εργοδότες, αν δεν βρίσκουν εργαζομένους, πρέπει να σκεφτούν πρώτα απ’όλα την αύξηση των μισθών. Ο δεύτερος παράγοντας είναι πώς λειτουργεί η Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (ΔΥΠΑ) καθώς και πώς λειτουργούν τα επιδόματα. Πόσο, δηλαδή, οι άνεργοι ωθούνται από την πολιτική του κράτους να αναζητούν ενεργά εργασία.
Ο τελευταίος νόμος “Δουλειές Ξανά” θέτει ένα καινούργιο πλαίσιο, έτσι ώστε ωφελούμενοι για μια σειρά επιδόματα της ΔΥΠΑ να είναι αυτοί που έχουν εισοδήματα αντίστοιχα με αυτούς που λαμβάνουν το επίδομα θέρμανσης και όχι συμπολίτες μας με μεγαλύτερες οικονομικές δυνατότητες. Εισάγει όμως και τη λογική των τριών προσφορών για αντίστοιχες θέσεις προσφερόμενες από τη ΔΥΠΑ: Εάν ο άνεργος απορρίψει και τις τρεις προσφορές, τότε διαγράφεται από τα μητρώα για δύο χρόνια. Ένα σύστημα που ισχύει σε όλη την Ευρώπη και εξορθολογίζει την επιδοματική πολιτική του κράτους.
Στο πλαίσιο της ίδιας αντίληψης, φέρνουμε πιο κοντά τη Δημόσια Υπηρεσίας Απασχόλησης τόσο με τις επιχειρήσεις όσο και με τους ανέργους με διαφορετικούς τρόπους:
Η μονάδα μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων.
Η ψηφιακή ανασυγκρότηση της ΔΥΠΑ. Οι μέρες καριέρας στις οποίες οι επιχειρήσεις προσφέρουν χιλιάδες θέσεις εργασίας. Έχουν οργανωθεί ήδη πέντε τέτοιες μέρες και ετοιμάζεται η έκτη.
Ο τρίτος παράγοντας είναι η κατάρτιση. Υπάρχει ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα ως προς τις δεξιότητες. Ακόμα δε μεγαλύτερο σε μία σειρά από τεχνικά επαγγέλματα. Η κυβέρνηση, ιδιαίτερα μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, δίνει μεγάλο βάρος στο θέμα των δεξιοτήτων. Και πιστεύουμε ότι οι δικλείδες που έχουμε θέσει για το ζήτημα αυτό, στο νόμο που μόλις ανέφερα, θέτουν πιο αυστηρές προϋποθέσεις. Έτσι ώστε η κατάρτιση να αντιμετωπίζεται όχι ως απλώς μία επιδοματική διαδικασία για ορισμένους, αλλά ως πραγματικό όπλο των εργαζόμενων και των ανέργων για το μέλλον!», επισημαίνει ο υπουργός.
Φανή Μελέτη, Διευθύντρια Ανθρώπινου Δυναμικού της Goldair Handling
Γρίφο αποτελεί η εύρεση προσωπικού και η διακράτηση του σε ένα καινούργιο εργασιακό χάρτη που δημιουργείται καθώς μιλάμε, πιθανά ως αποτέλεσμα της ψυχολογίας του κόσμου από τις επιπτώσεις του COVID-19. Η έννοια της εργασιακής αβεβαιότητας αλλά και του φόβου για το σήμερα τόσο σε θέματα υγείας όσο και ζωής εν γένει σε συνδυασμό με την απότομη εισαγωγή τηλεργασίας και επιδομάτων στήριξης με αποχή από την εργασία μερικώς ή πλήρως, φαίνεται να οδήγησε τους εργαζόμενους ανά τον κόσμο στην μεγάλη παραίτηση είτε έχοντας βρει αλλού εργασία, είτε γιατί δεν υπήρχε ουσιαστικό θέμα επιβίωσης αποφασίζοντας ότι δεν επιθυμούν να συνεχίσουν στους ρυθμούς ή και στις συνθήκες εργασίας που εργάζονταν προ COVID-19. Αυτό που φαίνεται ότι ήρθε απότομα είναι η ζήτηση της προσωπικής και επαγγελματικής ισορροπίας, τα ευέλικτα ωράρια εργασίας, οι απαιτήσεις για υπέρογκους μισθούς σε τεχνικά και διοικητικά επαγγέλματα, αλλά και τα υβριδικά μοντέλα εργασίας όσον αφορά τον χώρο και τον χρόνο, π.χ. nomads, τηλεργασία ή τετραήμερη εργασία με πενθήμερες αποδοχές, με αποτέλεσμα οι επιχειρήσεις που θα έκαναν την μετάβαση σε τρία με πέντε χρόνια να απαιτείται να την κάνουν σε ένα χρόνο με θυσίες κόστους αλλά και επιχειρησιακής λειτουργίας.
Τι γίνεται όμως σε επιχειρήσεις στον ευρύ τουριστικό κλάδο που δεν μπορούν να εφαρμόσουν ένα υβριδικό μοντέλο ή να μπορούν να προσφέρουν ευελιξία στο ωράριο και την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, μόνιμη εργασία λόγω της εποχικότητας που οι νέες γενιές Gen Y και Z, απαιτούν, για να προσελκύσουν και να κρατήσουν το προσωπικό ανειδίκευτο και εξειδικευμένο (τεχνικοί, Χειριστές Ανυψωτικών Μηχανημάτων); Αναγκάζονται να αυξήσουν ραγδαία τόσο τα διοικητικά όσο και τα επιχειρησιακά κόστη τόσο σε διαφημίσεις για προσέλκυση εργαζομένων, σε εταιρείες εύρεσης, στα in house recruitment centers και εκπαιδευτικά κέντρα, σε πολλαπλές παροχές και δράσεις για το προσωπικό, αναπροσαρμόζοντας αυξητικά τα πακέτα αποδοχών και παροχών προς τους νέους εργαζόμενους στους οποίους δεν μπορούν να εγγυηθούν ούτε το ταμείο ανεργίας ούτε και μόνιμη εργασία λόγω της εποχικότητας του κλάδου, αλλά και προς το μόνιμο προσωπικό για να μπορέσουν να διασφαλίσουν την εξειδίκευση και την εμπειρία. Την εξειδίκευση και την εμπειρία που είναι απαραίτητες για να μπορέσει να εξυπηρετηθεί ο τουρισμός και να διατηρηθεί η εικόνα της φιλοξενίας της Ελλάδας, που είναι η κύρια στήριξη εσόδων της Ελληνικής οικονομίας.
Αντιστοίχιση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας και η σημασία της μαθητείας
Της Σάρας Φιδέλη, Γενικής Διευθύντριας Ανθρώπινου Δυναμικού της Mytilineos
Σε μία χώρα με υψηλά επίπεδα ανεργίας, ιδιαίτερα στους νέους, ακούγεται οξύμωρο να υπάρχει έλλειψη εργαζομένων σε νευραλγικούς κλάδους, όπως είναι οι κατασκευές ή ακόμα περισσότερο ο τουρισμός. Η ουσία όμως είναι ότι το παράδοξο αυτό έχει σαφείς αιτίες τις οποίες και πρέπει να δούμε ολιστικά, ώστε αφενός να αντιστοιχιστεί η προσφορά με τη ζήτηση εργασίας, αλλά και να μπορέσει η ελληνική επιχειρηματικότητα να ακολουθήσει το δρόμο της ανάπτυξης, μετά και από μία οικονομική και υγειονομική κρίση και εν μέσω μίας σφοδρής ενεργειακής.
Κατ’ αρχήν θα πρέπει να στηρίξουμε ένα παραγωγικό μοντέλο ανασυγκρότησης που θα βασίζεται και σε κλάδους που παράγουν μακροπρόθεσμα πλούτο, όπως η βιομηχανία και όχι αμιγώς η εστίαση ή η λιανική. Επενδύοντας στην ελληνική βιομηχανία, μπορούμε ταυτόχρονα να στηρίξουμε και την κατάλληλη εκπαίδευση και κατάρτιση, ώστε οι νέοι και οι νέες να σπουδάζουν επαγγέλματα με ουσιαστική απορρόφηση στην αγορά εργασίας.
Σε αυτό το πλαίσιο και ιδιαίτερα σε τεχνικά επαγγέλματα, η εκπαίδευση δεν μπορεί να είναι στατική και μονοδιάστατη, αλλά προσαρμοσμένη στις σύγχρονες ανάγκες και διαρκής μέσα από προγράμματα επιμόρφωσης και κατάρτισης. Η υπερπληθώρα πτυχίων δεν εξασφαλίζει απαραίτητα εργασία, ιδιαίτερα όταν η γνώση δεν συνάδει με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς. Επιπλέον, τα τεχνικά επαγγέλματα απαιτούν βιωματική γνώση και όχι θεωρητική, κάτι που συχνά αποτρέπει τους νέους από τέτοιες επιλογές – αδίκως θα σχολίαζα, αφού η επαγγελματική απορρόφηση είναι και πιο γρήγορη και συχνά εξίσου ελκυστική σε οικονομικό επίπεδο. Παράδειγμα; Ο αριθμός των αποφοίτων από Τεχνικές σχολές, ΤΕΙ, Πολυτεχνεία δεν καλύπτει τις πραγματικές ανάγκες της βιομηχανίας στην Ελλάδα.
Στον αντίποδα και οι ίδιοι οι εργοδότες θα πρέπει να αγκαλιάσουν τη διά βίου μάθηση, προσφέροντας ευκαιρίες επανακατάρτισης, με βάση τις τεχνολογικές εξελίξεις. Ταυτόχρονα, λαμβάνοντας υπόψη φυσικά την οικονομική κατάσταση στη χώρα, οι εργοδότες θα πρέπει να προσφέρουν ανταγωνιστικές θέσεις εργασίας, με αξιοπρεπείς μισθούς και παροχές.
Θέτοντας στο επίκεντρο τις ανάγκες της σύγχρονης ελληνικής βιομηχανίας, στη MYTILINEOS έχουμε εισάγει εδώ και χρόνια τον θεσμό των Μηχανικών στην Πράξη. Ένα πραγματικό «σχολείο της βιομηχανίας» που επιδιώκει ακριβώς να συνδέσει την εκπαίδευση με την αγορά εργασίας. Αν και πρόκειται για μαθητεία, είναι ένα 12μηνο έμμισθο πρόγραμμα που πραγματοποιείται σε πραγματικές συνθήκες εργασίας, μέσα στους επιχειρηματικούς Τομείς της MYTILINEOS. Η υψηλή απορρόφηση των νέων μηχανικών στην αγορά εργασίας, καταδεικνύει την ουσία της πραγματικής μαθητείας στους χώρους εργασίας και δη στο περιβάλλον της βιομηχανίας και δεν είναι τυχαίο που ήδη προσελκύει το ενδιαφέρον των αποφοίτων των τεχνολογικών σχολών.
Βαγγέλης Σάρλης, Διευθυντής Ανθρώπινου Δυναμικού του Ομίλου Σαράντης
Είναι γεγονός ότι όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο η ανεύρεση εργαζομένων με τις σύγχρονές δεξιότητες που απαιτούνται έχει εξελιχθεί σε «γρίφο για δυνατούς λύτες». Από τη μια μεριά οι δεξιότητες που αποκτά κάποιος εξερχόμενος από το εκπαιδευτικό σύστημα δεν ανταποκρίνονται στις σημερινές απαιτήσεις της εργασίας και από την άλλη μεριά οι ανάγκες και οι προτεραιότητες των εργαζομένων έχουν διαφοροποιηθεί σημαντικά σε σχέση με το παρελθόν. Οι νέες γενιές που έχουν γεννηθεί μετά το 1980, οι επονομαζόμενες Υ και Ζ, έχουν άλλα κριτήρια επιλογής για τον επόμενο σταθμό της καριέρας τους. Θέματα όπως η ισορροπία μεταξύ εργασιακής και προσωπικής ζωής, οι συνθήκες εργασίας, η ευελιξία στο ωράριο εργασίας και η τηλεργασία, η ευαισθητοποίηση σε θέματα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, περιβάλλοντος και διακυβέρνησης καθώς και προσωπική εξέλιξη είναι πλέον ανάμεσα στα top κριτήρια επιλογής εργοδότη αλλά και διακράτησης προσωπικού. Αυτό σύμφωνα με έρευνες τους οδηγεί ακόμα και να σκέφτονται να αποχωρήσουν μέσα στα επόμενα 2-4 χρόνια από συγκεκριμένους κλάδους εργασίας όπως για παράδειγμα ο τουρισμός, το λιανικό εμπόριο και η βιομηχανία.
Ο παραπάνω γρίφος δεν αναμένεται να λυθεί εύκολα στο άμεσο μέλλον. Για αυτό απαιτείται χρόνος και συνέπεια τόσο από την πολιτεία, όσο και από τις επιχειρήσεις. Στην Ελλάδα από τη μεριά της πολιτείας θα πρέπει να γίνουν παρεμβάσεις ξεκινώντας ακόμα και από τη λύση του δημογραφικού, την ουσιαστική σύνδεση του εκπαιδευτικού συστήματος με την αγορά και τις επιχειρήσεις καθώς στην θέσπιση κινήτρων στις επιχειρήσεις ώστε να επενδύουν περαιτέρω στην ανάπτυξη δεξιοτήτων αλλά και την τεχνολογία. Αλλά και οι επιχειρήσεις θα πρέπει με τη σειρά τους να δώσουν απαντήσεις στις προτεραιότητες των νέων γενεών.
